دروازه‌بان تجارت

برای اغلب آنانی که با عملکرد گمرک و حوزه فعالیت آن آشنا هستند، مسعود کرباسیان یکی از مدیران لایق به شمار می‌رود که از قضا مسوولیت‌های مدیریتی متعددی را طی دوران پس از انقلاب اسلامی در کارنامه اجرایی خود داشته است. نکته مهم در این میان، تعدد و تنوع حوزه‌های فعالیت اوست که بخش‌ها و صنایع گوناگون اقتصاد ایران را دربر می‌گیرد و شاید همین حضور در بخش‌های مختلف بتواند سرمایه‌ای ارزشمند برای فعالیت فعلی او باشد. او سالیان طولانی مسوولیت معاونت‌های بازرگانی را در وزارت صنایع سنگین، وزارت بازرگانی و وزارت نفت بر عهده داشته است. کرباسیان همچنین در سمت معاون طرح و برنامه وزارت بازرگانی و رئیس‌کل گمرک وزارت امور اقتصادی و دارایی مشغول فعالیت بوده است که به این لیست می‌توان انبوهی از مسوولیت‌ها را در سازمان گسترش و نوسازی، شرکت ملی نفت، کالای نفت، منطقه آزاد کیش، سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی، پلی‌اکریل، صندوق ذخیره فرهنگیان و سازمان‌های وابسته به شهرداری را نیز افزود.

مجموع سوابق یادشده جای تردیدی باقی نمی‌گذارد که دلیل حضور مجدد کرباسیان در گمرک ایران از سال 1392 تاکنون چیزی جز توانمندی ایشان نبوده است. همان‌طور که اشاره شد کرباسیان از دولتی‌ترین مراکز مانند وزارت نفت تا خصوصی‌ترین مراکز مانند اتاق بازرگانی تهران و ایران حضور داشته است که دلیل آن را می‌توان در تصمیم‌سازی، جسارت و سرعت عمل در اجرا کردن تصمیمات از سوی ایشان دانست. به همین دلیل است که ورود ایشان در حوزه‌های مختلف معمولاً به تحول و نوگرایی در سازمان انجامیده است. شاید بزرگ‌ترین شاهد بر این ادعا را بتوان تغییر و تحولات صورت‌گرفته پس از حضور مجدد کرباسیان در گمرک دانست. طی دوران حضور وی پنجره واحد تجارت به صورت جدی اجرایی شد. اجرایی شدن این پنجره یکی از مهم‌ترین اولویت‌های گمرک ایران به شمار می‌رود. با اجرایی شدن این طرح، صاحبان کسب و کار این امکان را خواهند داشت که با سادگی و سهولت بیشتری کلیه فرآیندها را به وسیله یک مرکز مشترک و به صورت یکپارچه پیگیری کنند و از رفت و آمد به سازمان‌ها و ادارات مختلف برای انجام امور خود معاف خواهند بود. پنجره واحد تجارت به معنای انجام کلیه امور مربوط به درخواست‌های صادرات و واردات، اظهارنامه‌ها، موافقت‌های اصولی و... از طریق یک مرکز مشخص است که به صورت جدی اجرایی شده و در حال پیشرفت است. تاکید کرباسیان بر اجرای پنجره واحد به عنوان اولویت نخست گمرک کشور، موجب شده است عزم و توجه خاصی به این موضوع صورت گیرد. با اجرایی شدن پنجره واحد، شاهد شفاف‌سازی، سرعت و دقت در حوزه تجارت خارجی در صادرات و واردات کالاها بوده‌ایم. باوجود همه این موارد، اجرایی شدن پنجره واحد در گمرک بعضاً با مشکلات و موانع اجرایی همچون عدم همراهی و هماهنگی بعضی از سازمان‌های ذی‌ربط، نبود زیرساخت‌های لازم به ویژه در حوزه ارتباطات و ناآشنایی فعالان اقتصادی ذی‌نفع مواجه بوده است که البته همه این موارد به طور کامل یا تدریجی مرتفع خواهند شد و بدون شک در مقایسه با دستاوردهای اجرایی شدن این پنجره ناچیز به شمار می‌روند. اجرای پنجره واحد تجارت از جمله عوامل موثر بر تسهیل فعالیت بازرگانان و فعالان اقتصادی بوده و بر بهبود شاخص‌های محیط کسب و کار تاثیر بسزایی دارد. از نتایج مثبت این پنجره همان بس که با اجرا شدن آن، رتبه کسب و کار کشور در معیارهای جهانی بیش از بیست پله صعود را تجربه کرد. شاید مهم‌ترین عامل در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، همین موضوع محیط کسب و کار باشد و در نتیجه می‌توان اجرای پنجره واحد را عاملی موثر بر جذابیت سرمایه‌گذاری در ایران دانست. پنجره واحد تجاری ضمناً گامی موثر در جهت الکترونیکی شدن خدمات گمرک و حذف کاغذ از مکاتبات اداری به شمار می‌رود.

اقدام مهم دیگر کرباسیان به شیوه تصمیم‌گیری غیرمتمرکز و مبتنی بر تفویض اختیار او بازمی‌گردد. در فرهنگ عمومی مدیریت در ایران به ویژه در بخش دولتی، مدیران تمایل دارند تمامی مسوولیت‌های خُرد و کلان را مستقیماً بر عهده گیرند. با وجود این تمایل به تمرکزگرایی در فضای مدیریت کشور، کرباسیان روشی نسبتاً متفاوت را برگزیده است. او مسوولیت‌ها و اختیارات زیادی را در حوزه مدیریتی و معاونت‌های گمرک به معاونان خود واگذار کرده است. این تفویض اختیار باعث شده است که مدیران گمرک جسارت تصمیم‌گیری را به دست آورند. نتیجه دیگر این تفویض اختیار، افزایش سرعت عمل و اجرای تصمیمات بوده است.

اگرچه درک اغلب تحولات صورت‌گرفته یا پیش‌رو در گمرک به صورت مستقیم برای عموم مردم به سادگی ممکن نیست و تاثیر آن را می‌توان به صورت تدریجی در بخش‌های مختلف همچون هزینه تمام‌شده کالا و خدمات مشاهده کرد، برخی از نتایج تغییرات صورت‌گرفته برای عموم نیز قابل ‌مشاهده‌اند که از آن جمله می‌توان به روزانه شدن انتشار آمار تجارت خارجی اشاره کرد. با روزانه شدن انتشار آمار، عموم مردم می‌توانند از وضعیت صادرات و واردات کشور اطلاع یابند و ضمناً فعالان اقتصادی می‌توانند با درک بهتری نسبت به وضعیت بازار، فعالیت‌های خود را انجام دهند تا با افزایش یا کاهش ناخواسته کالاها در انبار مواجه نشوند.

نتیجه دیگر اقدامات گمرک که از قضا درک این به صورت مستقیم برای عموم مردم نیز امکان‌پذیر است، کاهش زمان ترخیص و صادرات کالاست. احتمالاً روزهای نه چندان دور تحریم به یاد همه باقی مانده است که ضمن انبوه مشکلات موجود در زمینه واردات کالا، نقل و انتقال پول، نوسان نرخ ارز و موارد دیگر، واردات کالا به کشور نیز با تاخیر فراوان و بعضاً تا چند ده روز صورت می‌گرفت که نتیجه آن نهایتاً در هزینه کالای وارداتی و بازارها منعکس می‌شد. یکی از نخستین اقدامات آقای کرباسیان در بدو ورود، بهبود نسبی این وضعیت نابسامان بود که در ادامه مسیر زمان ترخیص کالا کاهش یافت که هم‌اکنون میانگین آن به کمتر از یک هفته و حتی چند روز نیز رسیده است.

با مجموع اقدامات صورت‌گرفته طی دوران اخیر، امروزه گمرک یکی از سازمان‌های مهم و با تاثیر مثبت در امر تجارت خارجی کشور به شمار می‌رود که فعالان اقتصادی کمترین مشکلات را با آن دارند و این امر به ویژه در حوزه صادرات کاملاً مشهود به نظر می‌آید. خوشبختانه گمرک توانسته است با در پیش گرفتن رویکرد تعامل سازنده با تشکل‌های اقتصادی و از جمله اتاق‌های بازرگانی، رفع موانع کسب و کار و تسهیل در امور صادرات و واردات کشور را به خوبی در دستور کار قرار دهد. مرکز تمامی این تغییر و تحولات گمرک طی بیش از دو سال اخیر، مدیریت شخص آقای کرباسیان بوده است که نتایج آن را در انتخاب مدیران و کارشناسان شایسته برای دیگر بخش‌های گمرک می‌توان مشاهده کرد. کرباسیان علاوه بر این به عنوان نماینده وزارت اقتصاد در هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران نیز معرفی شده است. این حضور مستمر و ارتباط سازنده با بخش خصوصی به ویژه با توجه به آشنایی ایشان با مسائل و امور اجرایی می‌تواند به رفع هرچه بیشتر موانع موجود و تسریع در حل آنها کمک شایانی کند و تجارت خارجی را بهبود بخشد.