مدرس اقتصاد

اقتصاد با مسعود نیلی یک حوزه سخت و پیچیده یا به قول فرنگی‌ها علمی ملال‌آور نیست. مسعود نیلی می‌تواند سخت‌ترین مفاهیم اقتصادی را با مثال‌ها و نمونه‌های ساده و ملموس بیان کند. این توانایی او را در کلاس‌های درس دانشگاه، جلسات و نشست‌های علمی و آموزشی، گفت‌وگوهای مطبوعاتی، میزگردها و جلسات ستادی هم می‌توان دید. خود او نیز بر لزوم بیان ساده با مصداق‌های معین تاکید دارد و می‌گوید: «به دانشجویانم می‌گویم زمانی اقتصاد را خوب یاد گرفته و فهمیده‌اند که بتوانند در پاسخ به سوالات دوستان و آشنایان و همسایگان، یک مساله اقتصادی را طوری توضیح دهند که مخاطب‌شان متوجه شود.» حالا خود او سال‌هاست که تلاش می‌کند این علم ملال‌آور را برای ما مردم به زبان ساده بگوید و به احتمال فراوان در این امر موفق‌تر از هم‌حرفه‌هایش بوده است.

از مهندسی تا اقتصاد

مسعود نیلی که امروز او را یکی از چهره‌های اثرگذار سیاستگذاری در دولت یازدهم می‌دانند و با عنوان مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور از او یاد می‌کنند، زاده زمستان 1334 در شهر همدان است. خواندن مهندسی سازه در دانشگاه صنعتی شریف، اولین گام از تحصیلات عالی اوست. پس از آن با کمی وقفه وارد گام بعدی می‌شود و به دانشگاه اصفهان می‌رود تا فوق‌لیسانس برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی بگیرد. رشته‌ای که با تلاش علینقی مشایخی و همکاری محمد طبیبیان راه‌اندازی شده است تا با جذب دانشجویان نخبه پیوند اقتصاد و مهندسی باشد. مسعود نیلی پس از اتمام تحصیل در این دوره به عنوان دانشجوی رتبه نخست در بین فارغ‌التحصیلان این رشته تازه‌تاسیس به عنوان مدرس پذیرفته می‌شود و مشغول به تدریس می‌شود اما مسعود روغنی‌زنجانی، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، خیلی زود او را به تهران فرامی‌خواند و او را بر مسند مدیرکل دفتر اقتصاد کلان می‌نشاند. مسعود نیلی فارغ‌التحصیل سختکوش که ذهنی منطقی و حسابگر دارد، به یکی از محورهای اصلی تدوین برنامه توسعه اول در کشور تبدیل می‌شود. نیلی پس از مدیرکلی دفتر اقتصاد کلان سازمان به مقام معاونت امور اقتصادی و هماهنگی سازمان می‌رسد و تا سال 1370 به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در این سال و با فراهم شدن فرصتی برای تکمیل تحصیلات و ادامه مطالعات، مسعود نیلی به شهر منچستر انگلیس می‌رود تا در آنجا اقتصاد را هم در دوره ارشد و هم دکترا بخواند و بعد به کشور بازگردد.
بعد از بازگشت باز هم قدم در مکانی می‌گذارد که پیش از او علینقی مشایخی و محمد طبیبیان پایه‌گذاری کرده‌اند. هدایت موسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه (موسسه نیاوران) یک سالی در اختیار او قرار می‌گیرد و او با شروع دولت اصلاحات و ریاست محمدعلی نجفی در سازمان برنامه مجدد به آنجا برمی‌گردد تا برنامه پنج‌ساله سوم توسعه را بنویسد، برنامه‌ای که اکنون به عنوان موفق‌ترین برنامه توسعه بعد از انقلاب، چه از لحاظ تدوین و چه از لحاظ اجرا، از آن یاد می‌شود. مسعود نیلی پس از این دوره بیشتر روی کار دانشگاهی تمرکز می‌کند. به ویژه با شروع دولت نهم و دهم، نیلی در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، به عنوان مدیر گروه اقتصاد و سپس به عنوان رئیس دانشکده فعالیت می‌کند و با کمک همکاران و تعدادی از فارغ‌التحصیلان و دانشجویانش پروژه‌هایی پژوهشی و مطالعاتی در مورد اقتصاد ایران را به انجام رساند که در نوع خود کم‌نظیر بوده است. نیلی در سال 1390 جای خود در ریاست دانشکده را هم به محمدرضا آراستی داد و بیش از قبل مشغول پژوهش شد. در این دوره نیلی با استناد به آمارها و مطالعاتی که داشت، مدیریت اقتصادی دولت را نیز بارها نقد کرد تا مورد حمله‌های گاه و بیگاه طرفداران دولت نیز قرار گیرد.

پژوهش‌های ماندگار

«نیلی و همکاران» عبارتی است که در چند سال اخیر روی جلد چندین و چند کتاب قطور و پرحجم دیده شده است. کتاب‌هایی که هر کدام نتیجه پژوهشی دقیق و مستند روی واقعیات اقتصاد ایران بوده است. نیلی در سال‌های مدیریت دولت دهم که ثبات سیاسی به دلیل اختلافات داخلی اصولگرایان حاکم در دولت و مجلس و ثبات اقتصادی به واسطه وضع تحریم‌های بین‌المللی اقتصادی علیه ایران و سوءمدیریت دولت وضعیت نامطلوبی داشت، کاملاً غرق در کار پژوهشی شد. در این دوره او با حضور در شورای مشاوران اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران از دولت هر چه بیشتر فاصله گرفت تا در کنار فعالان بخش خصوصی که آشکارا از تداوم روند اقتصاد کشور احساس خطر می‌کردند به فکر تبیین و تفسیر ریشه‌های وضعیت اقتصاد کشور و ارائه راهکارهایی برای برون‌رفت از آن باشد. در این دوره حداقل سه محصول درخشان حاصل کار مسعود نیلی و همکارانش بود. او ابتدا همزمان با مطرح‌ شدن مساله هدفمندی یارانه‌ها و تدارک دولت و مجلس برای اجرای آن، یک پروژه مطالعاتی را کلید زد که با عنوان «ارزیابی پیامدهای اصلاح نظام یارانه انرژی (با تاکید بر صنعت، خانوار، بودجه عمومی دولت و اقتصاد کلان)» در مردادماه 1389 به بازار آمد.
این مطالعه پیش از اجرای طرح هدفمندی از سوی دولت کلید زده و منتشر شد. این بررسی دقیق هنوز هم به عنوان یک مرجع برای نشان دادن پیامدهای تئوریک اجرای هدفمندی محسوب می‌شود. مسعود نیلی در دومین گام از پژوهش‌های مشترک با بخش خصوصی، مطالعه‌ای انجام داد که در قالب کتاب «افزایش توان رقابت‌پذیری صنعتی ایران (رویکردی جامع به تحولات بهره‌وری در صنعت ایران)» را با همکارانش ارائه کرد. کتابی که به طور مشخص روی بخش صنعت تمرکز کرده بود. مسعود نیلی پیش از این نیز استراتژی توسعه صنعتی را در زمان وزارت اسحاق جهانگیری در وزارت صنایع تدوین کرده بود و از این نظر تجربه قابل توجهی دارد. سومین گام اما یک تحلیل جامع در حوزه اقتصاد کلان بود. مسعود نیلی و همکاران در انتهای دوره دولت دهم، تحقیقی جامع و مستند انجام دادند که می‌تواند همواره به عنوان یک کتاب مرجع مورد استفاده قرار گیرد. این تحقیق در تابستان 92 با عنوان «تحلیل عوامل تاثیرگذار بر عملکرد میان‌مدت اقتصاد ایران» منتشر شد و پس از آن با شکل و شمایلی جدیدتر در کتاب «اقتصاد ایران به کدام سو می‌رود؟» توسط انتشارات دنیای اقتصاد منتشر شد. این کتابی است که راهکارهای ارائه‌شده در آن در اختیار تیم اقتصادی دولت یازدهم قرار گرفته است.

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور

مسعود نیلی هم‌اکنون در قامت مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور فعالیت دارد. همچنین به موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی بازگشته و هدایت آن را مجدد در دست گرفته است. این روزها او بیش از همیشه خودش را در بوته قضاوت مردم گذاشته است. او را به عنوان چهره اصلی سیاست‌های دولت می‌شناسند اگرچه خود او تمایلی به اینکه تا این اندازه چهره‌اش سیاسی شود، ندارد. با این حال وقتی در مقاله‌ای مختصر و مفید پاسخی دقیق و علمی به مدعای سایت وابسته به احمد توکلی، در خصوص اشتغال منفی در دولت روحانی می‌دهد، مشخص می‌کند که با تمام توان سعی در اصلاح بدفهمی‌های جامعه از اقتصاد دارد. نیلی که سال‌های سال دغدغه‌اش نرخ تورم در اقتصاد بی‌ثبات ایران بود، اکنون باید حداقل رضایتی در درون خود داشته باشد که دولت توانسته با کمک او و همکارانش، نرخ تورم را کاهش دهد و به آن روندی نزولی ببخشد. مسعود نیلی احتمالاً در سال‌های آتی پرکارترین مرد اقتصاد ایران خواهد بود.