فرصت مودی
آیا هند ابرقدرت بعدی جهان است؟
باورش دشوار است اما هند، کشوری که در سال‌های گذشته به فقر و گرفتاری اقتصادی و نداری معروف بود، اکنون مثال بسیار خوبی برای برخاستن از خاکستر شده است. این کشور تلاش زیادی را برای ارتقای فنی محصولات و افزایش تولید جهانی آغاز کرده و رشد اقتصادی پایدارش را سرعت بخشیده است. اقتصاد چین در اوایل دهه 1990 از هند عبور کرد، وقتی سیاست رشد گسترده و سریع اقتصادی را دنبال می‌کرد. اکنون در شرایطی که به نظر می‌رسد اقتصاد چین دچار افول شده، این‌بار هند این شانس را دارد تا به عنوان یک قدرت اقتصادی جدید ظاهر شود.
اقتصاد هند از زمانی که در سال 1991 درهایش را بر روی جهان گشود مجموعه‌ای از شادمانی و نومیدی را به نمایش گذاشته است. یک لحظه آن را به عنوان چین آینده می‌بینیم. ابرقدرتی روبه‌رشد که انبوهی از نوابغ شرکتی را در خود دارد. لحظه‌ای دیگر این کشور یک بمب زمانی جمعیتی است که نمی‌تواند بذر امید را در دل جوانان بکارد یا یک غرب وحشی است که ودافون (Vodafone) و دیگر شرکت‌های چندملیتی ساده‌اندیش را غارت می‌کند. در دهه گذشته هند بیش از دیگر کشورهای بزرگ رشد کرد اما این رشد زیر سایه احساس ناامیدی قرار دارد. این کشور نتوانست به اوج تولیدی برسد که شرق آسیا را ثروتمند کند یا شرکت‌های بزرگی تاسیس کند که هدایت‌گر سرمایه برای توسعه باشند. بازارهای تکه‌پاره و بنگاه‌های غیررسمی فرصت‌های شغلی بسیار اندکی فراهم می‌کنند.
اما با خروج این کشور از همه‌گیری الگوی جدیدی از رشد پدیدار می‌شود. این الگو با الگوهای قدیمی تفاوت زیادی دارد. اقدامات هوشمندانه در زمینه فناوری کلید این خیزش هستند. با کاهش هزینه فناوری، هند یک «خوشه فناوری» ملی ایجاد کرد که مجموعه‌ای از خدمات دیجیتال تحت حمایت مالی دولت هستند و مردم عادی هند را با هویت الکترونیک، سامانه‌های پرداخت و مالیات و حساب‌های بانکی ارتباط می‌دهند. پذیرش سریع این سکوها اقتصاد بزرگ، ناکارآمد و غیررسمی مبتنی بر پول نقد را از صحنه تاریخ بیرون می‌راند. این تحول باعث شد هند پس از آمریکا و چین سومین عرصه بزرگ بنگاه‌های نوپا (استارت‌آپ) باشد.
در همین راستا، روندهای جهانی در حال خلق خوشه‌های تجاری بزرگ‌تر هستند. اندازه صنعت خدمات فناوری اطلاعات ظرف یک دهه دو برابر شد. فناوری ابری و کمبود کارکنان حوزه نرم‌افزار در این رویداد موثر بود. بنگاه‌های غربی کجا می‌توانستند هر سال نیم‌میلیون مهندس جدید پیدا کنند؟ علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر به شدت افزایش یافت. هند از نظر تاسیسات خورشیدی در جایگاه سوم و در عرصه هیدروژن سبز پیشتاز است. در زمانی که بنگاه‌ها در تمام نقاط جهان تلاش می‌کنند زنجیره‌های عرضه را با هدف کاهش اتکا به چین بازسازی کنند جذابیت هند به عنوان یک مکان تولید بالا رفته است. وجود طرح‌های یارانه‌ای 26 میلیارددلاری به این جذابیت می‌افزاید. دولت‌های غربی علاقه‌مندند با هند پیوندهای فناوری و دفاعی برقرار کنند. هند راهی میان‌بر برای بازتوزیع ثروت بیشتر در میان مردم عادی که رأی می‌دهند پیدا کرده است: یک سامانه رفاهی دیجیتال مستقیم و زمان واقعی که ظرف 36 ماه 200 میلیارد دلار را به حدود 950 میلیون نفر پرداخت کرد. این تغییرات نمی‌تواند همانند کره جنوبی یا چین آنقدر رونق در تولید ایجاد کند که مشاغل زیادی خلق کند و مزارع از کشاورزان خالی شوند. همچنین آنها قادر نیستند مشکلات عمیقی مانند شرایط وخیم آب‌وهوایی یا ازدحام در دادگاه‌ها را حل کنند. اما می‌توانند توضیح دهند چرا پیش‌بینی می‌شود که هند در سال 2022 بالاترین سرعت رشد را در جهان داشته باشد و چرا می‌تواند تا سال‌ها این مقام را حفظ کند. رشد اقتصادی ثروت زیادی می‌آفریند که می‌توان آن را در سرمایه انسانی به ویژه در بیمارستان‌ها و مدارس سرمایه‌گذاری کرد.
این دستاوردها مدیون چه هستند؟ شانس در این میان نقش بزرگی دارد. هند در ایجاد شکاف بین آمریکا و چین یا فناوری ابری دخالتی نداشت اما از هر دو آنها بهره‌برداری می‌کند. همچنین اصلاحات صلح‌طلبانه در طول چندین دولت و به تدریج تجمیع شده‌اند. طرح هویت دیجیتال و سامانه ملی مالیاتی جدید رویاهایی هستند که بیش از یک دهه قبل در سرها پرورانده شده بودند.
همچنین دولت نارندرا مودی اقدامات درست زیادی انجام داده است. این دولت از خوشه فناوری و رفاه مستقیم حمایت کرد و با پشتکار و جدیت وظیفه دشوار کوچک کردن اقتصاد غیررسمی را پیش برد. دولت راهکارهایی عملی پیدا کرد. خرید برق خورشیدی از سوی دولت مرکزی مشوقی برای انرژی‌های تجدیدپذیر بود. اصلاحات مالی باعث شد بنگاه‌های جوان راه بیفتند و بنگاه‌های نامناسب ورشکسته شوند. برتری انتخاباتی آقای مودی تداوم اقدامات اقتصادی را تضمین می‌کند. حتی احزاب مخالف بر این باورند که او تا مدت‌ها پس از انتخابات 2024 بر اریکه قدرت باقی خواهد ماند.
این خطر وجود دارد که در دهه آینده سلطه آقای مودی به استبداد بینجامد. خشونت و نفرت‌پراکنی حزب بهاراتیا جاناتا علیه مسلمانان خطر بزرگی است و حزب از آن برای پیشبرد پایگاه سیاسی‌اش استفاده می‌کند. شرکت‌ها در برابر چنین موضعی شانه‌ها را از روی بی‌تفاوتی بالا می‌اندازند. آنها عقیده دارند که آقای مودی می‌تواند تنش‌ها را کنترل کند و فرار سرمایه نیز محدود خواهد بود. اما خشونت و نقض حقوق بشر می‌تواند لکه ننگی باشد که جلوی دسترسی هند به بازارهای غرب را می‌گیرد. تمایل حزب بهاراتیا جاناتا برای یکسان‌سازی دین و زبان در کشوری سرشار از گوناگونی نتیجه‌ای جز بی‌ثباتی نخواهد داشت. اگر حزب بخواهد هندی را به عنوان زبان ملی بر کشور تحمیل کند فشارهای جدایی‌طلبانه در برخی ایالت‌های ثروتمند تشدید خواهد شد. ایالت‌هایی که بیشترین مالیات‌ها را می‌پردازند. کیفیت تصمیم‌گیری‌ها نیز آسیب خواهد دید. دولت کینه‌توز و آزارگر از دیوانسالاری برای اعمال فشار به مطبوعات و دادگاه‌ها استفاده می‌کند. تصمیم ناکام برای حذف اسکناس‌های بانکی در سال 2016 نشانه‌ای از روحیه تهاجمی آقای مودی بود. قدرتمندی که تحت نظارت و کنترل نباشد در نهایت نه‌تنها دموکراسی بلکه اقتصاد را به خطر می‌اندازد. به عنوان مثال، رجب طیب اردوغان در ترکیه را در نظر بگیرید. دیدگاه‌های عجیب و غریب او درباره تورم یک بحران ارزی ایجاد کرد. همچنین با توجه به بی‌ثباتی موضع حزب بهاراتیا جاناتا در قبال سرمایه خارجی این خطر وجود دارد که تلاش برای بازسازی داخل به سیاست حمایت‌گرایی منتهی شود. حزب به چک‌های سفیدامضای سیلیکون‌ولی علاقه دارد اما از رقابت بنگاه‌های خارجی در داخل هند می‌ترسد. ممکن است یارانه‌های هدفمند امروز به سمت خودکامگی و طایفه‌سالاری هدایت شوند. مشکلی که از مدت‌ها قبل هند را عقب نگه داشته است.
پیش‌بینی رشد هند
«سانجی ماتور» و «ریچارد یتسنگا» اقتصاددانان موسسه مالی استرالیایی ANZ، اخیراً به این نتیجه رسیدند که غول آسیای جنوبی در آستانه رشد پایدار هفت‌درصدی تولید ناخالص داخلی در میان‌مدت است. بلومبرگ حتی خوش‌بین‌تر است و معتقد است که رشد بالقوه هند تا سال 2026 به 6 /7 درصد و در اوایل دهه 2030 به اوج خود در حدود 5 /8 درصد می‌رسد. اما امیدها به هند برای دستیابی به رشد سریع به سبک آسیای شرقی قبلاً به ناامیدی تبدیل شده بود. به همین دلیل، اقتصاددانان موسسه مالی استرالیایی ANZ، معتقدند که برخی حق دارند بپرسند که مگر این‌بار چه تفاوتی دارد.
دو عامل کلیدی تغییر کرده است. ابتدا اینکه، اکنون شواهد ملموسی وجود دارد که نشان می‌دهد دهلی نو، پول خود را در زمینه ساخت زیرساخت‌ها برای حمایت از تولیدکنندگان کشور صرف می‌کند. عامل دوم، گسترش شکاف بین ایالات متحده و چین فرصتی طلایی برای هند برای تقویت نقش خود در زنجیره تامین فراهم کرده است.
نخست‌وزیر هند امسال با افشای برنامه‌هایی برای افزایش مخارج زیرساختی در بودجه سالانه و در عین حال محدود کردن هزینه‌های شبکه‌های تامین اجتماعی حتی پیش از برگزاری انتخابات ایالتی، توجه اذهان عمومی را به خود جلب کرد.
دولت مرکزی هند اکنون تقریباً 20 درصد از بودجه خود را صرف سرمایه‌گذاری می‌کند. بر اساس تحلیل موسسه مالی استرالیایی ANZ، بین سال‌های 2011 تا 2020، این رقم هرگز به 15 درصد نرسید. در سطح ایالتی، سهم هر ایالت در سال گذشته از این سطح فراتر رفته است. بخش تولید، سهم رو به رشدی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در هند دارد. تجزیه و تحلیل موسسه مالی HSBC در بریتانیا، نشان می‌دهد که سهم هند از صادرات جهانی اقلامی مانند گوشی‌های تلفن همراه، داروها، قطعات خودرو و ماشین‌آلات تخصصی از سال 2017 تاکنون افزایش یافته است. «رادیکا رائو» از موسسه مالی DBS در سنگاپور در یادداشت اخیر خود تاکید کرد: پس از رکود حدود 300 میلیارددلاری از سال 2016 تا 2020، اکنون صادرات هند به 422 میلیارد دلار افزایش یافته است. او گفت که این نرخ تا پایان سال جاری، رکورد جدیدی را رقم خواهد زد. رائو گفت: «تنوع محصولات صادراتی هند به دلیل محصولات با ارزش بالا در دو سال گذشته نسبت به پنج سال گذشته گسترش یافته و چشم‌اندازهایی برای حفظ آن در میان‌مدت وجود دارد.»
سنگ‌های قیمتی، جواهرات، منسوجات و چوب از جمله صادرات کلیدی هند به‌طور سنتی بودند. اما اکنون، طبق تحلیل رائو، اقلام تولیدی به جای اقلام خام، دوسوم کل صادرات هند را تشکیل می‌دهند. رشد صادرات هند در سال 2022 به وسیله اقلامی از جمله کالاهای مهندسی، مواد شیمیایی و دارویی افزایش یافت.
سفر یلن به هند
جنت یلن، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، در جریان سفری که اخیراً به هند داشت، بر استفاده از ظرفیت‌های این کشور تاکید کرد. او در یکی از تاسیسات شرکت مایکروسافت در دهلی‌نو گفت: «برای مدت طولانی، کشورهای سراسر جهان بیش از حد به کشورهای پرریسک و نه‌چندان قابل اعتماد یا یک کشور واحد برای واردات حیاتی وابسته بوده‌اند. ما به‌طور فعال در حال تعمیق یکپارچگی اقتصادی با شرکای تجاری قابل اعتماد مانند هند هستیم.» خانم یلن خاطرنشان کرد که شرکت‌های آمریکایی از جمله مایکروسافت و اپل در حال گسترش فعالیت خود در هند هستند. دولت ایالات متحده حتی حمایت مالی از بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده خورشیدی آمریکایی را برای ساخت تاسیسات در جنوب هند گسترش داده است. یلن گفت: «این امر کمک خواهد کرد تا زنجیره‌های تامین را از چین که در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد تولید پنل‌های خورشیدی جهان را در اختیار دارد، خارج کنیم و به آن تنوع بخشیم.»
تحلیلگران می‌گویند که هند و ویتنام احتمالاً ذی‌نفعان اصلی خواهند بود زیرا این دو کشور ممکن است به صنعت تولیدات الکترونیکی تنوع بخشند و سلطه چین در این حوزه را بشکنند. اقتصاددانان موسسه چندملیتی سیتی‌گروپ در آمریکا می‌گویند: نه‌تنها هند و ویتنام از نظر صادرات اقلام تولیدی، بیشترین همپوشانی را با چین دارند، بلکه تلاش‌های خاصی برای جذب سرمایه‌گذاری انجام داده‌اند. در مورد هند، این امر نشان‌دهنده گسترش مشوق‌های سرمایه‌گذاری مرتبط با تولید است.
هند در اواخر سال گذشته تلاشی را برای ایجاد یک اکوسیستم کامل برای تولید کالاهای نیمه‌هادی در صنعت الکترونیک در جنوب این کشور آغاز کرد. ظرف چند هفته، پیشنهادهایی به ارزش 5 /20 میلیارد دلار از پنج شرکت دریافت کرد. شرکت سامسونگ کره جنوبی از جمله موسساتی بوده که سرمایه‌گذاری را گسترش داده و مشوق‌هایی را به دست آورده است. در مورد اپل، صادرات آیفون از هند در پنج‌ماه منتهی به آوریل (فروردین-اردیبهشت) از یک میلیارد دلار گذشت. اما همه چیز برای هند، گل و بلبل نیست. این اولین بار نیست که هند در آستانه رشد گسترده اقتصادی قرار می‌گیرد. سابقه ناامیدی و عدم موفقیت هند در رشد گسترده و پایدار اقتصادی، نشان می‌دهد تضمینی وجود ندارد که همه چیز برای این کشور، خوب پیش برود. انتخابات ملی که در سال 2024 برگزار می‌شود، ممکن است تنش‌های اجتماعی را تشدید کند که می‌تواند بر اقتصاد تاثیر منفی بگذارد.
با وجود شکست‌های قبلی هند، شاید این‌بار همه چیز متفاوت باشد زیرا اقتصاد هند در ماه‌هایی رو به رشد است که سایر مناطق جهان، روزهای دشواری را سپری می‌کنند.
بر اساس تعدادی از تحلیل‌های اخیر، چشم‌انداز اقتصاد جهانی تا سال 2023 بدتر شده، زیرا جنگ جاری در اوکراین، تجارت را به‌ویژه در اروپا تحت فشار قرار می‌دهد و بازارها در انتظار بازگشایی کامل‌تر اقتصاد چین پس از ماه‌ها قرنطینه و توقف ناشی از کووید19 هستند. در ایالات متحده، نشانه‌هایی از افت بازار کار و کاهش سرعت فعالیت‌های تجاری، ترس از رکود را تشدید کرد. در سطح جهانی، تورم رشد کرد و فعالیت‌های تجاری، به ویژه در منطقه یورو و بریتانیا، کاهش یافت.
این در حالی است که رشد هفت یا هشت‌درصدی اقتصاد در چند سال آینده فرصت بزرگی برای هند است. این رشد شمار زیادی از مردم را از ورطه فقر بیرون می‌کشد؛ بازار وسیع و پایگاه تولید جدیدی برای تجارت جهانی خلق می‌کند و با تشکیل یک وزنه متقابل در برابر چین در آسیا توازن قدرت را در جهان تغییر می‌دهد. سرنوشت، میراث گذشتگان و تصمیم‌های عمل‌گرایانه فرصت جدیدی را در دهه آینده پیش پای هند می‌گذارد. هند و آقای مودی نباید این فرصت را بر باد دهند.
منبع: اکونومیست و بلومبرگ
