اقتصاد سقط جنین
چرا زنان به سقط جنین روی می‌آورند؟
پایان خودخواسته بارداری امروز در بسیاری از کشورهای جهان مناقشه‌ای بحث‌برانگیز است که به جای تمرکز بر سلامت بدن زنان به مبحثی حقوقی، سیاسی و اخلاقی تبدیل شده است. این در حالی است که تبعات سقط جنین ناامن آنچنان گسترده است که بعضاً تا سال‌ها زندگی زنان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
سقط جنین ناامن یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر مادران است. پایان خودخواسته بارداری ناامن همچنین می‌تواند موجب عوارض جسمی و روانی و بار اجتماعی و مالی برای زنان، جامعه و سیستم‌های بهداشتی شود. به گفته سازمان بهداشت جهانی مقررات محدودکننده سقط جنین می‌تواند خطر نقض حقوق بشر زنان و دختران از جمله حق حریم خصوصی و حق عدم تبعیض و برابری را ایجاد کند و همچنین بار مالی را بر زنان و دختران تحمیل کند. از هر 10 حاملگی ناخواسته، شش مورد به سقط جنین خودخواسته ختم می‌شود. حدود 45 درصد از تمام سقط جنین‌ها ناامن هستند که 97 درصد آنها در کشورهای در حال توسعه انجام می‌شود. به گفته سازمان بهداشت جهانی، عدم دسترسی به مراقبت‌های سقط جنین ایمن، به‌موقع، مقرون به‌صرفه و توام با احترام مساله‌ای حیاتی و بخشی از بهداشت عمومی و حقوق بشر است. در توضیحات سازمان بهداشت جهانی در مورد پایان خودخواسته بارداری آمده است:
هنگامی که افراد دارای حاملگی ناخواسته با موانعی برای رسیدن به سقط جنین ایمن، به‌موقع، مقرون به‌صرفه، از نظر جغرافیایی قابل دسترس، محترمانه و بدون تبعیض مواجه می‌شوند اغلب به سقط جنین ناامن متوسل می‌شوند.
در ایران و پس از تصویب قانون جوانی جمعیت آمار پایان خودخواسته بارداری 370 هزار سقط در سال است. از این تعداد تنها 10 هزار سقط جنین، قانونی و در مراکز درمانی انجام می‌شود و بقیه غیرقانونی و خارج از مراکز درمانی انجام می‌شوند. مناقشه بر سر حق پایان خودخواسته بارداری و تبعات آن اما مساله‌ای مربوط به امروز نیست. به گفته مورخان در طول تاریخ، خاتمه یک بارداری ناخواسته به‌ویژه در مراحل اولیه، یک واقعیت نسبتاً غیرقابل بحث در زندگی بوده است. در واقع ریشه‌های سقط جنین خودخواسته به دوران مصر باستان بازمی‌گردد.
پاپیروس مصری، نمایشنامه‌های یونانی، سکه‌های رومی، زندگینامه قدیسان قرون وسطایی، کتاب‌های راهنمای پزشکی و مامایی و روزنامه‌ها و جزوه‌های ویکتوریایی نشان می‌دهند که سقط جنین در دوران پیشامدرن بیشتر از آنچه مردم تصور می‌کردند رایج بود.
تاریخچه پایان خودخواسته بارداری
نخستین اشاره‌های مکتوب به سقط جنین خودخواسته روی یک پاپیروس مصری باستانی است که حدود 3500 سال پیش نوشته شده است. در این پاپیروس روش‌هایی برای پایان دادن به بارداری ثبت شده است. در یونان و روم باستان ارجاع به پایان خودخواسته بارداری و مواد گیاهی که باعث سقط جنین می‌شوند، در متون پزشکی و سایر متون رایج بوده است، اگرچه مشخص نیست چقدر از آنها استفاده می‌شد. البته هیچ مدرکی مبنی بر موثر بودن یا نبودن روش‌های تاریخی برای سقط وجود ندارد.
عموماً فرض بر این است که مسیحیت همیشه به صراحت پایان خودخواسته بارداری را محکوم کرده است اما این گزاره‌ای صحیح نیست.
به گفته کالان، نویسنده کتاب «خواهران مقدس: جنسیت، تقدس و قدرت در ایرلند قرون وسطی»: «اگر شما کاتولیک هستید یا اگر مسیحی هستید، یا حتی اگر به طور کلی مذهبی هستید، مردم طوری رفتار می‌کنند که انگار فقط یک نگرش قابل قبول نسبت به پایان خودخواسته بارداری وجود دارد. در حالی که همیشه دیدگاه‌های گوناگونی وجود داشته است.»
پژوهش‌های او و دیگر پژوهشگران، به چهار قدیس ایرلندی قرون وسطایی می‌رسد که دست‌نوشته‌های آنها که زندگی قدیسان را شرح می‌دهد، نشان می‌دهد پایان بارداری را در میان معجزه‌های خود جشن می‌گرفتند.
به گفته کالان، این معجزه‌ها نگرش مردم را نسبت به سقط جنین نشان می‌دهد که در برخی شرایط آن را قابل قبول و حتی به عنوان یک نعمت معجزه‌آسا می‌دانستند. کالان می‌گوید، این ایده که زندگی از زمان لقاح آغاز می‌شود، تنها حدود 150 سال پیش در آموزه‌های کاتولیک غالب شد. در دوره‌های مختلف تاریخی دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به پایان خودخواسته بارداری وجود داشت. به طور مثال در روم باستان سقط جنین تنها مساله‌ای مربوط به زنان طبقه اشراف بود که روابط نامشروع خود را پنهان می‌کردند. در دوران رنسانس سقط جنین مرتبط با جادوگری بود.
در بخش اعظم تاریخ سقط جنین خودخواسته مانند امروز، موضوعی درباره جنین مطرح نبوده است، بلکه بیشتر مربوط به رفتار زنان بوده است. در واقع دیدگاه «زندگی بی‌گناه متولدنشده» که مدافعان ممنوعیت سقط جنین به آن متوسل می‌شوند تنها در دهه‌های اخیر به وجود آمده است. آنچه تاریخ به ما می‌گوید این است که زنان همیشه با روش‌های مختلف و در دوره‌های متفاوت به بارداری ناخواسته پایان داده‌اند.
کشورهایی که پایان خودخواسته بارداری در آنها ممنوع است
دادگاه عالی ایالات‌متحده حکم تاریخی Roe v. Wade در مورد حقوق پایان خودخواسته بارداری را در 24 ژوئن 2022 لغو کرد و حق پایان بارداری را در ایالات‌متحده از قانون اساسی حذف کرد. پس از نزدیک به نیم‌قرن حمایت قانون اساسی از سقط جنین خودخواسته، این حکم اساساً دسترسی به مراقبت‌های بهداشت باروری در سراسر ایالات‌متحده را تغییر داد و هر ایالت را برای تعیین قانونی بودن این روش آزاد گذاشت.
در سال 1973، Roe v. Wade به زنان در ایالات‌متحده حق مطلق پایان سقط جنین خودخواسته را در سه ماه اول بارداری و حقوق محدودی پس از آن داد. با وجود این در حالی که سقط جنین به شکلی در هر ایالت تحت Roe قانونی بود، دسترسی به سقط جنین طی سال‌ها در بیش از 10 ایالت کاهش یافت.
به عنوان مثال، تگزاس در سال 2021 قانونی را تصویب کرد که به ساکنان اجازه می‌داد از کلینیک‌ها و پزشکانی که سقط جنین را پس از هفته ششم انجام می‌دادند شکایت کنند. در می‌سی‌سی‌پی -ایالتی که در مرکز پرونده دادگاه عالی قرار داشت- اکثر موارد سقط جنین پس از 15 هفته ممنوع است.
عقب‌نشینی از حقوق سقط جنین در ایالات‌متحده در بسیاری از کشورهای دیگر در سراسر جهان نیز منعکس شد. در واقع در بسیاری از کشورها ظهور جنبش‌های حامی ممنوعیت سقط جنین خودخواسته با تغییرات رادیکال سیاسی یا فرهنگی و گردش به سمت پوپولیسم همزمان شد. البته در کشورهای دیگر، فعالان حقوق پایان خودخواسته بارداری موفق شده‌اند قوانین کمتر محدودکننده‌ای را به عنوان بخشی از مبارزه گسترده‌تر برای حقوق زنان اعمال کنند. بر اساس گزارش مرکز حقوق باروری 24 کشور در جهان وجود دارند که سقط جنین در آنها کاملاً ممنوع است. از جمله آندورا و مالت در اروپا، السالوادور و هندوراس در آمریکای مرکزی، سنگال و مصر در آفریقا، و فیلیپین و لائوس در آسیا. حدود 90 میلیون (پنج درصد) زن در سنین باروری در کشورهایی زندگی می‌کنند که به طور کلی سقط جنین را ممنوع کرده‌اند. با وجود این فعالان حق پایان خودخواسته بارداری و فعالان زنان در بسیاری از این کشورها به مبارزه برای کاهش محدودیت‌های سقط جنین ادامه می‌دهند. قوانین تندرو در السالوادور، که در سال 1998 پس از مبارزات انتخاباتی بخش‌های محافظه‌کار کلیسای کاتولیک وضع شد موجب متهم شناخته شدن ده‌ها زن به «بدترین نوع قتل»، حتی در موارد سقط جنین ناخواسته شده است. در ماه مارس سال 2022، هزاران زن سالوادوریایی راهپیمایی کردند و خواستار کاهش ممنوعیت سقط جنین در موارد تجاوز جنسی، زمانی که زنده ماندن جنین قابل دوام نیست یا اگر زندگی زن در خطر باشد، شدند.
بیش از 50 کشور و منطقه تنها زمانی اجازه سقط جنین می‌دهند که سلامت زن در خطر باشد (برخی فقط به سلامت جسمی اشاره می‌کنند، در حالی که برخی دیگر سلامت روان را هم شامل می‌شوند). این کشورها شامل لیبی، ایران، اندونزی، ونزوئلا و نیجریه است. برخی دیگر برای موارد تجاوز جنسی، زنای با محارم یا ناهنجاری جنین استثنا دارند.
به عنوان مثال، پایان خودخواسته بارداری در برزیل غیرقانونی است، مگر در موارد تجاوز جنسی، خطرات جانی مادر، یا زمانی که جنین دچار آنسفالی شده است (از دست دادن بخشی از مغز یا جمجمه). در این موارد، زنان به تایید پزشک و حداقل سه کارشناس بالینی دیگر نیاز دارند. در آگوست 2020، در دولت راست افراطی بولسونارو، مقرراتی در وزارت بهداشت ارائه شد که بر اساس آن متخصصان پزشکی باید مدارک جمع‌آوری کنند و هر کسی را که به دنبال خاتمه دادن قانونی بارداری پس از تجاوز به عنف است، به پلیس گزارش دهند. در ژانویه 2021، ممنوعیت تقریباً کامل پایان خودخواسته بارداری در لهستان اعلام شد. تنها در موارد تجاوز جنسی، زنای با محارم یا زمانی که جان مادر در خطر است، قانون این عمل را مجاز می‌دانست. این ممنوعیت، سقط جنین در موارد ناهنجاری‌های شدید و غیرقابل برگشت جنین را حذف کرد؛ دلیلی که 98 درصد از سقط جنین‌ها در لهستان در سال 2019 بر اساس آن انجام شد. در نوامبر 2021 تظاهرات گسترده‌ای پس از مرگ یک زن در هفته بیست‌و‌دوم بارداری بر اثر سپسیس آغاز شد. خانواده این زن اعلام کردند درمان او به دلیل ممنوعیت سقط جنین در این کشور به تعویق افتاده است.
در ایران بر اساس ماده 310 پیش‌نویس لایحه تعزیرات اگر زن باردار به صورت عمدی و بدون رعایت مقررات قانونی به وسیله خود یا دیگری مرتکب سقط جنین شود با مجازات جدی روبه‌رو خواهد شد. اگر سقط خودخواسته «پس از دمیدن روح در جنین باشد» زن به حبس درجه 5 که دو تا پنج سال است محکوم می‌شود و اگر قبل از آن باشد به مجازات درجه 6 که شش ماه تا دو سال حبس در پی دارد محکوم خواهد شد. در صورتی که زن باردار بتواند ثابت کند ادامه بارداری برای او «خطر جانی» داشته مجازات یک تا دو درجه کمتر خواهد بود.
کشورهایی که در آنها پایان خودخواسته بارداری قانونی است
بر اساس گزارش مرکز حقوق باروری، در کشورهایی همچون ژاپن، هند و کانادا و همچنین در بیشتر کشورهای اروپایی، بیش از نیمی از زنان در سنین باروری می‌توانند به راحتی به سقط جنین خودخواسته بر اساس درخواست یا بر اساس زمینه‌های اجتماعی یا اقتصادی دسترسی داشته باشند. 72 کشور از جمله فرانسه و آلمان اجازه پایان خودخواسته بارداری را مشروط به محدودیت زمانی حاملگی می‌دانند که شایع‌ترین آنها 12 هفته است. در این کشورها، اغلب نیز استثنائات متفاوتی وجود دارد که اجازه می‌دهد سقط جنین بعد از زمان مشخص‌شده انجام شود. به عنوان مثال در بریتانیا محدودیت 24هفته‌ای برای سقط جنین خودخواسته وجود دارد، اما اگر جنین دارای ناتوانی‌هایی مانند سندرم داون باشد، می‌توان بارداری را تا زمان تولد خاتمه داد.
مبارزه برای دسترسی به حق پایان خودخواسته بارداری
در حالی که جنبش‌های حامی ممنوعیت سقط جنین خودخواسته در کشورهایی مانند لهستان و ایالات‌متحده با موفقیت برای عقب‌نشینی از حقوق باروری لابی کرده‌اند، کشورهای دیگر در حال برداشتن گام‌هایی به سوی آزادی‌های بیشتر هستند.
کلمبیا، آرژانتین و مکزیک؛ کشورهای کاتولیک سنتی محافظه‌کار در آمریکای لاتین در پی موج اعتراضات و کمپین‌های حقوق زنان و گروه‌های طرفدار حق انتخاب، سقط جنین را قانونی اعلام کردند. به عنوان مثال کلمبیا در فوریه 2022 محدودیت قانونی بارداری را در هفته 24 بارداری تعیین کرد. این تغییرات الهام‌بخش دیگر جنبش‌های طرفدار حق انتخاب در منطقه آمریکای لاتین شد. این جنبش به واسطه رنگ‌هایی که مبارزان از آن استفاده می‌کنند جنبش «موج سبز» نامیده می‌شود. در اروپا نیز، ایرلند پس از رفراندوم مردمی در ماه می 2018 که به قانونی شدن پایان خودخواسته بارداری تا 12 هفته و شرایط محدود پس از آن منجر شد، توجه جهانیان را به خود جلب کرد. قبل از این تغییر، هزاران زن ایرلندی معمولاً هر سال برای انجام این عمل به انگلستان می‌رفتند. بیش از یک سال بعد در اکتبر 2019، همسایه این کشور، ایرلند شمالی، آخرین کشوری در بریتانیا شد که سقط جنین را قانونی کرد. با وجود اینکه پایان خودخواسته بارداری در اکثر موارد تا 12هفتگی و در صورتی که بارداری تهدیدی برای سلامت مادر باشد، تا هفته بیست‌وچهارم قانونی است، این کشور هنوز خدمات کافی دولتی برای سقط جنین خودخواسته ایجاد نکرده است.
اکثر موارد سقط جنین که در حال حاضر وجود دارد از سوی خیریه‌ها تامین می‌شود. این بدان معناست که زنانی که بیش از 10 هفته از بارداری آنان می‌گذرد هنوز باید برای انجام این کار به سایر نقاط بریتانیا سفر کنند. البته هزینه این سفر را دولت تامین می‌کند.
در سال 2020، نیوزیلند سقط جنین را قانونی اعلام کرد و دوره قانونی را تا هفته بیستم بارداری افزایش داد. قبل از آن، دو پزشک باید سقط جنین را تایید می‌کردند و آنها فقط در صورتی این کار را انجام می‌دادند که «خطر جدی» برای سلامتی زن وجود داشته باشد.
به گفته سازمان بهداشت جهانی، عدم دسترسی به مراقبت‌های استاندارد سقط جنین باعث نقض طیفی گسترده از حقوق بشر زنان و دختران از جمله حق زندگی می‌شود. حق برخورداری از بالاترین استانداردهای قابل دستیابی سلامت جسمی و روانی، حق بهره‌مندی از پیشرفت علمی و تحقق آن، حق تصمیم‌گیری آزادانه و مسوولانه در مورد تعداد، فاصله و زمان تولد کودکان؛ و حق مصون بودن از شکنجه، رفتار و مجازات ظالمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز بخشی از این حقوق است.
