بشر و لایه ازون
جلوگیری از آسیب به سلامت و اقلیم
در سال 1985 دانشمندان متوجه شدند که بخش بزرگی از لایه ازون بر فراز قاره قطب جنوب به شدت نازک شده است. این لایه از کره زمین در مقابل پرتوهای ماوراء بنفش محافظت می‌کند. بشر از مدت‌ها قبل می‌دانست که کلرین حاصل از سی‌اف‌سی (کلروفلوروکربن)ها می‌توانند مولکول‌های ازون را بشکنند. این ماده شیمیایی برای ایجاد سرمایش و در محصولاتی مانند اسپری مو به‌کار می‌رود. سوراخ ازون نشان داد که این تجزیه مولکولی در نقاط خاصی از قطب جنوب با سرعت بیشتری اتفاق افتاده بود. دو سال پس از آن، رهبران جهان پیمان مونترال را با هدف عدم استفاده از سی‌اف‌سی امضا کردند. در سال 2003، کوفی عنان، دبیرکل وقت سازمان ملل آن را تنها پیمان بین‌المللی بسیار موفق تاریخ خواند.
گزارش نهم ژانویه سازمان ملل دیدگاه کوفی عنان را تایید می‌کند. طبق این گزارش 99 درصد از مواد شیمیایی ممنوعه که به ازون آسیب می‌زنند کنار گذاشته شده‌اند. پیش‌بینی می‌شود که لایه ازون بین سال‌های 2040 (در اکثر نقاط جهان) و 2066 (بر فراز قطب جنوب) تقریباً به همان وضعیت سال 1980 خود بازگردد. اما جهان چگونه توانست این موضوع را مدیریت کند و نتایج آن چه خواهد بود؟
تابش بیش از حد اشعه ماوراء بنفش برای اکثر موجودات زنده زیان‌بار است. انسان‌ها در کوتاه‌مدت به سرطان پوست و در درازمدت به آب مروارید و ضعف سیستم ایمنی بدن دچار می‌شوند. این اشعه بازدهی محصولات کشاورزی را پایین می‌آورد، و برای موجودات زنده اقیانوسی از قبیل ماهیان و پلانکتون‌ها کشنده است در حالی که این موجودات برای چرخه‌های غذایی اهمیتی حیاتی دارند. معکوس کردن روند تخریب لایه ازون از بسیاری از این آسیب‌ها پیشگیری کرد. دانشمندان آمریکایی تخمین می‌زنند که پیمان مونترال باعث می‌شود تا سال 2100 از وقوع 443 مورد ابتلا به سرطان پوست در آن کشور جلوگیری شود.
این پیمان به کاهش تغییرات اقلیمی نیز کمک کرد. سی‌اف‌سی اثر گلخانه‌ای شدیدی دارد و گرما را در جو محبوس می‌کند. برآوردهای مختلفی از میزان افزایش دمایی که به خاطر کنار گذاشتن سی‌اف‌سی اتفاق نیفتاده دیده می‌شود. مطالعه پژوهشگران استرالیایی که در نشریه پژوهش‌های محیط زیستی انتشار یافت برآورد می‌کند که اجرای پیمان مونترال از گرمایش یک‌درجه‌ای کره زمین تا سال 2050 جلوگیری خواهد کرد.
تحلیل نشریه اکونومیست نشان داد که پیمان مونترال بین سال‌های 1989 و 2013 به اندازه کاهش تصاعد 135 میلیارد تن دی‌اکسید کربن به اقلیم کمک کرده است. بنابراین می‌توان آن را موثرترین سیاست در جهت کاهش گرمایش زمین دانست که تابه‌حال به تصویب رسیده است.
اثرات این پیمان باعث شد جهان خواستار توسعه آن شود. اصلاحیه کیگالی در سال 2016 کشورها را متعهد کرد استفاده از اچ‌اف‌سی (هیدروفلوروکربن) را که جانشین سی‌اف‌سی شده بود کاهش دهند. این ماده به ازون آسیب نمی‌رساند اما اثر گرمایشی آن صدها هزار برابر بیشتر از دی‌اکسید کربن است (البته ذرات آن مدت کمتری در جو معلق می‌مانند). گزارش اخیر سازمان ملل بیان می‌کند که پیروی از این اصلاحیه از گرمایش 3 /0 تا 5 /0درجه‌ای زمین تا سال 2100 جلوگیری خواهد کرد.
موفقیت پیمان مونترال در ترمیم لایه ازون باعث شد مرتب از آن به عنوان قالبی برای پیمان‌های محیط زیستی آینده یاد شود. پتری تالاس، دبیر کل سازمان هواشناسی جهانی به تازگی گفت که اقدام مرتبط با لایه ازون می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای دیگر اقدامات اقلیمی باشد. این پیمان به غلبه بر برخی از مشکلات پیمان‌های اقلیمی از قبیل چگونگی تشویق کشورها به پیروی از آنها کمک کرد. پیمان اولیه مونترال یکی از معدود پیمان‌های بین‌المللی است که به تصویب همگانی رسید. بخشی از این موفقیت بدان خاطر بود که به کشورها اجازه می‌داد مواد ممنوعه را با دیگر امضاکنندگان مبادله کنند. به کشورهایی مانند چین و هند نیز پول کافی پرداخت شد تا قانع شوند که پیوستن به این پیمان ارزشمند خواهد بود.
متاسفانه این درس‌ها به آن اندازه که امید می‌رود برای کاهش و سازگاری با تغییرات اقلیمی سودمند نیست. کشورهای فقیر هرگز برای توسعه به مواد شیمیایی تخریب‌کننده لایه ازون وابسته نبوده‌اند اما از سوخت‌های فسیلی نمی‌گذرند. کشورهای ثروتمند نیز اقتصاد خود را به آن مواد وابسته نمی‌دیدند. هزینه اجتناب از آن مواد بسیار کمتر بود و شرکت‌های تولیدکننده آنها در مقایسه با شرکت‌های عظیم نفت و گاز خسارت کمتری متحمل شدند بنابراین همانند شرکت‌های نفت و گاز در برابر سیاست‌های کاهش تصاعد کربن موضع‌گیری نمی‌کنند.
همچنین علم نیز در این‌باره نظر قطعی و بلامنازع داشت. ترمیم لایه ازون دستاوردی بزرگ است که منافع فراوانی به همراه دارد و باید همچنان این شهرت و اعتبار خود را حفظ کند. اما مشکلات مربوط به تغییرات اقلیمی در طبقه‌ای مخصوص به خود قرار می‌گیرند.
