کاهش ارزش یوآن

پل کروگمن، اقتصاددان برنده جایزه نوبل در نوشتاری در سال 1988 بیان کرد که به احتمال زیاد جهان به زودی از نرخ‌های شناور آزاد ارز دور خواهد شد. در عوض دولت‌ها یک نظام «مناطق هدف گسترده» را اتخاذ می‌کنند و وعده می‌دهند ارزش پول‌هایشان از یک نرخ ثابت انحراف زیادی نداشته باشد. او اشتباه می‌کرد اما نمونه‌ای از آینده‌نگری کروگمن را می‌توان در چین مشاهده کرد. بانک مرکزی چین هر روز صبح نرخی را به عنوان نرخ ثابت تعیین می‌کند. ارزش واحد پولی چین می‌تواند هر روز تا دو درصد از این نرخ ثابت فراتر یا فروتر رود. این منطقه از آنچه کروگمن تصور می‌کرد باریک‌تر است و نقاط وسط آن هر روز صبح به شکل آشکاری تغییر می‌کنند. اما شباهت آن با تصویر کروگمن آنقدر زیاد است که اقتصاددانان دانشگاه هامبورگ آن را نظام پلکانی‌شکل «باند متحرک کروگمن» نامیده‌اند. این پلکان به تازگی شیب زیادی پیدا کرده است. از اواسط آوریل ارزش یوآن در برابر دلار تا حدود 10 درصد سقوط کرد. تعیین نرخ ثابت صبحگاهی روند این سقوط را آهسته کرد اما آن را متوقف نکرد. واحد پولی یوآن در مسیر نزول خود از مرزهای روانی بسیار مهمی گذشت. ارزش آن در ماه آگوست به 8 /6 در برابر دلار رسید و به سطحی نزدیک شد که پس از بحران مالی 2009-2008 به آن پیوند (Peg) خورده بود. در 26 سپتامبر بانک مرکزی برای اولین‌بار پس از مراحل اولیه همه‌گیری هر هفت یوآن را معادل یک دلار تثبیت کرد.

دلیل این کاهش ارزش آشکار است. فدرال‌رزرو آمریکا برای مهار تورم نرخ‌های بهره را به شدت بالا برد. بانک مرکزی چین برای ثبات یوآن می‌توانست به همان میزان نرخ‌های بهره را بالا ببرد. اما سیاست پول انقباضی با نیازهای اقتصاد ضعیف کشور همخوانی نداشت. اقتصادی که از رکود در بخش املاک و سیاست‌های سخت‌گیرانه مهار کووید ضربه خورده بود.  نکته مبهم آن است که ته این پلکان به کجا می‌رسد و سیاستگذاران تا چه اندازه از آن مطمئن هستند. برخی تحلیلگران نگران تکرار رویداد سال 2015 هستند که در آن اجرای ضعیف سیاست کاهش ارزش یوآن به بروز جریان‌های خروج سرمایه منجر شد که ضعف بیشتر یوآن را به همراه آورد. اما چنین تکراری غیرمحتمل است. یوآن دیگر ارزش بیش از حد ندارد. منطقه هدف آن بهتر مدیریت می‌شود و کنترل‌های سرمایه‌ای بهتر اعمال می‌شوند. چین در گذشته واحد پولی خود را به دلار لنگر زده بود چون از آن می‌ترسید که یک سقوط بزرگ به هجوم به آن منجر شود. اکنون احتمال آن وجود ندارد که کاهش ارزش یوآن در برابر دلار به آشفتگی و هجوم بینجامد. به همین دلیل چین اقدامی جدی برای جلوگیری از آن انجام نمی‌دهد. 

اقتصاددانان در ارزیابی گزینه‌های ارزی چین گاهی اوقات «سه‌گانه غیرممکن» را مطرح می‌کنند. یک کشور ممکن است همزمان خواستار ثبات نرخ ارز، استقلال پولی و جریان آزاد سرمایه باشد اما فقط می‌تواند دوتا از آنها را داشته باشد. کشورهای ثروتمند عمدتاً انتخاب‌هایی شفاف انجام می‌دهند. اما آن‌گونه که جوشوا آزین‌مان از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی می‌گوید اقتصادهای نوظهور غیرشفاف عمل می‌کنند. بسیاری از آنها جایگاه‌هایی ترکیبی را انتخاب می‌کنند و هیچ‌کدام از اهداف را نه به‌طور کامل می‌پذیرند و نه رد می‌کنند. به عنوان مثال، آنها با اعمال کنترل‌های محدود سرمایه‌ای می‌توانند نرخ ارز را تا حدی تثبیت کنند بدون آنکه استقلال پولی را به‌‌طور کامل کنار گذارند. 

چین بیش از هر چیز به ثبات نرخ ارز توجه کرده است. یوآن در مقایسه با روپیه هند، راند آفریقای جنوبی یا رئال برزیل تلاطم کمتری به خود دیده است. اما چین همزمان و به ویژه پس از سال 2015 کنترل‌های سرمایه‌ای شدیدتری را اعمال می‌کند. این اقدام می‌تواند ناکارآمد و ناراضی‌کننده باشد. اما اصل «سه‌گانه غیرممکن» آن را غیرقانونی نمی‌داند. چین همچنین می‌تواند از مبانی اقتصادی آسودگی‌خاطر بگیرد. با وجود مصونیت نرخ ارز از نیروهای بازار، قیمت آن به شکل منطقی تعیین می‌شود. طبق گزارش موسسه امور مالی بین‌الملل، ارزش یوآن پس از تعدیل با تورم حدود 10 درصد کمتر از ارزش منصفانه آن و در سال جاری در برابر سبدی گسترده از ارزها ثابت بوده است. اگر مفاهیم بنیادی را در نظر بگیریم لزومی به کاهش ارزش آن نیست. 

متاسفانه بازارهای مالی چندان به این محاسبات توجه نمی‌کنند. آن‌گونه که ژو شیاچوان، رئیس کل وقت بانک مرکزی چین در سال 2016 گفت، «آنها در مواقع تلاطم و بحران مطابق مبانی اقتصادی پیش نمی‌روند». انتظارات مرتبط با کاهش ارزش یوآن خودبه‌خود تکمیل می‌شوند بدون آنکه به وضعیت زیربنایی اقتصاد توجهی شود. 

آقای کروگمن نشان داد که اگر این مناطق هدف باورپذیر باشند می‌توانند با تبدیل سفته‌بازان به ثبات‌بخشان چنین مشکلی را حل کنند. وقتی نرخ ارز به پایین منطقه می‌رسد فضا برای کاهش بیشتر محدود می‌شود. سفته‌بازان با آگاهی از این موضوع آن را به وسط بازمی‌گردانند. صرف چشم‌انداز مداخله مقامات می‌تواند مداخله واقعی را از ضرورت بیندازد. این امر در سال 2015 در چین اتفاق نیفتاد. بخشی بدان دلیل که روش ساخت پلکان متفاوت بود. قرار بود نرخ ثابت هر روز بازتابی از ارزش پول در دور مبادلاتی قبلی باشد. بنابراین هرگونه کاهش سفته‌بازانه در جریان مبادلات در نرخ ثابت صبح روز بعد لحاظ می‌شد. بنابراین در داخل هر روز این منطقه سفته‌بازان را محدود می‌کرد. اما از یک روز به روز بعد سفته‌بازان می‌توانستند منطقه را جابه‌جا کنند.

نیاز به نرخ ثابت

در سال‌های 2016-2015، چین با هدف بازگرداندن ثبات و باورپذیری بیش از 700 میلیارد دلار ذخایر ارزی را به فروش رساند و کنترل‌های سرمایه‌ای را با جدیت بیشتری به اجرا گذاشت. این کشور در محاسبه نرخ ثابت صبحگاهی یک «عامل ضدچرخه‌ای» مرموز را معرفی کرد که هدف آن خنثی‌ کردن تمام حرکات سفته‌بازانه بود. همچنین الزامات ذخیره‌گیری دیگری را به بانک‌ها تحمیل کرد تا هزینه سفته‌بازی با یوآن سنگین‌تر شود. آن الزامات در سال 2020 برداشته و ماه گذشته مجدداً اعمال شدند.

با اجرای این اقدامات، مقامات چین اکنون اطمینان دارند که ارزش یوآن می‌تواند در برابر دلار کاهش یابد بدون آنکه این کاهش خودبه‌خود تقویت شود. به همین دلیل این روزها به نظر می‌رسد یوآن کمتر به دلار آمریکا پیوند خورده باشد. اقتصاددانان بررسی کردند که یوآن تا چه اندازه از حرکات دلار در برابر دیگر ارزها تقلید می‌کند. این حرکت در روزهای تاریک سال 2015 به صورت شانه‌به‌شانه بود. اما در سال‌های اخیر تاثیر دلار به تدریج کاهش یافته است.

شاید چین در روزهای اضطراب بزرگ مالی به دلار بچسبد اما احتمال مداخله برای دفاع از ارزش یوآن در برابر دلار در دیگر روزها اندک است. برای سیاستگذاران کشور مهم نیست که یوآن به‌طور یکنواخت از پله‌ها پایین برود به شرط آنکه سقوط نکند.