بازیگر جدید بازار جهانی
بازار کار ریموت اینترنشنال، چه فرصتی پیش پای ما گذاشته است؟
گلوبالیزیشن ۲۰۰ سال است که محرکی قوی در رشد اقتصادی جهانی بوده است. این اتفاق از سال‌های ۱۸۰۰ و با اختراع موتور بخار شروع شد، امکان تولید کالا در یک مکان و انتقال آن به مکان دیگر را فراهم کرد و انتقال کالا به همه جای جهان امکان‌پذیر شد. موج دوم و سوم جهانی شدن طی صد سال بعد ادامه پیدا کرد و طی آنها، پیشرفت‌هایی که صنعت در تولید و حمل‌ونقل داشت، تجارت را سریع‌تر و ارزان‌تر کرد. سه موج اول گلوبالیزیشن بر روی تجارت کالا تاثیرگذار بودند، در حالی که بخش مهمی از اقتصاد جهانی را بخش خدمات تشکیل می‌دهد که تا همین اواخر بخش‌هایی مانند علم، نرم‌افزار، طراحی و بازاریابی و مشاوره جهانی شدن را تجربه نکرده بودند. امروزه به واسطه اقتصاد دیجیتال و همچنین توانایی شرکت‌ها برای استخدام ریموت، موج چهارم جهانی‌سازی علاوه بر کالا، شامل خدمات هم شده است.
تجارت خدمات، برخلاف حجم بزرگ آن، با تاخیر سهم خود را در تجارت جهانی پیدا کرد. خدمات با سهم ۶۳درصدی از مجموع ثروت جهانی، بازیگر بزرگ‌تری از کالا در اقتصاد است ولی در عوض سهم خدمات در تجارت جهانی چیزی در حدود ۲۵ درصد و در برابر سهم ۷۵درصدی تجارت کالاست. دلایل مختلفی از جمله وابسته بودن بسیاری از خدمات به مکان فیزیکی ارائه خدمات، موجب این فاصله شده‌اند. همچنین به‌طور خاص، تا همین چند دهه قبل و قبل از انقلاب دیجیتال، استخدام و کار ریموت انتخابی پرهزینه قلمداد می‌شد. امروزه اما به واسطه تکنولوژی، نه‌تنها کار ریموت ممکن شده، بلکه بسیار به‌صرفه هم شده است. به شکلی که بسیاری، کار ریموت را کاتالیزوری می‌دانند که قفل جهانی شدن خدمات را خواهد گشود.
از کلیات روند صادرات خدمات بگذریم و سراغ بررسی همین چند سال اخیر برویم. کرونا، در کنار همه هزینه‌هایی که به جامعه جهانی وارد کرد، بی‌شک نقش بسیار پررنگی در جا انداختن کار ریموت داشت. شرکت‌های بسیاری در سرتاسر دنیا مجبور به امتحان کردن این روش شدند و همزمان تکنولوژی‌های زیاد و متنوعی برای تسهیل کار ریموت ایجاد و عرضه شد. در ادامه بسیاری از شرکت‌ها مسیری را که به ناچار آن را شروع کرده بودند، به میل خود ادامه دادند و کم‌کم متوجه مزایای کار ریموت و فرصت بسیار بزرگی که پیش‌روی آنها قرار گرفته بود شدند.
«اگر قرار نیست نیروهای شرکت هر روز به محل کار بیایند، پس لزومی هم ندارد که حتماً ساکن همان شهر یا حتی همان کشور باشند.» بسیاری شرکت‌ها خیلی زود به این پی بردند که دیگر برای پیدا کردن یک نیروی متخصص، محدود به ساکنان شهر خود نیستند و با همین تغییر، talent pool آنها (نیروی متخصص در دسترس) چند برابر شده بود. در روزگاری که عرضه نیروی متخصص به‌خصوص در حوزه‌هایی مثل برنامه‌نویسی و IT خیلی کمتر از تقاضای این نیروهاست، چندین برابر شدن سایز talent pool (نیروی متخصص در دسترس) به واسطه استخدام ریموت می‌توانست فرصتی بی‌نظیر برای شرکت‌ها باشد.
اگر فقط از جنبه‌های اقتصادی و نیروی انسانی به ایران بنگریم، کشور ما بی‌شک یکی از بهترین شرایط را برای تبدیل شدن به بازیگری پررنگ در صنعت کار ریموت دارد: نیروی متخصص تحصیل‌کرده، ضریب نفوذ اینترنت، نیروهای با تجربیات مشابه و قوی (به واسطه اکوسیستم IT قوی کشور)، cost of living پایین‌تر از کشورهای توسعه‌یافته و... . با هدف بررسی منافع و مضرات رشد این روند به‌خصوص برای ایران و نیروهای متخصص کشورمان، ذی‌نفعان این روند در کشور را بررسی می‌کنیم و تاثیرات این روند را بر آنها برمی‌شمریم:
نیروی متخصص
۱- درآمد: بر اساس دیتای موجود می‌توانیم بگوییم به‌طور میانگین درآمد یک برنامه‌نویس سینیور در کار ریموت 3 /3 برابر (و در بالاترین حالت ۹ برابر) بیشتر از کار با شرکت‌های داخل کشور است. در بازاری که حالا دیگر محدود به مرزهای کشور نیست، نیاز استخدام یک شرکت اروپایی می‌تواند متوجه نیروی متخصص ایرانی شود. در این شرایط، مبلغی که به عنوان دستمزد پرداخت می‌شود، دیگر تابع میانگین‌های داخل کشور نیست و به fair market rate نزدیک‌تر است. دستمزد در این شرایط تابع پارامترهایی همچون cost of living، میزان تقاضا و دستمزدها در کشور استخدام‌کننده هستند.
۲- فرصت: از بین رفتن مرزها در استخدام و افزایش کار ریموت، باعث می‌شود نیروی متخصص فرصت پیدا کردن کار ایده‌آل خود را نه فقط در کشور خود، بلکه در همه کشورها داشته باشد، و حتی افزایش این روند موجب نزدیک‌تر شدن دستمزدها به fair value آنها خواهد شد و نیروی متخصص، می‌تواند تخصص خود را مستقل از محل زندگی خود با قیمتی که متناسب با ارزش کار او است، عرضه کند.
شرکت‌های داخلی
پیش از محبوبیت روند کار ریموت، شاید اصلی‌ترین راه افزایش درآمدی که برای نیروی متخصص در کشورهای در حال توسعه وجود داشت، مهاجرت به کشوری توسعه‌یافته‌تر بود. امروزه اما و با پیشرفت روند کار ریموت، نیروی متخصص در کشور و در خانه خود می‌تواند با شرکتی در کشوری توسعه‌یافته‌تر و با دستمزد بیشتر کار کند. اضافه شدن این شرکت‌ها و کشورها به طرف تقاضای این بازار، باعث می‌شود شرکت‌های داخلی که تقاضای این نیروهای متخصص را داشته‌اند، همزمان با کمبود استعدادها و همینطور افزایش دستمزدها مواجه شوند. اتفاقی که چند سالی است در کشورمان و به‌خصوص در حوزه‌هایی مثل برنامه‌نویسی و IT با آن مواجه هستیم. این تغییرات می‌تواند نقش مهمی در محاسبات و بیزینس‌مدل‌های شرکت‌های داخلی داشته باشد.
علاوه بر این امکان کار ریموت به‌طور کلی می‌تواند بر روند فرار مغزها نیز تاثیر بگذارد. فرار مغزها که پدیده‌ای رایج در کشورهای در حال توسعه است، به تنهایی هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل می‌کند. در نتیجه کم شدن نیروی متخصص، توانایی‌های فنی و تخصص کشور در اقتصاد کم شده و توانایی جذب سرمایه، بیزینس و امکان رشد نیز کمتر می‌شود.
بسیاری از این نیروی‌های متخصص، کارآفرین و پیشرو در حوزه‌های کاری خود هستند که با رفتن خود، فرصت‌های رشد را نیز با خود می‌برند. بازگشت سرمایه‌گذاری کشور در حوزه آموزش از بین می‌رود. هزینه‌ای که کشور برای آموزش نیروی متخصص پرداخت کرده به بهره‌برداری نمی‌رسد و در آخر درآمدهای مالیاتی کشور در اثر کاهش نیروهای متخصص کاهش می‌یابد. کار ریموت به اندازه خود می‌تواند در روند فرار نیروی متخصص تاثیرگذار باشد. اگرچه کار ریموت مشابه کار در شرکت‌های داخل کشور نیست ولی می‌تواند در برخی از موارد بالا به نفع کشور تغییراتی حاصل کند. این افراد داخل اکوسیستم هستند و با اکوسیستم داخلی دادوستد دانشی دارند، مالیات به کشور محل زندگی خود می‌پردازند، و با آوردن درآمدهای خود به داخل کشور، به افزایش تراز صادرات خدمات کشور کمک می‌کنند. همه می‌دانیم که علاوه بر زیرساخت‌های کار ریموت، عوامل بسیار مهم‌تری در کشور ما در این حوزه نقش دارند، عدم امکان نقل‌وانتقالات مالی شفاف و راحت با سایر دنیا و مشکلات تحریم، دو مانع اصلی برای رشد این روند در کشورمان هستند. کشورهایی مثل اوکراین که از نظر نیروی متخصص شرایط نزدیکی به ما دارند، این فرصت را غنیمت شمرده‌اند و صنعت صادرات خدمات IT را تبدیل به صنعتی با 8 /4 میلیارد دلار صادرات در سال کرده‌اند.
مقایسه این اعداد با آمار صادرات کشور به ما نشان می‌دهد چه فرصت بزرگی در این بخش برای ما وجود دارد که متاسفانه به دلیل شرایط سیاسی، امکان به ثمر رساندن کامل آن را نداریم. امید است هرچه زودتر با بهبود شرایط سیاسی کشور، بتوانیم به یکی از بازیگران اصلی صنعت کار ریموت در دنیا تبدیل شویم.
