بلوک نفتی جدید شرق

چهره ایگور سچین به راحتی ترسیم می‌شود. رئیس رزنفت غول نفتی دولتی روسیه مردی تنومند با موهای بسیار کوتاه است که اوقات فراغتش را به ساخت سوسیس‌هایی از گوشت گوزن می‌گذراند که خود آنها را شکار می‌کند. او یکی از مورد اعتمادترین نزدیکان رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین است. از سال 2014 که روسیه کریمه را به خود الحاق کرد آمریکا او را در فهرست سیاه قرار داد و امسال نیز پس از حمله روسیه به اوکراین اتحادیه اروپا وی را در فهرست تحریم‌ها گذاشت. اما او یک اولیگارش معمولی نیست. اتحادیه اروپا سچین را یکی از قدرتمندترین اعضای طبقه سیاسی حاکم روسیه می‌داند. او به عنوان یک رزنفتی تمام‌عیار با قدرت در حمایت از صنعت نفت و گاز کشورش که 45 درصد از تولید ناخالص داخلی را ایجاد می‌کند ایستاد. همچنین او دستی در ژئوپولیتیک دارد و به پوتین کمک می‌کند ماجراجویی مستبدانه‌اش را شکل دهد و مبالغ مالی آن را تامین کند. به همین دلیل است که باید شرکت دولتی رزنفت و رئیس آن را زیرنظر بگیریم تا بتوانیم واکنش آنها به خروج شرکت‌های نفتی غرب را از روسیه ارزیابی کنیم. از یک طرف، شرکت با مشکل کاهش دسترسی به بازارهای غرب مواجه شده است و دست خود را از سرمایه‌گذاری و تخصص لازم برای توسعه میدان‌های نفت و گاز در مناطق صعب‌العبور کشور کوتاه می‌بیند. از سوی دیگر، این شرکت از راهبردی بهره‌مند می‌شود که آقای سچین مدت‌ها قبل مغز متفکر آن بود و شرکت را به سمت بازارهای چین و هند هدایت می‌کند. نتیجه این دو رویداد تعیین می‌کند که آیا احتمال دارد جهان به دو بلوک نفتی رقیب تقسیم شود؟ واکنش غرب به حمله روسیه به اوکراین به شدت به رزنفت آسیب زد. به تازگی قیمت‌های بالای نفت شرکت را قادر ساخت سود سالانه بی‌سابقه‌ای به سهامداران بپردازد اما همزمان تحریم‌های نفتی آن را از خریداران اروپایی محروم کرد. از ماه فوریه تاکنون، رزنفت بیشترین آسیب را از کاهش تولید نفت روسیه دیده است. شرکت‌هایی که در گذشته به راحتی با رزنفت کار می‌کردند اکنون آن را منحوس و منفور می‌دانند. بنگاه بزرگ بریتیش پترولیوم حدود 20 درصد از سهام خود را در رزنفت واگذار کرد. اگزون‌موبیل دیگر غول نفتی، تلاش می‌کند خود را از پروژه مشترک نفت و گازی ساخالین 1 (Sakhalin-1) در شرق دور روسیه خارج کند. روابط رزنفت با شرکت‌های معامله‌گری نفت که در گذشته تلاش می‌کردند سهمی در محموله‌های نفت خام آن داشته باشند به سردی گراییده است. شرکت ترافیگورا (Trafigura) که یک بنگاه بزرگ معامله نفت است در 13 جولای اعلام کرد که 10 درصد از سهامش در وستوک اویل (Vostok Oil) را واگذار می‌کند. این یک ابرپروژه رزنفت در منطقه توندرا است و آقای سچین اعتقاد دارد که می‌تواند تا دهه‌ها به پایداری جایگاه روسیه کمک کند.  انزوای رزنفت تاثیر خود را از جهات دیگر نیز نشان می‌دهد. بسیاری از میدان‌های نفتی روسیه عمر زیادی دارند و نیازمند فناوری‌های پیچیده هستند تا بتوانند نفت خام را با هزینه‌ای منطقی استخراج کنند. رزنفت در گذشته روابط قدرتمندی با شرکت‌های غربی متخصص میادین نفتی از جمله شلومبرگر داشت اما این شرکت‌ها از روسیه بیرون رفتند. علاوه بر این، تحریم‌ها اعضای هیات عامل رزنفت و مدیران ارشد اجرایی غیرروس رزنفت را وادار کرد به دنبال جایگاه ایمن‌تری باشند و در نتیجه غیبت آنها کمبود تخصص و مهارت را به همراه داشت. از زمانی که آقای پوتین در سال 2004 سکان هدایت رزنفت را به او سپرد ایجاد توازن بین وابستگی روسیه به بازارهای غربی نفت و تجارت در شرق بخشی از راهبرد آقای سچین بوده است. جیمز هاندرسون از اندیشکده مطالعات انرژی موسسه آکسفورد می‌گوید آقای سچین از همان ابتدا به اهمیت تجاری و راهبردی چین پی برده بود. او توافق‌نامه‌های بزرگ نفتی را با شرکت ملی نفت چین (CNPC) به امضا رساند که شرکت چینی دولتی متناظر با رزنفت است. این توافق‌نامه‌ها به عرضه نفت در ازای پیش‌پرداخت‌های بزرگ و تامین مالی از جانب چین مربوط می‌شوند و به رزنفت کمک کردند به یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های بورسی نفتی تبدیل شود. پرداخت‌ها به رزنفت امکان داد تا شرکت نفتی یوکوس مهم‌ترین تولیدکننده نفت روسیه را خریداری کند و همچنین شرکت رقیب TNK-BP را در سال 2013 به بهای 55 میلیارد دلار به تملک خود درآورد. در ماه فوریه و در زمان ملاقات آقای پوتین و شی‌جین پینگ در قبل از جنگ، رزنفت یک قرارداد نفتی دیگر به امضا رساند تا ظرف 10 سال محموله‌های نفتی به ارزش سرسام‌آور 80 میلیارد دلار را به شرکت ملی نفت چین بفروشد. راهبرد آقای سچین در قبال هند بی‌سروصداتر اما زیرکانه بود. رزنفت از سهم مالکیت خود در بخشی از شرکت پالایشگاهی نایارا انرژی در هند استفاده کرد تا جا پای کوچکی برای خود در یکی از رو به رشدترین بازارهای مصرف‌کننده جهان باز کند. پالایشگاه‌های هند نفت خام سنگینی را فرآوری می‌کنند که رزنفت زمانی از ونزوئلای تحت تحریم و متحد سرسخت روسیه در حیاط خلوت آمریکا خریداری می‌کرد. اکنون گزارش شده است که پالایشگاه‌ها نفت تخفیفی را مستقیماً از خود رزنفت می‌خرند. پس از اولین موج تحریم‌ها، این‌گونه روابط روسیه را قادر ساخت به سرعت صادرات نفت خود را متوجه شرق کند و در ماه می جای عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت به چین را بگیرد و فروش نفت به هند را از هیچ به یک میلیون بشکه در روز برساند هرچند این نفت با قیمت به شدت تخفیفی عرضه می‌شود. تاب‌آوری روسیه بسیاری از پیش‌بینی‌کنندگان از جمله آژانس بین‌المللی انرژی را غافلگیر کرد. رزنفت برای حفظ عملکرد بالا باید به استخراج و حفاری ادامه دهد اما برای این کار چندان هم به کمک غربی‌ها نیاز ندارد. بخش بزرگی از پروژه‌های توسعه نفتی روسیه در میدان‌های واقع در خشکی هستند که با وجود سردسیر بودن استخراج از آنها آسان است. سال گذشته شرکت‌های میادین نفتی روسیه توانستند چهارپنجم از خدمات لازم برای پشتیبانی از این سرمایه‌گذاری‌ها را تامین کنند. بدون دسترسی به منابع مالی غرب، رزنفت بیش از پیش به چین وابسته خواهد شد و چین اغلب شرایط سختی می‌گذارد. همچنین، سال آینده تحریم کامل اتحادیه اروپا بر نفت روسیه به اجرا گذاشته می‌شود. پیدایش بلوک شرقی باید برای غرب نگران‌کننده باشد. محور انرژی روسیه، چین و هند چالشی برای بنگاه‌های غربی خواهد بود و احتمالاً تهدیدی برای اقلیم و محیط زیست به شمار می‌رود چون آقای سچین برای چنین ملاحظاتی تره خرد نمی‌کند.