پهپادهای ساخت داخل
گام نخست در صنعت تسلیحات ترکیه
پهپاد تی‌بی2 (TB2) ترکیه سابقه به آتش کشیدن تانک‌ها، کامیون‌ها و توپ‌های ساخت روسیه در جنگ‌های ناگورنو قره‌باغ، سوریه و لیبی را در کارنامه خود دارد و ممکن است این شانس را پیدا کند که یک‌بار دیگر همان عملیات را در اوکراین تکرار کند. اوکراین در چند سال گذشته ده‌ها فروند پهپاد تی‌بی2 را از ترکیه خرید و اکنون خود را برای حمله به روسیه آماده می‌کند. ولادیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در سوم فوریه قرارداد فروش تعداد بیشتری از این پهپادها را امضا کردند. برخی از این پهپادها قبلاً عملیات داشته‌اند. در ماه اکتبر یک پهپاد تی‌بی2 یک خمپار‌ه‌انداز مورد استفاده جدایی‌طلبان تحت حمایت روسیه در دونباس اوکراین را هدف قرار داد. مقامات آمریکا می‌گویند احتمالاً روسیه یک حمله دروغین با تی‌بی2 علیه غیرنظامیان ترتیب داده است تا مقدمات جنگ را فراهم کند. آقای اردوغان پهپادهای ساخت ترکیه را پیام‌آوران انقلاب تسلیحاتی می‌داند. او قصد دارد وابستگی ترکیه به عرضه‌کنندگان خارجی را از بین ببرد و کشورش را به یک صادرکننده بزرگ اسلحه تبدیل کند. برخی از برنامه‌های او خیال‌پردازی هستند اما او پیشرفت‌های قابل توجهی نیز داشته است. ترکیه قرار است سال آینده دو رزمناو کوچک اسکورتی را به اوکراین تحویل دهد. نیروی دریایی ترکیه خود از این مدل رزمناو استفاده می‌کند. اسلحه‌سازی ترکیه در مقایسه با گذشته بزرگ‌تر و خودکفاتر شده است. چرخش مالی این صنعت از یک میلیارد دلار در سال 2002 به 11 میلیارد دلار در سال 2020 رسید. ارتش کشور که دومین ارتش بزرگ ناتو به‌شمار می‌رود زمانی برای رفع 70 درصد از نیازهایش به عرضه‌کنندگان خارجی متکی بود اما اکنون این وابستگی به 30 درصد رسیده است. صادرات هوافضا و تسلیحات ترکیه سال گذشته به 2 /3 میلیارد دلار رسید که در نوع خود یک رکورد قلمداد می‌شود. برنامه توسعه صنعت دفاعی داخلی اولین‌بار در سال 1974 و زمانی قوت گرفت که آمریکا در واکنش به حمله ترکیه به قبرس آن کشور را تحت تحریم قرار داد. اما این برنامه‌ها در دوره ریاست‌جمهوری اردوغان سرعت بیشتری پیدا کردند. فشارهای خارجی انگیزه قوی‌تری ایجاد می‌کنند. پس از آنکه ترکیه در سال 2017 یک سامانه دفاع موشکی را از روسیه خریداری کرد آمریکا این کشور را از برنامه فروش جنگنده‌های رادارگریز اف-35 خارج و تحریم‌هایی علیه سازمان تدارکات ترکیه اعمال کرد. به دنبال حمله ترکیه به شورشیان کرد تحت حمایت آمریکا در سوریه و متعاقب آن حمایت از آذربایجان در جنگ علیه ارمنستان، دیگر متحدان ناتو فروش سلاح به ترکیه را ممنوع کردند. به نظر می‌رسد آقای اردوغان مصمم است کار را به تنهایی پیش ببرد. او سال گذشته گفت: «ما آنقدر پیش خواهیم رفت تا به‌‌طور کامل کشورمان را از وابستگی به خارج نجات دهیم.» برنامه پهپادی ترکیه نشان هویتی این صنعت به‌شمار می‌رود. این برنامه یک موضوع خانوادگی نیز هست چراکه سلجوق بایراکتار، مدیر این برنامه، در سال 2016 با یکی از دختران اردوغان ازدواج کرد. پس از چند میلیون دلار سرمایه‌گذاری اولیه، پهپاد تی‌بی2 از خط مونتاژ به پرواز درآمد. لهستان اولین عضو ناتو بود که سال گذشته آن پهپادها را خرید. ترکیه پهپاد تی‌بی2 را حداقل به 12 کشور دیگر از جمله قطر، مراکش و اتیوپی فروخته است. اتیوپی از این پهپاد علیه شورشیان تیگرای در شمالی‌ترین نقطه کشور بهره برد. شواهد نشان می‌دهند پهپاد تی‌بی2 عامل یک حمله هوایی بود که در ماه ژانویه در منطقه تیگرای جان 58 غیرنظامی را گرفت. این پهپاد در جنگ همیشگی ترکیه با شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان در شمال عراق و سوریه ابزاری عادی و روزمره قلمداد می‌شود. آقای اردوغان بر این باور است که پیروزی کامل به زودی به‌دست می‌آید و به همین بهانه از گفت‌وگوهای صلح طفره می‌رود. اما بلندپروازی‌های ترکیه از حوزه پهپادها فراتر می‌رود. این کشور قصد دارد اولین ناو هواپیمابر سبک خود به نام تی‌سی‌جی آنادولو را با وزن 25 هزار تن در اواخر امسال به آب اندازد. این ناو برای جنگنده‌های اف-35 طراحی شده بود اما بازطراحی آن به‌گونه‌ای انجام گرفت که برای حمل پهپاد آکینجی -نسخه پیشرفته‌تر تی‌بی2- استفاده می‌شود. این پهپاد جدید که به موتور اوکراینی مجهز است می‌تواند به اهدافی در هوا و زمین حمله کند. تحویل اولین تانک بومی ترکیه به نام آلتای در سال 2023 آغاز خواهد شد هرچند این برنامه چند بار دستخوش تاخیر شده است. قطر که مالکیت 9 /49 درصد شرکت سازنده تانک را در اختیار دارد وعده داد تا 100 فروند از آن را خریداری کند. همچنین ترکیه قصد دارد زیردریایی، هلی‌کوپترهای جنگی بدون سرنشین و جت‌های جنگنده بسازد.
این صنعت آینده‌ای درخشان دارد اما رویای آقای اردوغان برای رسیدن به خودکفایی واقع‌گرایانه نیست. آن‌گونه که آردا مولوداوغلو، تحلیلگر تسلیحات، می‌گوید طراحی و ساخت قطعاتی از قبیل موتور هواپیما و کشتی، حسگرهای پیشرفته و ریزتراشه‌ها آنقدر پرهزینه است که مانع انجام پروژه‌ها خواهد شد. تحریم‌های خارجی که در ابتدا عامل و انگیزه پیدایش این صنعت بودند اکنون سد راه آن شده‌اند و صادرات و تدارکات را مختل می‌کنند. مشهودترین نمونه قرارداد فروش 30 فروند هلی‌کوپتر جنگی به پاکستان بود که با ارزش 5 /1 میلیارد دلار در آستانه شکست قرار دارد. آمریکا مجوز صادرات موتور این هلی‌کوپتر را که ساخت آمریکاست به ترکیه نداد.
بزرگ‌ترین خلأ در عدم تحویل 100 فروند اف-35 سفارشی ترکیه از آمریکا احساس می‌شود. پهپادهای ترکیه چه در عرشه آنادولو و چه در هر جای دیگر نمی‌توانند جایگزینی برای جت‌های جنگنده آمریکا باشند. در اوکراین نیز این پهپادها حریف ارتش روسیه نخواهند بود. مایکل کوفمان از اندیشکده آمریکایی CNA می‌گوید شاید این پهپادها در مراحل اول جنگ بتوانند چند ضربه وارد کنند اما به سادگی توسط نیروی هوایی و دفاع هوایی روسیه در هوا و زمین منهدم خواهند شد. جنگ‌های ترکیه با نمایندگان روسیه در دیگر کشورها به ترکیه امکان داد سلاح‌های جدیدش را به نمایش بگذارد. جنگ روسیه با اوکراین می‌تواند آزمون بزرگ‌تری برای آنها باشد.
منبع: اکونومیست
