زمستان در نیم‌کره شمالی

در دسامبر 2020، پزشکان و مقامات سلامت عمومی در نیم‌کره شمالی به حال آماده‌باش کامل درآمدند. آنها نمی‌دانستند کووید 19 در اولین زمستان همه‌گیری چه رفتاری خواهد داشت. ویروس‌های تنفسی معمولاً در زمستا‌ن‌های سرد اوج می‌گیرند. همزمان نگرانی‌های زیادی درباره آنفلوآنزا پدید آمد. این ویروس مرتب تغییر شکل می‌دهد و هر سال تعداد زیادی از افراد را مبتلا کرده و به کام مرگ می‌کشاند. در بدترین سناریو، پزشکان می‌ترسیدند که آنفلوآنزا و کووید 19 به‌طور همزمان شیوع یابند؛ ظرفیت بیمارستان‌ها را پر کنند و آمار مرگ‌ومیرها را بالا ببرند. آنها به این احتمال نام «فراگیری دوقلو» داده بودند.  چنین اتفاقی هیچ‌گاه روی نداد. موارد ابتلا به کووید 19 در بخش‌های زیادی از جهان در اواخر سال 2020 و اوایل سال 2021 همچنان رو به افزایش گذاشت اما موج آنفلوآنزا هیچ‌گاه شدت نگرفت. امروزه همان متخصصان یک‌بار دیگر نگران شده‌اند. عدم شیوع آنفلوآنزا در 2021-2020 احتمالاً چشم‌انداز 2022-2021 را تیره می‌سازد. ممکن است شیوع بیماری زودتر آغاز شود، بیشتر طول بکشد و افراد بیشتری را در مقایسه با زمان‌های عادی مبتلا کند. عامل آنفلوآنزای فصلی گروهی از ویروس‌ها هستند که بین پرندگان، انسان‌ها و دیگر پستانداران می‌چرخند. فصل آنفلوآنزا در نیم‌کره شمالی، شامل شمال آمریکا، اروپا، شمال آفریقا و غرب آسیا، معمولاً حوالی اکتبر هر سال آغاز می‌شود و در ژانویه و فوریه به اوج می‌رسد. در نیم‌کره جنوبی، این فصل حوالی ماه می آغاز می‌شود و بین ژوئن و آگوست اوج می‌گیرد. دو نوع ویروس عامل آنفلوآنزای زمستانی هستند. ویروس‌های آنفلوآنزای نوع A از پرندگان و خوک‌ها منشأ می‌گیرند. دو زیرمجموعه آنها به نام‌های H1N1 و H3N2 که نام خود را از پروتئین‌های سطح‌شان گرفته‌اند انسان‌ها را نیز مبتلا می‌کنند. آنفلوآنزای نوع B مختص انسان‌هاست.

این ویروس‌ها در زمان دگردیسی و شیوع می‌توانند شکل پروتئین‌های سطح خود را تغییر دهند و به این ترتیب برای سیستم دفاعی بدن انسان‌ها، حتی کسانی که قبلاً به همان ویروس مبتلا شده‌اند، ناشناخته بمانند. بنابراین لازم است واکسن‌ها هر سال به‌روزرسانی و تزریق شوند. طراحی، آزمایش و تولید انبوه واکسن آنفلوآنزا حداقل به شش ماه زمان نیاز دارد بنابراین تولیدکنندگان باید مدت‌ها قبل از شروع فصل آنفلوآنزا تصمیم بگیرند که واکسن‌ها قرار است کدام نمونه از کدام ویروس را هدف قرار دهند. در این مرحله است که سازمان بهداشت جهانی قدم پیش می‌گذارد.

سامانه جهانی پایش و واکنش به آنفلوآنزا (GISRS) شبکه‌ای از آزمایشگاه‌ها و موسسات سلامت عمومی در 123 کشور است که هر سال نمونه‌های تنفسی را گردآوری می‌کند. آنها توالی ژن‌های تمام ویروس‌های آنفلوآنزا و ویژگی پروتئین‌های سطح آنها را تعیین می‌کنند تا بتوانند تصویر دقیقی از فراوان‌ترین ویروس‌های موجود به‌دست آورند و بفهمند چگونه ویروس‌ها در حال تغییر هستند و چه ویروس‌های جدیدی پدیدار خواهند شد. سازمان بهداشت جهانی پس از گردآوری این داده‌ها در فوریه و سپتامبر هر سال متخصصان را به ترتیب از نیم‌کره‌های شمالی و جنوبی گردهم می‌آورد تا به آنها بگوید واکسن‌ها چه نوع ویروسی را باید هدف بگیرند. این متخصصان با استفاده از اطلاعاتی که درباره ویروس‌های رایج در نیم‌کره جنوبی در ماه‌های گذشته به‌دست آورده بودند در فوریه 2021 چهار ویروس را برای واکسن‌های امسال نیم‌کره شمالی انتخاب کردند. تزریق این واکسن‌ها باید از اول اکتبر آغاز شود. اولین و بزرگ‌ترین ابهام در زمستان پیش‌رو آن است که آیا متخصصان به درستی ویروس‌ها را انتخاب کرده‌اند؟ این مشکل همیشه وجود داشته است اما در زمستان امسال حساسیت و اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. از آنجا که فصل آنفلوآنزا در 2021-2020 در جهان اتفاق نیفتاد سامانه جهانی پایش و واکنش به آنفلوآنزا نتوانست اطلاعات زیادی گردآوری کند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بین سپتامبر 2020 و ژانویه 2021 کمتر از 2 /0 درصد از تست نمونه‌های جهانی آنفلوآنزا مثبت شدند. بین سال‌های 2017 و 2020 این نرخ 17 درصد بود. تعداد موارد بستری بیمارستانی ناشی از آنفلوآنزا در آمریکا در فصل 2021-2020 به کمترین میزان از زمان ثبت این موارد در سال 2005 رسید. مرکز کنترل و جلوگیری از بیماری‌ها اعلام کرد فقط یک گزارش مرگ کودک بر اثر آنفلوآنزا در فصل 2021-2020 دریافت کرد در حالی که در فصل 2020-2019، 199 کودک به خاطر ابتلا به آنفلوآنزا جان سپرده بودند. اما چه چیز سطح ابتلا به آنفلوآنزا را تا این اندازه پایین آورد؟ همه می‌دانیم که به خاطر کووید 19 افراد ماسک بر چهره می‌زدند، فاصله اجتماعی را رعایت می‌کردند، دستان خود را مرتب می‌شستند، از حمل‌ونقل عمومی اجتناب می‌کردند و بیشتر در خانه می‌ماندند. این مراقبت‌ها شیوع دیگر ویروس‌های تنفسی از جمله آنفلوآنزا را کاهش داد. این رویداد خوشایند نتیجه‌ای دردسرآفرین دارد. اثربخشی واکسن‌های آنفلوآنزا معمولاً از اثربخشی واکسن‌های کووید 19 کمتر است. آنها جلوی حدود 70 درصد از عفونت‌های قابل تشخیص در بزرگسالان سالم و 50 درصد در کهنسالان را می‌گیرند. خوبی عملکرد یک واکسن تابعی از آن است که محتویات آن تا چه اندازه با ویروسی که فرد واقعاً با آن روبه‌رو می‌شود تطابق دارد. اگر این تطابق ضعیف باشد واکسن نمی‌تواند جلوی ابتلا و شدت بیماری را بگیرد و در نتیجه بیماری فراگیر می‌شود. از آنجا که اطلاعات موجود درباره انواع رایج ویروس آنفلوآنزا اندک است، آکادمی علوم پزشکی بریتانیا احتمال عدم تطابق را در امسال زیاد می‌داند. ابهام بزرگ دوم آن است که سیستم دفاعی انسان‌ها که سال گذشته از آنفلوآنزا به دور مانده بود در زمان مواجهه با آن چگونه واکنش نشان خواهد داد؟ وقوع نیافتن فصل آنفلوآنزای 2021-2020 در زمانی که کووید 19 جان ده‌ها هزار نفر را می‌گرفت و بسیاری دیگر را روانه بیمارستان‌ها می‌کرد رویدادی خوشایند بود اما باعث شد تعداد کمتری از مردم در سال گذشته در معرض ویروس‌های موجود آنفلوآنزا قرار گیرند، از این‌رو سطح ایمنی طبیعی در میان مردم نسبتاً پایین است. بنابر هشدار آکادمی علوم پزشکی بریتانیا، موج آنفلوآنزا می‌تواند در چنین فضایی به شدت مشکل‌آفرین باشد.

حتی کسانی که در گذشته مبتلا شده‌اند در خطرند. ایمنی با گذشت زمان کاهش می‌یابد. از آن بدتر، ویروس‌های آنفلوآنزا به سرعت تغییر می‌کنند بنابراین حافظه سیستم ایمنی از یک فصل ممکن است برای مقابله با ویروس‌های جدید سودمند نباشد. برخی گروه‌ها از جمله نوزادان و کودکانی که هرگز مبتلا نشده‌اند از ایمنی لازم برخوردار نیستند. 

پژوهش‌های مرتبط با همه‌گیری‌های گذشته در آمریکا نشانه‌هایی از آنچه ممکن است در سال 2021 اتفاق بیفتد به دست می‌دهند. مطالعه سال 2013 رویدادهای پس از زمستان‌های ملایم را بررسی کرد که در آنها نرخ انتقال آنفلوآنزا از زمان عادی کمتر بود و طبیعتاً واگیری شدت کمتری داشت. پژوهشگران متوجه شدند 72 درصد از همه‌گیری‌هایی که پس از آن اتفاق می‌افتاد شدتی بالاتر از متوسط داشتند. آنها 11 روز زودتر شروع می‌شدند و سرعت رشد همه‌گیری نیز 40 درصد بیشتر بود. احتمالاً شروع زودهنگام به شدت همه‌گیری دامن می‌زد چراکه هنوز تعداد زیادی از مردم واکسن نزده بودند. الگو‌سازی‌های آکادمی علوم پزشکی نشان می‌دهند اگر بریتانیایی‌ها به سبک زندگی قبل از همه‌گیری بازگردند کشور در بدترین حالت با نوعی از همه‌گیری آنفلوآنزای زمستانی مواجه می‌شود که 2 /2 برابر از آنفلوآنزای معمولی کشنده‌تر است. در سال‌های اخیر آنفلوآنزا معمولاً جان 10 تا 30 هزار نفر را هر سال در انگلستان می‌گرفت. آخرین فصل وحشتناک به 2018-2017 بازمی‌گردد که در آن حدود 26 هزار نفر جان باختند. ویروس سین سیشیال (Syncitial) تنفسی (RSV) نشانه‌های بیشتری درباره وقایع آینده نیم‌کره شمالی ارائه می‌کند. این ویروس عامل اصلی بستری و مرگ‌ کودکان به ویژه نوزادان زیر یک سال است. گزارش‌های سراسر جهان نشان می‌دهد در دوران همه‌گیری کرونا موارد ابتلا به RSV 98 درصد کاهش یافته بود. همزمان، پژوهشگران در استرالیا متوجه شدند که با کاهش فاصله‌گذاری اجتماعی در چند ماه آخر سال 2021 موارد ابتلا به RSV افزایش یافتند. اوج ابتلا در دسامبر (تابستان استرالیا) اتفاق افتاد به جای آنکه در ژوئن یا جولای (پاییز و زمستان) روی دهد. شدت اوج ابتلا نیز سه برابر بیشتر از حالت عادی بود و موارد بیشتری از ابتلای کودکان با سنین بالاتر مشاهده شد. در نیویورک نیز پزشکان نتایج مشابهی را پس از مارس 2021 پیدا کردند. 

در چنگال زمستان

اگر در زمان سطوح بالای ابتلا به کووید 19، آنفلوآنزا یا RSV هم اوج بگیرند این نگرانی وجود خواهد داشت که افراد یکباره به چند ویروس تنفسی مبتلا شوند. استفان هولگیت داروشناس دانشگاه ساوث‌همپتون می‌گوید حدود یک‌پنجم از کودکانی که در بیمارستان بستری می‌شوند همزمان به چند ویروس تنفسی مبتلا هستند. شواهد فزاینده حاکی از آن‌اند که آنفلوآنزا و سارس‌کوو2 می‌توانند همزیستی داشته باشند و به شکلی زیان‌بار با یکدیگر تعامل کنند. آکادمی علوم پزشکی بیان می‌کند ابتلا به آنفلوآنزای نوع A افراد را در برابر سارس‌کوو2 آسیب‌پذیرتر می‌سازد. این آکادمی نگران‌ آن است که گردش گسترده دیگر ویروس‌های تنفسی به پیدایش سویه‌های خطرناک‌تر سارس‌کوو2 بینجامد.  دیم آن جانسون واگیرشناس دانشگاه لندن و رئیس آکادمی علوم پزشکی می‌گوید جلوگیری از فراگیری دوقلو در 2022-2021 به سه مرحله نیاز دارد. ابتدا لازم است تلاشی هماهنگ برای تزریق واکسن‌های بیشتر کووید 19 و آنفلوآنزا به عمل آید. از آنجا که در سراسر جهان احتمالاً‌ ایمنی طبیعی در برابر آنفلوآنزا در پایین‌ترین سطح قرار دارد باید کمبود ایمنی را از طریق تزریق واکسن جبران کرد. این بدان معناست که افراد در معرض خطر بالا از جمله کهنسالان، زنان باردار و کارمندان نظام درمان واکسن بزنند. کودکان که پخش‌کنندگان اصلی بیماری هستند نیز باید واکسینه شوند.

دوم، از آنجا که نشانه‌های انواع بیماری‌های تنفسی از جمله کووید 19 با هم مشابه هستند پزشکان و کارمندان درمان باید به‌طور مرتب به تست‌های چندگانه مجهز باشند تا همزمان وجود ویروس‌های مختلف را بررسی کنند. پروفسور جانسون می‌گوید تست‌های سریع آنفلوآنزا باید در تمام بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، خانه‌های بهداشت و داروخانه‌ها در دسترس باشند. شناسایی ابتلا از آن جهت سودمند است که استفاده از آنتی‌ویروس مناسب زمان ابتلا به آنفلوآنزا را کوتاه‌تر می‌کند. راه سوم برای دور کردن ویروس‌ها آن است که افراد عادی تمرینی را که پروفسور جانسون آن را «بهداشت تنفسی» می‌نامد انجام دهند. ممکن است به زودی در بسیاری از نقاط جهان فاصله‌گذاری اجتماعی برداشته شود اما مردم باید در محیط‌های شلوغ سرپوشیده همچنان ماسک بزنند. آنها همچنین باید تا حد امکان از منزل کار کنند و مراودات اجتماعی را در فضای باز انجام دهند. دانشمندان در حالی به استقبال فصل جدید آنفلوآنزا می‌روند که از ابزارهایی کارآمد بهره می‌برند. اما فرآیند کنونی ساخت واکسن آهسته است. این فرآیند شش ماه طول می‌کشد و شامل قرار دادن ویروس‌ها در تخم‌مرغ یا سلول‌های پستانداران می‌شود تا بتوانند پروتئین‌هایی را که برای ساختار واکسن‌ها لازم‌اند، استخراج و تصفیه کنند.

موفقیت واکسن‌های mRNA در جلوگیری از کووید 19 باعث شد دانشمندان به این بیندیشند که چگونه می‌توان از همان فناوری علیه آنفلوآنزا استفاده کرد. mRNA باید  فرآیند را سرعت بخشد و فاصله زمانی بین طراحی واکسن و جهش ویروس‌ها را کمتر کند. همچنین در صورت پیدایش سویه‌های جدید آسان‌تر می‌توان واکسن‌های mRNA را از نو طراحی کرد. بنگاه آمریکایی مدرنا که با موفقیت واکسن mRNA کووید 19 را ساخت تولید آزمایشی واکسن mRNA آنفلوآنزا را آغاز کرد. واکسنی که هر چهارگونه ویروس مورد نظر سازمان بهداشت جهانی را هدف گیرد. فایزر دیگر بنگاه آمریکایی تولیدکننده واکسن mRNA کووید 19 فناوری خود را تغییر داد تا یک واکسن آنفلوآنزا بسازد. بنگاه داروسازی بریتانیایی سکواریوس از برنامه‌هایش برای آزمایش بالینی واکسن mRNA آنفلوآنزا در اواخر سال 2022 خبر داد. این شرکت قصد دارد نوع خودفزاینده (mRNA(self-amplifying را بسازد. یک واکسن معمولی mRNA به سلول‌های فرد می‌گوید که چگونه یک عامل بیماری‌زا (آنتی‌ژن) بسازد تا سیستم دفاعی بدن برای آن آنتی‌بادی تولید کند. واکسن‌های خودفزاینده mRNA همچنین به سلول‌های بدن می‌گویند که خود mRNA را تکثیر کنند. این بدان معناست که دوز کوچکی از واکسن می‌تواند نتایج ایمنی‌سازی بیشتری ایجاد کند. این پیشرفت برای واکسینه‌ کردن یکباره افراد در برابر چند ویروس آنفلوآنزا یا تقویت ایمنی در برابر کووید 19 مفید خواهد بود. کووید 19 نیز همانند آنفلوآنزا هر زمستان مهمان انسان‌ها خواهد بود.