تنگنای نفتی
چرا با وجود محدودیت‌های جدید علیه عرضه روسیه، قیمت نفت کاهشی شد؟
هفته گذشته یک لحظه مهم در ژئوپولیتیک جهانی بود، چرا که تحریم اتحادیه اروپا و سقف قیمتی گروه هفت بر نفت خام روسیه اجرایی شد. روسیه در مواجهه با تحقیر قدرت‌های غربی که قیمت‌های پیشنهادی خود را برای نفت دیکته کرده‌اند تهدید کرده که صادرات به هر کشوری را که با سقف قیمتی موافق باشد، قطع خواهد کرد. طی چند ساعت اختلال در عرضه به وضوح مشخص شد جایی دسته‌ای از نفتکش‌ها در تنگه بوسفر به صف شدند.
تمامی این اتفاقات باید باعث می‌شد که قیمت نفت به سرعت رشد کند به ویژه که اوپک پلاس چندی پیش با اعلام کاهش عرضه جدید بازار را شگفت‌زده کرده بود. با این حال نفت نه‌تنها روند صعودی به خود نگرفت بلکه به روند نزولی یک ماه اخیر خود ادامه داد. هر بشکه نفت برنت در یک هفته اخیر کف قیمتی سال 2022 را در سطح 76 دلار و 15سنتی به ثبت رساند. اما چرا نفت با افت قیمت مواجه شد؟
عرضه روسیه همچنان بالاست
ممنوعیت اروپا روی واردات نفت از روسیه به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا، یک تحریم واقعی است که هدف آن مجبور کردن مسکو به تغییر مسیر عرضه و توقف تزریق دلارهای نفتی از سوی ولادیمیر پوتین برای تامین مالی جنگ اوکراین است.
زمانی که اتحادیه اروپا اعلام کرد روی هر نفتکشی که نفت خام روسیه را حمل می‌کند، (حتی نفتکش‌هایی به مقصد آسیا) تحریم اعمال خواهد کرد، نگرانی‌هایی در غرب به وجود آمد که این اقدامات ممکن است صادرات روسیه را به کلی مختل کرده و موجب افزایش قیمت نفت شود. به همین دلیل سیاستمداران غربی از تورم بیشتر ضربه خورده و پوتین پول نفتی بیشتری را درو خواهد کرد.
با وجود این سقف قیمتی روسیه قصد دارد که از یک‌سو مشتریان خود را از دست ندهد و از سوی دیگر هزینه‌های نفتی هم افزایش نیابد. سایر اقدامات مرتبط با سقف قیمت نیز به معامله‌گران اطمینان می‌دهد که جریان‌ها تا حد زیادی بدون کاهش ادامه خواهند داشت.
ایالات متحده، اتحادیه اروپا را متقاعد کرده که یک بند از تحریم‌های خود را کنار بگذارد، به عنوان مثال در نمونه اولیه تحریم‌ها قید شده بود در صورتی که یک نفتکش سقف قیمتی را رعایت نکند برای همیشه از خدمات دریایی اروپایی محروم خواهد ماند. حالا این مجازات به ممنوعیت 90روزه تقلیل یافته است. آموس هوشتین، مشاور ارشد انرژی جو بایدن می‌گوید، سقف قیمتی 60دلاری به ازای هر بشکه به این منظور طراحی شده که این تضمین را بدهد که افزایش شدید قیمت نفت موجب تضعیف اتحاد حمایت از اوکراین نشده و از طرفی افزایش درآمدی برای روسیه به منظور تامین مالی جنگ اوکراین نداشته باشد.
از سوی دیگر ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه هم در همین زمینه اعلام کرد سقف قیمت‌ها با سطحی که روسیه در حال حاضر نفت خود را می‌فروشد مطابقت دارد و نشان می‌دهد که این اقدام تاثیر محدودی بر درآمد نفتی روسیه خواهد داشت. پوتین گفت: ما تحت هیچ شرایطی ضرر نخواهیم کرد. وی افزود، با این حال، روسیه همچنان ممکن است در واکنش به کاهش تولید خود در صورت لزوم، بی‌ثبات کردن بازار نفت را انتخاب کند.
روسیه از توافق با هر خریداری که می‌خواهد از سقف قیمتی استفاده کند خودداری کرده است، با این حال مقامات غربی می‌گویند سطح 60دلاری به پالایشگاه‌های آسیایی این امکان را می‌دهد که برای قیمت‌های پایین‌تر مذاکره کنند. بر اساس آمار بلومبرگ، قیمت نفت اورال روسیه در بازارهای جهانی در هفته گذشته به زیر 50 دلار به ازای هر بشکه رسید.
فلورین تالر، رئیس شرکت اویل‌ایکس که جابه‌جایی‌های جهانی نفت را رصد می‌کند در این رابطه اذعان داشت: «عرضه روسیه تا پایان سال در بازار همانند بقیه روزهای سال بالا خواهد ماند و احتمالاً اولین نشانه‌های افت عرضه در سه‌ماه نخست سال 2023 مشخص خواهد شد.»
کاهش تولید اوپک‌پلاس چندان عمیق نیست
در ماه اکتبر، زمانی که عربستان سعودی، روسیه و دیگر متحدان اوپک‌پلاس اعلام کردند سهمیه تولید روزانه خود را دو میلیون بشکه (معادل دو درصد از کل عرضه جهانی) کاهش خواهند داد، با واکنش سریع غرب مواجه شدند. کاخ سفید مدعی شد ریاض در جنگ جهانی انرژی طرف روسیه را گرفته است. آژانس بین‌المللی انرژی نیز این گروه را به به خطر انداختن اقتصاد جهانی متهم کرد. اما در حالی که تورم ناشی از انرژی همچنان یک مشکل برای اقتصادهای غربی به حساب می‌آید، پنج هفته گذشته نشان می‌دهد که اقدام گروه اوپک‌پلاس تا حدی زیرکانه بوده است.
قیمت‌های جهانی نفت نه‌تنها رشد نکرد بلکه با افت هم مواجه شد و این موضوع تاییدی بر استدلال شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی عربستان، است که گفته بود در مواجهه با تضعیف اقتصاد جهانی کاهش پیشگیرانه برای متوقف کردن افت شدید بازار مورد نیاز بود. اوپک‌پلاس در آخرین نشست خود اهداف کاهشی خود را بدون تغییر تا پایان سال 2023 حفظ کرد.
کاهش واقعی از سوی اوپک‌پلاس کمتر از ارقامی است که در وین و روی کاغذ اعلام شده است چرا که برخی تولیدکنندگان نظیر آنگولا و نیجریه برای تولید به اندازه سهمیه خود با مشکل مواجه‌اند. در واقع به جای حذف دو میلیون بشکه در روز از بازار جهانی به نظر می‌رسد روزانه نزدیک به یک میلیون بشکه از بازار کم شود و این رقم اگرچه قابل توجه است ولی به اندازه‌ای بزرگ نیست که روند نزولی نفت را صعودی کند.
ترس از تقاضا بر نگرانی‌های عرضه غلبه کرده است
پس از ماه‌ها نگرانی در مورد اختلالات عرضه، معامله‌گران حالا روی ترس از رکود جهانی، تداوم جنگ روسیه و اوکراین و گسترش بحران انرژی در اتحادیه اروپا تمرکز کرده‌اند و بانک‌های مرکزی به منظور فرار از تورم افسارگسیخته در جدالی برای افزایش نرخ بهره حضور دارند.
بانک‌های وال‌استریت چشم‌انداز محتاطانه‌ای را برای اقتصاد جهانی در سال 2023 منتشر کرده‌اند. دیوید سالومون، مدیر اجرایی گلدمن‌ساکس در همین رابطه می‌گوید: «وقتی با مشتریانمان صحبت می‌کنیم آنها فوق‌العاده محتاط هستند. بسیاری از مدیران بانک‌های سرمایه‌گذاری هم به صورت مرتب داده‌ها را رصد کرده و منتظرند ببینند چه اتفاقی رخ خواهد داد.»
به نظر می‌رسد جو نزولی حاکم موجب شده تا بازار نفت از شرایط عقب‌ماندگی (ساختار بازاری که در آن قیمت‌های لحظه‌ای بالاتر از قراردادهای تحویل در ماه‌های آتی است) فاصله گرفته و به وضعیت مخالف آن یعنی کنتانگو تغییر وضعیت دهد. این تلنگر نشان می‌دهد که معامله‌گران بازار را با عرضه بیش از حد تصور می‌کنند و گاهی اوقات این حرکت به عنوان شاخصی از انتظارات برای کاهش رشد اقتصادی قریب‌الوقوع تلقی می‌شود.
بزرگ‌ترین نگرانی بازار نفت حول آمریکا و چین به عنوان دو مصرف‌کننده بزرگ انرژی است. سیاست کووید صفر چین و تضعیف اقتصاد این کشور به این معناست که کل مصرف نفت در سال جاری کمتر از سال 2021 خواهد بود. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی این نخستین کاهش مصرف سالانه در یک قرن اخیر بوده است.
در حالی که اقتصاد آمریکا ممکن است از رکود گریخته باشد اما به نظر می‌رسد عطش مصرف‌کنندگان به سوخت به اوج خود رسیده است. در دو دهه گذشته این سطح کم از مصرف تنها در دو سال دیگر تکرار شده بود که هر دو در زمان شیوع کرونا بود. آمار نشان می‌دهد که کل تقاضای نفت آمریکا هنوز به سطوح قبل از کووید نرسیده است.
قیمت‌ها هنوز امکان بازگشت دارند
طرفداران بازار نزولی نفت بر این باورند که همه این نکات نشانگر این موضوع است که کاهش چرخه‌ای قیمت نفت ادامه‌دار خواهد بود. آنها معتقدند که سال‌ها سرمایه‌گذاری کم در طرف عرضه در نهایت به بازار خواهد رسید اگر تقاضا حتی به میزان متوسطی افزایش یابد. رشد ناکافی تولید در نفت شیل آمریکا یک ریسک دیگر است. هرگونه کاهش در عرضه روسیه تنها در سال آینده خود را نشان می‌دهد و تقاضای ضعیف چین دوام چندانی نخواهد داشت.
دن کلین، تحلیلگر حوزه کالاهای اساسی اس‌اندپی، می‌گوید: «به نظر می‌رسد رشد تقاضای انرژی صفر چین در سال 2022 در سال آینده به سه میلیون بشکه در روز خواهد رسید. این بدان معناست که علاوه بر اینکه بازارهای انرژی در سال آینده تقاضای بیشتری به خود خواهند دید بلکه این تقاضا به صورت روزافزون بیشتر خواهد شد.» در همین حال، دولت آمریکا در حال کاهش فروش نفت از ذخایر اضطراری خود است و قصد دارد در صورت کاهش قیمت نفت خام آمریکا به 70 دلار به ازای هر بشکه، دوباره این ذخایر را تکمیل کند. و این یعنی فروشنده 200 میلیون‌بشکه‌ای در سال 2022 به یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفتی سال 2023 تبدیل خواهد شد. تاریخ به ما نشان می‌دهد که سال‌هایی همراه با قیمت‌های بالاتر نفت و گاز پیش‌روی ما خواهد بود.
وضعیت فعلی بازار
با وجود اعمال تحریم‌های نفتی علیه روسیه، داده‌های بلومبرگ از رصد نفتکش‌ها نشان می‌دهد در هفته منتهی به 9 دسامبر روسیه بیش از سه میلیون بشکه در روز به آسیا نفت صادر کرده است. این حجم از صادرات روسیه به آسیا که چین و هند دو مشتری بزرگ روسیه در آنجا قرار دارند معادل 89 درصد از کل نفت حاضر در بنادر روسیه بوده است. از سوی دیگر تعطیلی خط لوله کی‌استون به دنبال نشت نفت و همچنین کاهش محدودیت‌های مربوط به کووید 19 در چین باعث شد تا بازار جهانی نفت از روند نزولی کمی فاصله بگیرد.
تی‌سی انرژی پس از شناسایی نشتی در نبراسکا، خط لوله کی‌استون را تعطیل کرد و جدول زمانی را برای راه‌اندازی مجدد کانال حمل‌ونقل نفت ارائه نکرد و نگرانی در مورد عرضه در ایالات متحده را تشدید کرد. کی‌استون بیش از 600 هزار بشکه در روز نفت خام کانادا را به ایالات متحده حمل می‌کند. آخرین به‌روزرسانی تی‌سی انرژی نشان می‌دهد که این شرکت بخشی از نشت 12 هزار بشکه را پاکسازی کرده اما هنوز جدول زمانی برای راه‌اندازی مجدد خط لوله ارائه نکرده است.
از سوی دیگر، بازگشایی چین به ویژه برای تقاضای نفت افزایشی تلقی می‌شود، زیرا قرنطینه‌ها در اوایل سال جاری باعث کاهش قیمت‌ها شد زیرا تاثیر معکوس بر بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان داشت. در لحظه نگارش این گزارش (چهارشنبه 23 آذر) قیمت هر بشکه نفت برنت به مرز 80 دلار رسیده است.
از سوی دیگر، برخی از پالایشگاه‌های مستقل در چین (تی‌پات) از قبل نفت خام با گرید ESPO با تحویل در ژانویه سفارش داده‌اند که قیمت تعیین شده آن از سوی آرگوس مدیا اندکی با معیار برنت فاصله داشت.
معاملات با ESPO بالاتر از سقف قیمت نشان می‌دهد که در حال حاضر، روسیه تانکرها و شرکت‌های بیمه را برای پوشش و حمل‌ونقل درجه ESPO دارد، که می‌تواند در کمتر از یک هفته از خاور دور روسیه به چین برسد. در حالی که انتقال نفت خام ESPO برای روسیه از خاور دور به چین آسان‌تر است، قیمت نفت اورال روسیه که از بندر پریمورسک در بالتیک حمل می‌شود، در روز پنج‌شنبه بسیار پایین‌تر از سقف قیمتی و در محدوده 40دلاری تعیین شد. این در حالی است که بانک آو آمریکا پیش‌بینی کرده است که نفت برنت به سرعت از 90 دلار در هر بشکه عبور می‌کند، دلیل اصلی این رشد قیمتی پایان سیاست‌های شدید انقباضی و بازگشایی اقتصادی «موفقیت‌آمیز» چین خواهد بود. بانک آو آمریکا پیش‌بینی کرده است که قیمت نفت برنت -که در هفته دوم دسامبر کمتر از 80 دلار معامله شد- در سال 2023 به‌طور متوسط 100 دلار در هر بشکه خواهد بود، که این موضوع به لطف بهبود تقاضای نفت چین پس از بازگشایی پس از کووید، همراه با کاهش عرضه روسیه به میزان حدود یک میلیون بشکه در روز خواهد بود. به گفته این بانک سرمایه‌گذاری، اوپک‌پلاس احتمالاً به‌طور کامل کاهش تولید دو میلیون بشکه در روز را در تلاش برای افزایش قیمت نفت اجرایی خواهد کرد. تحلیلگران UBS نیز اعلام کرده‌اند که بازگشایی چین، همراه با تلاش روسیه برای یافتن خریداران نفت خود، می‌تواند قیمت نفت را در سال 2023 به بالای 100 دلار برساند. این پیش‌بینی‌ها در حالی انجام شده که قیمت نفت به دلیل ترس از تضعیف اقتصاد جهانی و کاهش تقاضای سوخت روندی نزولی را در هفته‌های اخیر در پیش گرفته و سقوط هفتگی 11درصدی را در هر دو معیار جهانی خود به ثبت رسانده بود.
