طعم گَس خاموشی
سید امیر طباطباییان از چالش‌های کمبود مواد اولیه و انرژی در بخش تولید می‌گوید
صنعت برق ایران با چالش‌های جدی مواجه است؛ چالش‌هایی که ریشه آن در سال‌هایی است که دولت بدون توجه به رشد روزافزون و نیازهای بخش‌های مختلف کشور از خانگی و تجاری گرفته تا تولیدی و کشاورزی صرفاً این ادعا را داشت که صنعت برق ایران همچنان سرپاست و خدمت‌رسانی می‌کند؛ موضوعی که حالا اثرات آن مشخص شده و بسیاری از بخش‌های مختلف اقتصادی را دچار مشکل کرده است. کمتر کسی ماجرای خاموشی‌های گسترده بابرنامه و بدون‌برنامه سال 1400 را از یاد برده و خاطرش از یادآوری آن تلخ نمی‌شود؛ به‌خصوص اینکه در جریان این خاموشی‌ها، هم بخش خانگی و کشاورزی با قطعی برق مواجه شدند و هم چراغ بسیاری از کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی و صنعتی خاموش شد. تولید دچار مشکل شد و بسیاری از کارگران بیکار شدند. شیفت‌های کاری از بین رفتند و خاموشی بسیاری از خطوط تولیدی را فرا گرفت و حالا در اولین سال از قرن جدید، روز از نو و روزی از نو. بسیاری از واحدهای تولیدی نگران سرنوشتی هستند که عدم سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته در صنعت برق کشور برای آنها رقم زده و نه‌تنها فرصت تولید و توسعه را از آنها می‌گیرد، بلکه ارزآوری آنها را نیز تحت‌تاثیر قرار داده و از اشتغال آنها کاسته است. سیدامیر طباطباییان، مدیر انرژی و سیالات شرکت فولاد مبارکه اصفهان از روزهای ناخوش صنعت فولاد ایران در سایه کمبود مواد اولیه و انرژی می‌گوید.
♦♦♦
همان‌طور که مطلع هستید وزارت نیرو به عنوان متولی صنعت برق کشور در تدارک برنامه‌ریزی برای خاموشی‌های تابستان سال 1401 است و به زودی بسیاری از واحدهای تولیدی و صنعتی کشور با کمبود انرژی و قطعی برق مواجه خواهند شد. بنابراین پیش‌بینی بر این است که امسال نیز کماکان در صنعت فولاد کشور با برخی محدودیت‌های تامین انرژی برق مواجه خواهیم بود. این تهدید چقدر برای فولاد مبارکه به عنوان یکی از صنایع پیشران اقتصاد کشور جدی است؟
امسال نیز تهدید کمبود برق و انرژی گاز کماکان جدی است؛ با این تفاوت که در سال گذشته، بی‌برنامگی و عدم اعلام برنامه دقیق برای خاموشی‌ها یکی از مشکلات جدی صنعت فولاد کشور و از جمله فولاد مبارکه به شمار می‌رفت و به صنعت ضربه زد؛ امسال محدودیتی هنوز اعمال نشده است؛ هرچند زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که با ارائه برنامه، کارخانه‌های فولادی و صنایع پرمصرف کشور بتوانند همزمان با اوج مصرف برق، برای کاهش تولید از جمله رفتن برخی از خطوط تولیدی به اورهال و تعمیرات اساسی برنامه‌ریزی کنند. البته دمای پایین هوا در اردیبهشت 1401 و بارش‌های سال پیش نیز به دیرتر شروع شدن محدودیت‌های برق کمک کرده است بنابراین تصور ما این است که دولت محدودیت‌ها و خاموشی‌های برق را دیرتر اعلام کند؛ هرچند به طور قطع محدودیت تامین برق وجود خواهد داشت و ما را دچار مشکل خواهد کرد. اما اینکه چه راهکاری برای سال 1401 پیش‌بینی شده؛ در این سال کماکان در حال احداث نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر هستیم ولی هیچ‌یک به نتیجه اصلی که تولید انرژی الکتریکی است، نرسیده است؛ برنامه ما آن است که نیروگاه هزارمگاواتی سیکل ترکیبی با راندمان بالا در فولاد مبارکه را قبل از شروع محدودیت‌های سال 1402 به مدار تولید بیاوریم که در حال حاضر عمده تجهیزات اصلی توسط شرکت مپنا ساخته شده و عملیات اجرایی پروژه در حال انجام و با سرعت خوبی در حال پیشرفت است. در حوزه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر (انرژی خورشیدی و بادی) نیز اقداماتی برنامه‌ریزی شده که بتوانیم از این محل نیز بخشی از انرژی خود را تامین کنیم. از جمله اولین نیروگاه‌های خورشیدی بر روی سطح آب به ظرفیت 35 مگاوات که هم‌اکنون در حال شناسایی پیمانکار هستیم که بخشی از انرژی تولیدی آن برای پیک سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید، نیروگاه خورشیدی 540مگاواتی که در مرحله اخذ مجوزهای لازم، اختصاص زمین و تعیین پیمانکار است و بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی کشور به شمار می‌رود، نیروگاه 100مگاواتی بادی نیز در منطقه میل نادر استان سیستان‌و‌بلوچستان در مرحله اختصاص زمین و اخذ مجوزهای لازم است و ساخت دیگر نیروگاه بادی به ظرفیت 100 مگاوات هم در استان خراسان رضوی و شهرستان خواف در حال بررسی و مطالعه است که بتوان با راه‌اندازی این نیروگاه‌ها بخشی از انرژی مورد نیاز هلدینگ فولاد مبارکه را تامین کنیم. این مجموعه اقداماتی است که فولاد مبارکه طراحی کرده تا به مرور ظرفیت‌های برق را به مدار بهره‌برداری وارد کرده و برای تامین انرژی برق مورد نیاز خود از آنها بهره گیرد. برای پروژه‌های دیگری در قالب بهینه‌سازی انرژی یا استفاده از ظرفیت‌های بهبود مصرف برق نیز برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته است.
این پروژه‌ها تماماً با سرمایه فولاد مبارکه احداث خواهد شد؟
بله، این نیروگاه‌ها با سرمایه‌گذاری فولاد مبارکه بوده و مصرف آن برای کل هلدینگ فولاد مبارکه است. فولاد مبارکه یک ساختگاه دارد که در شهرستان مبارکه اصفهان است و فولاد سنگان و فولاد هرمزگان یا فولاد سبا و دیگر شرکت‌های تابعه که مصرف‌کننده برق هستند نیز از برق تولیدی آنها استفاده خواهند کرد.
در حوزه تامین گاز چطور؟ چه برنامه‌هایی تدارک دیده شده است؟
مشکل گاز متفاوت از صنعت برق بوده و راه‌حل‌های متفاوتی نسبت به تامین برق دارد. در این راستا تفاهم‌نامه‌ای میان شرکت ملی گاز و شرکت فولاد مبارکه به امضا رسیده که بتوانیم با استفاده از توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان پروژه ذخیره‌سازی گاز طبیعی را شروع کنیم که همان‌طور که در دنیا به این روش ذخیره‌سازی ال‌ان‌جی صورت گرفته و از آن در فصول سرد سال بهره می‌گیرند، ما هم بتوانیم در فصول سرد از گاز ال‌ان‌جی استفاده کرده و در زمان‌هایی که نیاز است، بخشی از نیازهای خود را تامین کنیم. در این میان شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند نقش‌های جدی ایفا کنند. یکی از برنامه‌های دیگر فولاد مبارکه، سرمایه‌گذاری در توسعه میادین جدید گازی است که آن هم فولاد مبارکه به عنوان یک سرمایه‌گذار اعلام آمادگی کرده تا از طرح‌های زودبازده وزارت نفت برای مشارکت بهره گرفته و بخشی از نیاز خود را در فصول سرد سال تامین کند. یکی از کارهای دیگری که پیشنهاد آن از سوی فولاد مبارکه به شرکت گاز استان داده شده است، جایگزینی بخاری‌های کم‌راندمان با راندمان بالاست؛ چراکه تقریباً 60 تا 70 درصد گاز مصرفی کشور در فصول سرد سال در بخش خانگی رخ می‌دهد و اگر مصرف در بخش خانگی کنترل نشود، حتماً ظرف چند سال آتی، وضع بدتر خواهد شد و محدودیت‌ها و کمبودها به بخش خانگی نیز سرایت خواهد کرد؛ به‌خصوص اینکه مصرف گاز در صنایع بسیار محدود است و صنعت فولاد پنج تا شش درصد گاز کشور را مصرف کرده و در مقابل سهم 70درصدی بخش خانگی و تجاری، سهمی ندارد؛ در حالی‌که اگر این مشکلات حل نشود، ظرف سنوات آتی در تامین نیازهای گاز خانوارها در بخش خانگی نیز با مشکل مواجه خواهیم شد. به هر حال ما یک پکیج به شرکت گاز ارائه کردیم که طرح به این صورت است که ما به ازای تعویض و جایگزینی رایگان بخاری‌های راندمان پایین بتوانیم از محل صرفه‌جویی انجام‌شده بخشی از محدودیت‌های گاز خود را در فصول سرد سال برطرف کنیم.
سرمایه‌ای که در این بخش فولاد مبارکه انجام می‌دهد، دارای توجیه اقتصادی لازم هست؟
این توجیه را قطعاً دارد؛ به این معنا که اگر به هر دلیلی از جمله نبود انرژی برق و گاز یا مواد اولیه تولید انجام نشود، نه‌تنها نتوانستیم تولیدی داشته باشیم و عدم‌النفع تولید برای ما پیش خواهد آمد، بلکه سرمایه‌گذاری ما و تمام زنجیره تولید کشور که از محصولات ما به‌عنوان خوراک واحدهای خود استفاده می‌کنند غیرقابل استفاده خواهد بود و این به نفع کشور و فولاد مبارکه است که این سرمایه ملی یعنی گاز طبیعی را هدر ندهد.
به نظر می‌رسد که تهدید کمبود برق برای صنعت فولاد جدی است. در این میان وظایف دولت چیست و صنایع فولادی چقدر می‌توانند بر روی تامین برق از سوی دولت حساب باز کنند؟
این موارد به نوعی وظایف وزارت نیرو و نفت است که در حوزه تامین برق و گاز پایدار گام بردارد؛ اما اکنون با توجه به شرایطی که به وجود آمده، وزارت صمت به کمک وزارت نیرو آمده و اگر مورد توجه قرار بگیرد و روی آن تمرکز شود، نشان می‌دهد که گامی برای کمک به وزارت نیرو است؛ ضمن اینکه ما در مجموعه‌های فولاد مبارکه، پروژه بهینه‌سازی را دنبال کرده و چشم امیدمان صرفاً به اقدامات دولتی نیست؛ بلکه پروژه‌هایی را دنبال می‌کنیم که بهینه‌سازی مصرف برق و گاز را به‌دنبال دارد و آخرین آن، پروژه بازیافت حرارت از دودکش نیروگاه گازی فولاد مبارکه بود که سال 97 به بهره‌برداری رسید و روزانه 12 میلیون مترمکعب مصرف گاز ما را کم کرد و راندمان نیروگاه شش درصد رشد داشت و از این دست پروژه‌ها در دست انجام است تا بتوان موضوع استفاده از برق و گاز را بهینه کرد. از سوی دیگر راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز لازم است که از سوی دولت و سازمان‌های مربوطه انجام شود تا مشوقی برای تمامی صنایعی باشد که در حوزه بهینه‌سازی انرژی سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ در اصل ما راهکار را می‌دانیم ولی هیچ مشوقی، برای سرمایه‌گذاران در حوزه بهینه‌سازی انرژی ایجاد نکرده‌ایم و بهتر است که با مشوق‌های عملی بهینه‌سازی را عملیاتی کنیم. در واقع اگر با بهینه‌سازی منفعتی به سرمایه‌گذار نرسد، کسی دنبال این کار نخواهد رفت.
چقدر از ظرفیت‌های تولیدی فولاد مبارکه بابت کمبود برق و گاز و مواد اولیه معطل مانده است؟
در کل کشور به خاطر نبود انرژی در سال 1400 تقریباً شش میلیارد دلار صادرات بخش فولاد از دست رفت؛ باید به این نکته اشاره کرد که در کشور حدود 35 میلیون‌تن ظرفیت تولید فولاد خام داریم که سال گذشته حدود 27 میلیون‌تن تولید شده است که عمده این افت تولید یا به دلیل قطعی برق بوده یا اعمال محدودیت در حوزه تامین گاز که به هر حال، اثر منفی خود را بر تولید به جای گذاشته است.
شرکت‌های دانش‌بنیان چقدر می‌توانند در این زمینه کمک برسانند؟
در حوزه‌های انرژی و بهینه‌سازی می‌توانند کمک کنند که ما هم تجربه آن را داریم و با چند شرکت دانش‌بنیان در حوزه بهینه‌سازی انرژی و تولید تکنولوژی‌های جدید وارد تعامل شده‌ایم و این شرکت‌ها می‌توانند کمک دهند و در حوزه بهینه‌سازی و تامین منابع انرژی یاری‌رسان ما باشند؛ ضمن اینکه در حوزه بومی‌سازی و مهندسی معکوس تجهیزات دارای راندمان بالا در دنیا نیز این شرکت‌ها می‌توانند نقش‌آفرین باشند. پیشنهادهای فنی و اقتصادی شرکت‌های فعال در حوزه بهینه‌سازی انرژی و جایگزینی تجهیزات با راندمان بالا، بررسی شده و اگر امکان آن به لحاظ اجرایی و مالی فراهم باشد، از آن استفاده می‌شود.
توصیه شما برای برون‌رفت از مشکلات حوزه تامین پایدار انرژی چیست؟
مهم‌ترین موضوع، بهینه‌سازی مصرف انرژی در حوزه صنعتی، تولیدی، تجاری و کشاورزی است؛ به‌خصوص اینکه اکنون مهم‌ترین موضوع در سطح کشور، هدررفت انرژی است و شدت مصرف انرژی در کشور بالاست و اگر بتوان بهینه‌سازی مصرف انرژی را انجام داد، به طور قطع می‌تواند کمک‌رسان باشد و با مدیریت صحیح مصرف بخش زیادی از مشکلات را حل کرد. دولت باید فقط سیاستگذاری درست انجام داده و ضمن ایجاد زیرساخت ابزارها و ساختارهای لازم جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی را سر‌و‌سامان دهد. با وجود سختی‌های بسیار امکان دستیابی به تکنولوژی روز دنیا در زمان تحریم فراهم است؛ اما اینکه مراکز دانشگاهی و دانش‌بنیان ما به این سمت حرکت کنند و این تکنولوژی‌ها در ایران تولید، بومی‌سازی یا مهندسی معکوس شود، یک ضرورت است اما حمایت بخش دولتی و خصوصی اهمیت زیادی دارد؛ حمایت‌ها از این شرکت‌ها باید مستمر باشد تا نتیجه حاصل شود و بتوان شاهد اتفاقات خوبی بود. نکته بعدی اینکه تولیدکنندگان و همچنین فولاد مبارکه باید تنها دغدغه تولید و پیشتازی در عرصه خود را داشته باشند نه اینکه به خاطر قسمت‌های متولی در بخش‌های دیگر با تامین انرژی و آب و برق و گاز به وظایف خود عمل نکنند. ما نباید انرژی، زمان و هزینه خود را صرف کارهایی کنیم که وظیفه اصلی سازمان ما نیست. هر بخشی باید در حوزه خود به درستی عمل کند تا تولیدکننده دچار زحمت و دردسر نشود. به طور کل تولیدکننده نباید به دنبال تامین زیرساخت برود.
