دو جنبه تحریم

  محمدامین خدابخش: اقتصاد کشور در شرایط خطیری به سر می‌برد. در حالی که کسری بودجه بر کارنامه اقتصادی ایران در سال 1400 سایه‌ای سنگین دارد عدم به ثمر رسیدن مذاکرات مربوط به احیای برجام میان ایران و قدرت‌های جهانی سبب شده تا کلیت اقتصاد نسبت به برداشته شدن تحریم‌ها خوش‌بین نباشد. از سویی دیگر از آنجا که تکلیف الحاق ایران به دو بخش از لوایح چهارگانه گروه ویژه اقدام مالی که در ایران بیشتر با عنوان FATF شناخته می‌شود، روشن نشده، دقیقاً مشخص نیست وضعیت تراکنش‌های مالی کشور با جهان خارج در همین وضعیت پرهزینه فعلی باقی خواهد ماند یا بالاخره مذاکرات با 1+4 ایران را در رسیدن به مفری کم‌هزینه برای انجام تراکنش‌های مالی یاری می‌کند یا خیر.

فراتر از همه نکات ذکر‌شده ایران به عنوان کشوری که از نخستین سال‌های قرن بیست و یکم با تحریم‌های هسته‌ای روبه‌رو است، توانسته خود را در طول این سال‌ها با نظام تحریم‌های سنگین همسو کند. در این رهگذر ضمن برآمدن از پس ناملایمات اقتصادی و سیاسی هرچند با پرداخت هزینه‌های گزاف، کشور توانسته به حیات خود ادامه دهد و در مواجهه با تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها نیز راه‌هایی را برای گذر از این بحران‌ها پیدا کند. با این حال همان‌طور که پیشتر گفته شد تمامی این راه‌ها هزینه‌هایی دارند و به جز آنچه تحت عنوان هزینه‌های تحریم می‌شناسیم آثار دیگری را متوجه اقتصاد کشور و تمامی آحاد مردم می‌کنند.

یکی از این آثار تغییر در شبکه ذی‌نفعان است، به این معنا که پایداری در شرایط تحریمی به‌طور کلی وضعیتی را رقم می‌زند که در آن هر یک از بخش‌ها ممکن است از وجود تحریم نفع یا عدم‌النفع بیشتری ببرد.

برای مثال در شرایطی که بالا بودن هزینه‌های تحریم و ریسک‌های سیاسی بر قیمت ارز می‌افزایند، صنایع دلاری که نیاز به تامین فناوری پیشرفته از خارج کشور ندارند، می‌توانند از این شرایط به نفع خود استفاده کنند و سود ریالی خود را افزایش دهند. این در حالی است که اگر صنعت دیگری نیاز به فناوری پیشرفته داشته باشد و برای توسعه خود به خارج از کشور نیازمند باشد در این مسیر با مشکل روبه‌رو خواهد شد. به همین دلیل است که گفته می‌شود تحریم اگر برای کل کشور آب نداشته برای برخی دیگر نان داشته است.

می‌توان نمودی از این تعبیر را در بازار سرمایه دید که در آن بسیاری از صنایع حضور دارند. در حال حاضر در این بازار صنایعی نظیر خودرویی و بانکی که با اتکا به ارتباط با جهان خارج می‌توانند درآمد بیشتری کسب کنند در حالی از قافله تحولات بین‌المللی عقب مانده‌اند که در آن سوی همین بازار صنایعی همچون فلزی و معدنی و پتروشیمی می‌توانند با اتکا بر قیمت‌گذاری ریالی بسیاری از نهاده‌های تولید، محصولات خود را بر مبنای قیمت بازارهای جهانی بفروشند و از این رهگذر سودی هنگفت کسب کنند. این در حالی است که افت قیمت ارز ناشی از کاهش ریسک‌های سیستماتیک می‌تواند برای برخی از صنایع خوب باشد؛ با این حال همین اتفاق ساده ممکن است با کاهش نرخ ارز سود ریالی آنها را تا حدی کاهش دهد که از نفع برچیده شدن هزینه‌های تحریم بیشتر باشد.