داستان پرفروش «طلای دیجیتال»
چرا اقبال به بیت‌کوین افزایش یافت؟
درست در میانه اسفندماه سال ۱۳۹۸ و روزهای پایانی ماه فوریه ۲۰۲۰، بهای بیت‌کوین پس از اوج‌گیری در ابتدای اسفندماه روند کاهشی خود را آغاز کرد. در حالی که قیمت این رمزارز در میانه‌های بهمن‌ماه ۱۳۹۸ از مرز ۱۰ هزار دلاری نیز گذشته بود، در روز ۲۷ اسفندماه به زیر پنج هزار دلار هم سقوط کرد. در فاصله‌ای بسیار کوتاه ارزش بیت‌کوین به نصف تقلیل یافت. شاید بتوان همین روز ۱۷ مارس / ۲۷ اسفند را نقطه عطفی در تاریخچه پدیده نوپای رمزارزها دانست، چراکه روند صعودی قیمت بیت‌کوین پس از این سقوط قیمتی رقم خورد و یکی از چشمگیرترین رالی‌های قیمتی سال‌های اخیر در میان تمامی بازارها را آغاز کرد.جهان پیرامون ما در یک سال و چند ماه گذشته و از زمان شیوع ویروس کرونا و همه‌گیری جهانی آن دچار تغییرات زیادی شده است. سالی که به دلیل بروز بحران‌های بی‌شمار در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، سلامت عمومی، اجتماعی و... در تاریخ معاصر زیست بشری بی‌سابقه بود. بحرانی همه‌جانبه با چنین ابعاد وسیعی در کتاب‌های درسی آینده جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت و صدالبته که شاید در کتاب‌های دانشگاهی اقتصاد و بخش مالی جایگاه کلیدی‌تری نیز داشته باشد. در ایران نیز عطش حرکت به سوی بازار بیت‌کوین خود را در میان سرمایه‌گذاران خرد نشان داد و البته تبعات مخربی نیز به دنبال داشت.در این سال در نتیجه تبعات بی‌شمار کووید ۱۹، بزرگ‌ترین رکود اقتصادی جهانی پس از دوران رکود بزرگ رقم خورد. فدرال‌رزرو در این سال بزرگ‌ترین موج چاپ و تزریق پول به سیستم اقتصادی را در تاریخ ۱۰۷ساله خود به ثبت رساند و این رخداد به نقطه عطفی در بازارهای مالی و نظام پولی تبدیل شد. در همین زمان برای نخستین‌بار بانک‌ها، مدیران پولی، شرکت‌های بیمه و بنگاه‌ها شروع به پذیرش بازارهای در حال رشد سریع چون رمزارزها و دارایی دیجیتال کردند. البته در ابتدای سال بیت‌کوین کماکان یک سرمایه‌گذاری حاشیه‌ای به حساب می‌آمد و غول‌های سرمایه‌گذاری چون وارن بافت به دلیل آنچه ارزش نداشتن بیت‌کوین می‌خوانند آن را بی‌اعتبار می‌کردند. با این حال بازدهی بیت‌کوین از ابتدای سال جاری تا پایان هفته نخست اسفندماه بیش از ۶۳۰ درصد بوده و ارزش بازار این رمزارز حالا به بیش از ۸۶۰ میلیارد دلار رسیده است و توانسته خود را به یکی از اصلی‌ترین موضوعات بحث در میان سرمایه‌گذاران نهادی، بانک‌های وال‌استریت و مدیران شرکت‌ها تبدیل کند.اما آنچه مسیر قیمت بیت‌کوین در سال اخیر را کاملاً تغییر داد، استفاده فزاینده از بازار آن برای پوشش ریسک بود که بسیاری از افراد و نهادها در برابر سیاست پول‌پاشی بانک‌های مرکزی سراسر جهان برای حفظ ارزش دارایی خود آن را از دلار به بیت‌کوین تبدیل کردند. این امر از محدودیت‌های سختگیرانه زنجیره عرضه بیت‌کوین ناشی می‌شود که بر بستر بلاک‌چین سوار شده است. برخلاف ارزهای دولتی و بانک‌های مرکزی که می‌توانند به صورت ذهنی و به میل مدیران بانک‌های مرکزی و دولت‌ها چاپ و عرضه شوند، تنها ۲۱ میلیون بیت‌کوین می‌تواند وجود داشته باشد.در چنین شرایطی بازده بیت‌کوین در سالی که پشت سر گذاشتیم چندین برابر شاخص اس‌اند‌پی ۵۰۰ (S&P500) و دارایی‌هایی نظیر طلا بود. در شرایطی که بانک‌های مرکزی و دولت‌ها در تلاش بودند تا از طریق پول‌پاشی، پایین نگه داشتن نرخ بهره و حتی یک قدم فراتر و با عرضه بسته‌های حمایتی محرک مالی، تحریک اقتصادی را رقم بزنند؛ قیمت بیت‌کوین در حال سر به فلک کشیدن بود. این عملکرد چشمگیر از دوربین بازیکنان مالی بزرگ و سنتی هم دور نماند و بیت کوین را به مرکز توجهات بازیگران بزرگی چون بانک جی پی مورگان چیس، بلک راک، بانک مورگان استنلی و نهاد سرمایه‌گذاری تودور آورد. همان نهادها و بانک‌هایی که پیشتر با دیدی تحقیرآمیز به بیت‌کوین می‌نگریستند حالا در مواجهه با آن گزارش‌های تحقیقاتی صعودی و مثبت منتشر می‌کردند. به عبارتی دیگر آنان نیز دریافتند که داستان «طلای دیجیتال» می‌تواند پرفروش باشد، پس آنها هم به سوی تشویق مشتریان خود به سرمایه‌گذاری در بازار بیت‌کوین شتافتند.به عبارتی دیگر شاید بتوان داستان بیت‌کوین را در سالی که گذشت، نمونه کلاسیکی از چگونگی ظهور حاشیه‌ای یک فناوری جدید داشت که به تدریج مورد توجه چند مدیر بزرگ قرار گرفت و پس از آن به شکل ناگهانی بقیه وال‌استریت به سمت آن هجوم آوردند. در چنین شرایطی بیت‌کوین به جبهه جدیدی در سرمایه‌گذاری زیرکانه برای پوشش ریسک و راهی برای کسب سودهای سریع و کلان تبدیل شد.
پناهگاه امن سرمایه در دوران رکود کرونایی
در شرایطی که حکمرانی دلار به عنوان ارز ذخیره بین‌المللی حتی پیش از شیوع کووید و سرعت گرفتن کار ماشین‌های چاپ پول بانک‌های مرکزی سراسر جهان، با تردیدهای زیادی روبه‌رو شده بود، استفاده از بیت‌کوین به عنوان ابزار پوشش ریسک در برابر کاهش ارزش پول و افت ارزش دارایی‌های سنتی رواج پیدا کرد.پس از آغاز مسیر بازیابی قیمتی و افزایشی بیت‌کوین در ماه فروردین، مایکل نووگراتز، مدیرعامل شرکت رمزارز گلکسی دیجیتال (Galaxy Digital)، عنوان کرد که از سوی سرمایه‌گذاران بزرگی که هرگز فکرش را هم نمی‌کرد، تماس‌هایی با او گرفته می‌شود که همه این تماس‌ها در یک جمله با یکدیگر اشتراک داشتند: «در مورد بیت‌کوین برایم بگو».در چنین شرایطی بسیاری از اقتصاددانان درگیر این مساله شدند که آیا ممکن است نیروهای تورمی بر انگیزه‌های تورمی فائق آیند؟ در سطح گسترده‌تر مورخان اقتصادی و مالی نیز بحث در این باره را که آیا بحران اقتصادی جدید، مانند توافق برتون وودز در پایان جنگ جهانی دوم می‌تواند تغییری اساسی در نظم پولی جهان که تحت سلطه دلار آمریکا قرار دارد مطرح کردند.در واقع شاید بتوان مهم‌ترین دستاورد بیت‌کوین را در سالی که گذشت تثبیت نسبی آن در روابط مالی و اقتصادی جریان اصلی اقتصاد جهان دانست. در سالی که گذشت بسیاری از شرکت‌های وال‌استریتی سراغ استارت‌آپ‌های فعال در حوزه رمزارزها آمدند و بسیاری از موسسات، نهادها و بانک‌های سرمایه‌گذاری شروع به تایید بیت‌کوین کردند. بانک آمریکا نظرسنجی‌ای از مدیران صندوق‌های پوشش ریسک (Hedge Fund) در همان فصل اول سال جاری منتشر کرد که نشان می‌داد بازار بیت‌کوین به یکی از شلوغ‌ترین بازارهای معاملاتی در جهان تبدیل شده است. یکی از دلایل اصلی این تغییر فاز در بازارها را می‌توان روایت غالب و فزاینده‌ای دانست که بیت‌کوین قادر است به عنوان یک پناهگاه امن برای پوشش ریسک در برابر تورم عمل کند.در حالی که به نظر می‌رسید بیت‌کوین راه خود را برای افزایش ارزش و جایگیری در اقتصاد جهانی یافته است، نرخ استخراج این رمز با رسیدن به حد از پیش تعیین‌شده خود به نصف کاهش یافت. در چنین شرایطی بسیاری از تحلیلگران بازار رمزارزها از کاهش سرعت انتشار بیت‌کوین به عنوان یک کاتالیزور و موتور محرک بالقوه برای افزایش قیمت این رمزارز صحبت می‌کردند. در همان زمان یک بانک آلمانی نیز پیش‌بینی کرد که قیمت بیت‌کوین می‌تواند به ۹۰ هزار دلار و حتی بیشتر نیز برسد. نصف شدن نرخ انتشار بیت‌کوین بالاخره در تاریخ ۱۱ می / ۲۲ اردیبهشت‌ماه رخ داد و همه منتظر آن شدند تا با سخت شدن روند ماینینگ، انفجار قیمتی در بیت‌کوین رخ دهد. تقریباً این‌چنین هم شده بود، چراکه بهای بیت‌کوین در پایان ماه می با افزایش ۳۵درصدی از سال گذشته روبه‌رو شد، در حالی که شاخص بازار سهام S&P500 بیش از شش درصد کاهش را تجربه کرده بود.در ماه‌های بعد و با انتشار بسته محرک اقتصادی سه تریلیون‌دلاری که بازار سهام را تکان داد، توجه همان وال‌استریتی‌ها به سمت بیت‌کوین جلب شد و روایت پرفروش «طلای دیجیتال» برای بیت‌کوین از سوی آنها به اندازه کافی تحریک‌کننده و فریبنده بود که بتواند قیمت بیت‌کوین را به اوج جدیدی برساند. شاید بیت‌کوین در نظر بسیاری از سرمایه‌گذاران نه یک سنگ معدنی باارزش که چیزی شبیه به یک سنگ خانگی بود، اما ظاهراً سنگی زیباست که بسیاری از مردم می‌خواهند آن را داشته باشند.
روایت جذاب شرکت‌های وال‌استریت و اوج‌گیری بیت‌کوین
این روند و رشد قیمت بیت‌کوین با نرخ نسبتاً خوبی که در جریان بود تا نیمه مهرماه ادامه یافت. اما با آغاز ماه اکتبر روایت پرفروش «طلای دیجیتال» شرکت‌های وال‌استریت برای توصیف بیت‌کوین مسیر خود را در میان سرمایه‌گذاران بزرگ نیز به خوبی پیدا کرد و قیمت‌ها به سمت اوج جدیدی حرکت کردند که شاید بسیاری از خوش‌بین‌ترین تحلیلگران حوزه رمزارزها این دامنه قیمتی در سال ۲۰۲۰ را غیرممکن می‌دانستند. در نیمه ماه مهر معاملات نشان می‌داد که بهای بیت‌کوین حدود ۱۰ هزار و ۸۰۰ دلار است که ۵۰ درصد رشد در طول سال را به دستاورد این رمزارز تبدیل کرده بود. این دستاوردی چشمگیر محسوب می‌شد، به ویژه که در طول یک سال گذشته اقتصاد جهانی یکی از بدترین رکودهای یک قرن اخیر و از زمان رکود بزرگ به این‌سو را تجربه می‌کرد.
در چنین شرایطی با وجود عملکرد عالی بیت‌کوین، تحلیلگران همچنان مسیر آن را صعودی می‌دانستند و شبکه بلاک‌چین در حال رشد. دلالان و کارگزاران هم از ادامه علاقه خریداران و خریداران جدیدی خبر دادند که الگوهای مثبتی در نمودارهای قیمتی ایجاد کرد. در حالی که همه منتظر بودند ماشین پول‌پاشی بانک‌های مرکزی و خلق تورم آنها متوقف شود، در چنین شرایطی نیز در اوایل ماه اکتبر شاید تنها تعداد انگشت‌شماری حاضر بودند بر روی عبور بیت‌کوین از مرز ۲۰ هزار دلار در سه ماه آینده شرط ببندند. اما در همان زمان یک انحراف منفی در بازار آپشن‌های بیت‌کوین رخ داد و مشخص شد که معامله‌گران انتظار سود بسیار بیشتری دارند و در همین شرایط مولفه‌ای هم تغییر کرد و قواعد بازی را تغییر داد.
شرکت‌های بزرگ و مدیران پولی شروع به انباشت و نگهداری بیت‌کوین کردند، تصمیمی که سیلی از همراهی توصیه‌های تحلیلگران وال‌استریت را با خود به دنبال داشت. مایکل سایلور، مدیر شرکت تا آن زمان ناشناخته «میکرو استراتژی» اعلام کرد که شرکت‌های بزرگ حداقل ۴۲۵ میلیون دلار از خزانه خود را به بیت‌کوین منتقل کرده‌اند. شرکت پرداخت اسکور (Square) اعلام کرد که ۵۰ میلیون دلار یا به عبارتی دیگر یک درصد از دارایی خود را به رمزارزها منتقل می‌کند. در راس این تغییرات نیز شرکت پی‌پال (PayPal) اعلام کرد به ۳۴۶ میلیون مشتری خود اجازه می‌دهد که بیت‌کوین و سایر رمزارزها و دارایی‌های دیجیتال در پلت‌فورم آنها مورد استفاده قرار گیرد.
در همین زمان تحلیلگران بانک جی پی مورگان چیس که مدیرعامل آن جیمی دیمون در سال ۲۰۱۷ در اظهارنظری بیت‌کوین را کلاهبرداری خوانده بود، نوشتند که رمزارزها افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند. آنها نوشتند اگر در بلندمدت بیت‌کوین بتواند کم‌کم جای طلا را به عنوان ارز آلترناتیو بگیرد، به معنای دو یا سه برابر شدن قیمت بیت‌کوین خواهد بود.
در ماه‌های بعد به سرعت اخبار جدیدی از تایید بیت‌کوین از سوی شرکت‌های بزرگ مخابره می‌شد. استنلی دراکنمیلر، مدیر پرآوازه و افسانه‌ای صندوق‌های پوشش ریسک بزرگ در کنار مدیران پولی اسکای بریج کپیتال (SkyBridge Capital) و آلینس برنستاین (AllianceBernstein)، کارگزاری بی‌تی‌آی‌جی (BTIG) و شرکت بیمه MassMutual نیز به تاییدکنندگان بیت‌کوین اضافه شدند. ولز فارگو (Wells Fargo) بانک بزرگ آمریکایی هم در چشم‌انداز سرمایه‌گذاری ۲۰۲۱ خود یک صفحه کامل را به سودهای بزرگ بیت‌کوین اختصاص داد. هرچند مدیران این بانک اعلام کردند که مشتریان به دلیل مسائل رگولاتوری اجازه خرید بیت‌کوین در حساب‌های ولز فارگو خود را ندارند. ریک ریدر، مدیر ارشد سرمایه‌گذاری در شرکت بلک راک، نیز بر این باور است که بیت‌کوین آمده تا بماند.
اثر بایدنی در بازار بیت‌کوین
پس از پیروزی جو بایدن وعده‌های او مبنی بر تزریق حداقل پنج میلیارد دلار برای توسعه بخش‌های مختلف از طریق بسته تحریک اقتصادی عزم سرمایه‌گذاران برای رقابت بر سر بیت‌کوین را جزم‌تر کرد. در چنین شرایطی بیت‌کوین سال ۲۰۲۰ را با اوج جدید قیمتی ۲۸ هزاردلاری به پایان رساند.
سال ۲۰۲۱ و زمستان ۱۳۹۹ برای بیت‌کوین تاریخ‌ساز بود، این رمزارز که محدودیت‌های مشخصی از نظر میزان عرضه دارد و سرمایه‌گذاران متفق‌القول بر این باورند که با تمام شدن روند استخراج و عرضه ارزش آن تنها می‌تواند روزبه‌روز افزایش یابد، به شکل جنون‌آمیزی به رشد قیمتی خود ادامه داد و شرکت‌های بزرگ یک‌به‌یک سرمایه خود را به سمت بیت‌کوین سرازیر کردند. این رمزارز از روز ۱۲ دی‌ماه تا ۴ اسفند (تنها ۵۲ روز) حدود ۹۹ درصد رشد قیمتی را تجربه کرد و با جنجالی که شرکت تسلا و ایلان ماسک در زمینه سرمایه‌گذاری این شرکت بر روی بیت‌کوین به راه انداخت، در حال نزدیک شدن به کانال ۶۰ هزاردلاری بود. هر چند این روند در روز ۴ اسفند متوقف شد و در هفته پس از آن با اظهارنظرهایی از سوی برخی شخصیت‌ها در راس آنها جنت یلن، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، علیه بیت‌کوین قیمت این رمز بیش از ۱۲ هزار دلار کاهش یافت و بازده منفی ۲۱درصدی را از خود به جای گذاشت تا این سال پرفرازونشیب برای بیت‌کوین به روزهای پایانی خود نزدیک شود.
چالش‌های بیت‌کوین در ایران
در سال ۱۳۹۹ قیمت بیت‌کوین بازدهی خیره‌کننده بیش از ۶۰۰درصدی از خود برجای گذاشت. با توجه به نوسانات نرخ دلار در ایران، احتمالاً هر سرمایه‌گذار داخلی که با استراتژی بلندمدت و از قبل در این بازار سرمایه‌گذاری کرده بود و هنوز دارایی خود را حفظ کرده، سود بسیار هنگفتی کسب کرده است. اما ماجرا در ایران به این سادگی‌ها هم نیست. در واقع پرواضح است که در ایران نیز مانند سایر نقاط جهان، از یک‌سو شناخت چندانی نسبت به بیت‌کوین و بازار آن وجود نداشت، از سوی دیگر نیز توجه چندانی به آن نمی‌شد. اما مشکلات اقتصادی و نوسانات چشمگیر بازارها فضا را برای ورود سرمایه‌گذاران خرد در کشور باز کرد.
بورس تهران از یک‌سو با عملکرد خوبی که در ابتدای سال برای سرمایه‌گذاران داشت و البته حمایت‌ها و گاه دخالت‌های دولتی، جریان سرمایه را به سمت خود کشانده بود و بازار داغی داشت. اما با شروع افول بازار سرمایه، بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد که با هدف پوشش ریسک و نوسان‌گیری به بازار آمده بودند، تحت تاثیر اخباری که درباره بیت‌کوین هر روز مخابره می‌شد، قرار گرفتند. در واقع بازار بیت‌کوین یکی از پیچیده‌ترین بازارهای مالی و به جرات می‌توان گفت پرریسک‌ترین آنهاست و نیاز به آموزش کامل، شناخت دقیق و استراتژی سرمایه‌گذاری بلندمدت دارد و سرمایه‌گذاران خرد تنها و تنها با داشتن یک استراتژی بلندمدت و حساب‌شده در کنار شناخت کامل از پدیده رمزارزها و بازار بیت‌کوین می‌توانند سرمایه‌گذاری پرریسک اما حساب‌شده‌ای داشته باشند.
البته فرار سرمایه تنها از سوی بورسی‌ها نبود و بسیاری از نوسان‌گیران در بازارهای دیگر مانند بازار ارز و مستغلات نیز با هدف کسب سود در کوتاه‌مدت و سفته‌بازی به این بازار وارد شدند که غالباً زیان‌های هنگفتی را هم متحمل شدند. سفته‌بازی در بازار بیت‌کوین، یکی از پرریسک‌ترین و خطرناک‌ترین رفتارهای مالی برای سرمایه‌گذاران خرد محسوب می‌شود چراکه مولفه‌های بسیار متفاوتی نسبت به سایر بازارها بر روی عملکرد قیمتی این رمزارز تاثیرگذار است. برایان آرمسترانگ، مدیر اجرایی کوین بیس، درباره ریسک سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین و خطرات کوتاه‌مدت آن می‌گوید: «مثل سال ۲۰۱۷ ممکن است بیت‌کوین دچار ریزش شود. این بازار افت‌وخیزهای زیادی دارد، قیمت بیت‌کوین در سال ۲۰۱۷ کمتر از هزار دلار بود که به بیش از ۲۰ هزار دلار در همان سال هم رسید و در نهایت طی سال ۲۰۱۸ در کانال سه هزاردلاری قرار گرفت. ما همه از رشد ناگهانی بیت‌کوین ذوق‌زده‌ایم اما مهم است که بدانیم این دوره صعودی با نوسانات قیمتی جدی هم همراه است.»
در واقع فرار سرمایه از بازارهای داخلی به دلیل عدم اعتماد به پوشش ریسک و تورم و دخالت‌های دولتی در بازارها، مسیر را برای سرمایه‌گذاری بر روی بیت‌کوین فراهم کرده است. اما نباید فراموش کرد که بیت‌کوین کماکان برای بسیاری از متخصصان حوزه مالی هم ناآشناست و افرادی که قصد سرمایه‌گذاری بر روی آن دارند، باید مراقب کلاهبرداری‌های بسیار مرسوم داخلی و بین‌المللی در بازار رمزارزها باشند و از سوی دیگر هم مسائل پرشمار امنیتی رمزارزها را هم رعایت کنند. در صورتی که فرد سرمایه‌گذار این دو پیش‌شرط اولیه را رعایت کند و شناخت کاملی هم از بازار داشته باشد و از متخصصان معتمد این حوزه مشاوره بگیرد، آنگاه باید ریسک بسیار بالای نوسانات شدید رمزارزها را بپذیرد و بر روی آن سرمایه‌گذاری کند. آن‌گونه که به نظر می‌رسد بیت‌کوین و رمزارزها در ایران نیز مسیر دور و درازی در پیش دارند و برای درک درست این پدیده و سرمایه‌گذاری بر روی آن باید کارهای بزرگ و زیادی در زمینه آموزش در این بازار صورت بگیرد، امری که محقق نشدن آن می‌تواند سرمایه بسیاری از افراد را که با رفتار رمه‌وار به این بازار پرریسک ورود کرده‌اند در معرض نابودی قرار دهد.
