وام استیصال

علی طهماسبی: بانک‌های تجاری در دنیا عموماً به منابع بانک مرکزی چشم‌داشتی ندارند. در این میان تنها بانک‌هایی دست خود را جلوی بانک مرکزی دراز می‌کنند که واقعاً به آن منابع احتیاج داشته و در معرض ریسک جدی نقدینگی قرار داشته باشند. به واقع آنها حاضرند تا پیه نرخ سود بالای بانک مرکزی و تهدیدات ناشی از سوء‌اعتماد جامعه به خود را به تن مالیده تا دوباره احیا شده و در کورس رقابت باقی بمانند. در ایران اما این ابزار به روشی مرسوم تبدیل شده است. تا جایی که آمار و ارقام مربوط به بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در مقیاس کلان مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. حال آنکه هیچ بانکی (حداقل در ظاهر) در معرض بحران بانکی و خروج ناگهانی سپرده‌ها نبوده و نیست. به نظر می‌رسد دلیل این افزایش بیشتر در عملیات خود بانک‌ها باشد. جایی که برخی از آنها به سختی، به عملیات روزمره خود می‌رسند. بانک‌هایی که با انبوه دارایی‌های موهوم و منجمد، دارایی‌های مولد جریان نقد اندکی دارند که تکافوی نیازهای آنها را نمی‌کند. در این بین الزام اعطای تسهیلات تکلیفی دولت‌ها (و حتی تسهیلاتی مانند تسهیلات ازدواج) به بانک‌ها نیز خود به عامل مشکل‌زایی در بین بانک‌ها بدل شده است که در برخی مواقع شبکه بانکی را مجبور به برداشت از منابع بانک مرکزی می‌کند. در چنین شرایطی دست‌درازی به هر منبع مالی، می‌تواند بانک را برای چند صباح دیگر هم که شده، ایستاده نگه دارد. از این‌رو هرچند جنگ نرخ سود از یک‌سو برای بانک‌ها محدودتر شده است، اما نیاز به نقدینگی از مسیرهای دیگری تامین می‌شود.

طی ماه‌های اخیر همواره بر سطح میزان بدهی‌های بانک‌ها افزوده شده است، اما طبق آخرین گزارش بانک مرکزی ورق برگشته و رشد بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در دوماهه انتهایی پاییزماه کاهش یافته است. بر اساس این آمارها، رشد بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در آذرماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان ۵ /۳۲ درصد گزارش شده است. این رقم در آبان‌ماه سال جاری در سطح ۲ /۴۳ درصد و در مهرماه سال جاری در سطح 9 /42 درصد بوده است. هرچند صعود بی‌محابا در ماه‌های اخیر، میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی را به اعداد بسیار بالاتری نسبت به سال قبل رسانده است، اما به‌هرحال، ترمز رشد ناصواب این بدهی‌ها، در صورتی که واقعی باشد و بانک‌ها از راه‌های دیگری به منابع بانک مرکزی دست نیافته باشند، محتوایی ذاتاً مثبت دارد و در صورت تداوم می‌تواند نشانه روشنی از وضعیت بانک‌ها بدهد. بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، یکی از عوامل غالب رشد پایه پولی در دو سال اخیر بوده که عقبگرد آن باعث توقف حرکت رو به جلوی این متغیر اقتصادی در ماه‌های آتی خواهد شد. کاهش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی پیام‌آور کاهش نیاز بانک به نقدینگی لازم است. این میزان نقدینگی یا از طریق وصول مطالبات عمده حاصل شده است یا ماحصل تقویت سپرده‌های غیردیداری بانک‌ها پس از فروکش کردن التهابات بازارهای موازی یا تقویت بازار بین‌بانکی بوده است. البته در گزارش یادشده، مشخصاً ذکر نشده است که کدام بانک‌ها در زمره بدهکارترین آنها به بانک مرکزی قرار دارند که اگر این جزئیات اعلام می‌شد، تفسیر نتایج آسان‌تر می‌نمود.