آوار VAR

«خودت برو ببین»؛ بازیکنان آبی‌پوش موعود بنیادی‌فر را دوره کرده‌اند. جمله ابتدایی این نوشته را بارها و بارها روزبه چشمی و آرمین سهرابیان به داوری که در حال شنیدن مکالمات کمک‌داور ویدئویی مستقر در اتاق کنترل (یا جایی شبیه آن) است می‌گویند. دو اتفاق مشابه در محوطه جریمه پرسپولیس طی ده دقیقه پایانی بازی موجب شده تا بازی حساس، حساس‌تر شود و به مرز انفجار برسد. بازبینی صحنه مشکوک اول در دقیقه 85، بدون اعلام خطا به پایان رسیده و استقلالی‌ها شاکی هستند. آبی‌ها دوست ندارند داربی پایتخت را ببازند و به داور فشار می‌آورند. جو استادیوم ملتهب است. برخلاف تمام مسابقات دو جام جهانی اخیر یا لیگ‌های معتبر، در ابتدای بازی هیچ تصویری از اتاق VAR یا جایی که باید محل استقرار کمک‌داور ویدئویی باشد، منتشر نشده است. گفته شده که دو کمک‌داور عراقی دارای مدرک قابل قبول فیفا و ای اف سی، به تهران آمده‌اند، در استادیوم آزادی مستقر شده‌اند و به بنیادی‌فر و کمک‌هایش برای قضاوت داربی تهران کمک می‌کنند. فشار ادامه دارد. پرسپولیسی‌ها هم وارد معرکه شده‌اند و داور را به ادامه بازی تشویق می‌کنند. بدن داور مدام به‌وسیله بازیکنان دو تیم لمس می‌شود. یکی، دو بار پیش از این صحنه هم داور برای چک کردن تصاویر مشکوک به کنار زمین رفته و رای به ادامه بازی داده است. او که یک‌بار در نیمه اول هم اعلام پنالتی برای پرسپولیس را با انجام بازبینی صحنه رد کرده، دوباره و «با پیشنهاد کمک‌داور ویدئویی» برای بازبینی صحنه به سمت مانیتور کنار زمین می‌رود. دقیقه 97 است. همه چیز به نقطه جوش رسیده. تصاویر تکرار می‌شوند. بنیادی‌فر بدجوری زیر فشار است. می‌بیند و می‌بیند. می‌بیند و فکر می‌کند. فکر می‌کند و سوت می‌زند. سوت می‌زند و پنالتی می‌گیرد. پنالتی می‌گیرد و بخش آبی استادیوم شادمان می‌شود. پنالتی گل می‌شود و بخش آبی استادیوم به هوا می‌پرد. بازی مساوی می‌شود. داربی پرحاشیه که طبق معمول متنش چنگ چندانی به دل نمی‌زند، به دلیل حضور یک فناوری نوین که تقریباً مهمانی ناخوانده بوده، بیشتر از قبل حاشیه‌دار شده و خوراک رسانه‌های زرد و غیر زرد را فراهم کرده است. جواد نکونام اعتراض دارد. با دوربین‌های صداو‌سیما مصاحبه نمی‌کند. یحیی گل‌محمدی اعتراض دارد. می‌گوید کمک‌داور ویدئویی باید حق پرسپولیس را پیش از اعلام پنالتی و با اخراج بازیکن استقلال می‌داده. هیچ‌کس راضی نیست. هیچ‌کس خوشحال نیست. همه علیه هم بیانیه می‌دهند. سیلی از الفاظ دم‌دستی که به هیچ وجه شایسته بزرگ‌ترین تیم‌های ایران نیست، از سوی مقامات رسمی دو باشگاه در این بیانیه‌ها یا در صفحات مجازی آنها به راه می‌افتد. عده‌ای اصلاً به حضور داوران عراقی شک می‌کنند. و سوال دارند که آنها چگونه و با چه ارتباطی از عراق به ایران آمدند. دو روز از داربی می‌گذرد تا اینکه سرانجام تصویری از اتاق VAR منتشر می‌شود که نشان می‌دهد «زید ثامر» و «حیدر علی» داوران عراقی که لایسنس کمک‌داور ویدئویی از فیفا را دارند با توجه به مقررات و تایید فیفا به تهران آمده و در اتاق VAR (که البته مربوط به بازی‌های لیگ قهرمانان آسیاست) حضور داشته و به بنیادی‌فر کمک کرده‌اند و قضاوتشان در بخش مربوطه فیفا هم ثبت و تایید شده است. تصاویر عجیبی هم از خوشحالی شخصی که انگار قائم‌مقام مدیرعامل استقلال یا از نزدیکان او بوده منتشر می‌شود که در جایگاه ویژه و پس از اعلام پنالتی به سود استقلال، روی دوش رئیس کمیته داوران می‌پرد و خوشحالی می‌کند. پرسپولیس درخواست جدی دارد که مکالمات کمک‌داور ویدئویی با داور منتشر شود، اما رئیس کمیته داوران به کلی منکر ضبط شدن مکالمات می‌شود و نداشتن اجازه رسمی از فیفا برای انتشار این مکالمات را دلیل می‌آورد. همه چیز به فیلم‌های کمدی-درام شبیه شده. ورود تکنولوژی به «لیگ برتر!» فوتبال ایران به جای اینکه موجب خوشحالی باشد، باعث به راه افتادن موج بزرگی از انتقادهای رسانه‌ای و اعتراض مردم در رسانه‌های اجتماعی و در نهایت، ایجاد مضحکه‌ای تلخ و یک ناراحتی بزرگ می‌شود. سرمربیان تیم‌های دیگر لیگ برتر مانند خمز (تراکتور) و رحمتی (نساجی) به عدم حضور کمک‌داور ویدئویی در بازی‌هایشان اعتراض می‌کنند. فدراسیون «همیشه حق‌به‌جانب» سکوت پیشه کرده، اما کمیته انضباطی پرکارش جلسه برگزار می‌کند و سرمربی پرسپولیس و سرپرست استقلال را به نشر اکاذیب و افترا نسبت به ارکان فدراسیون متهم می‌کند و از آنها دفاعیه می‌خواهد. و این «فیلم» همچنان ادامه دارد...

کمک‌داور ویدئویی (VAR) چیست؟

برخلاف آنچه رایج شده و شاید خیلی‌هایمان تصور می‌کنیم، کمک‌داور ویدئویی (video assistant referee) یا VAR «یک مقام رسمی در مسابقات فوتبال است» که با بررسی تصمیمات با استفاده از فیلم ویدئویی و ارائه مشاوره به داور بر اساس آن بررسی‌ها، به داور کمک می‌کند. در کنار کمک‌داور ویدئویی، یک دستیار (assistant video assistant referee) یا AVAR هم حضور دارد که به کمک‌داور ویدئویی کمک می‌کند. وقتی کمک‌داور ویدئویی در حال انجام بررسی یا بازبینی یک صحنه مشکوک است، AVAR رویدادهای داخل زمین را تماشا می‌کند و زمین مسابقه را زیر نظر دارد.

ایده به‌کارگیری این کمک‌داور در مسابقات فوتبال هم به اوایل دهه 2010 برمی‌گردد؛ در جریان بازی‌های مقدماتی جام جهانی 2010، تیری آنری، ستاره فرانسه با انجام یک بازی با دست آشکار، مانع راهیابی ایرلند به جام جهانی فوتبال شد. تمام استادیوم و تماشاگران تلویزیونی آن هند آشکار را دیدند، اما هندبال آنری از دید داوران داخل زمین که در موقعیت مناسب نبودند پنهان ماند. چند ماه بعد و در جریان بازی آلمان-انگلیس در جام جهانی آفریقای جنوبی هم شوت فرانک لمپارد انگلیسی پس از برخورد به تیر دروازه مانوئل نویر آلمانی به وضوح و چیزی حدود یک متر داخل دروازه شد ولی داور و کمکش آن را ندیدند (یا نخواستند ببینند) و یک گل آشکار مردود شد.

پروژه VAR اولیه در اوایل دهه 2010 و تحت هدایت اتحادیه سلطنتی فوتبال هلند (KNVB) طراحی شد و با انجام آزمایش‌های ساختگی در طول فصل 2013–2012 لیگ برتر هلند به بهره‌برداری رسید. سپس در سال 2014، لیگ هلند از برد بین‌المللی فوتبال (IFAB) درخواست کرد تا قوانین فوتبال اصلاح و این سیستم در طول آزمایش‌های گسترده‌تر استفاده شود. سپ بلاتر، رئیس وقت فیفا، به شدت مخالف معرفی فناوری جدید در فوتبال بود، اما افشای رسوایی مالی و برملا شدن شبکه فساد گسترده پیرمرد در سازمان تحت امرش موجب کنار رفتن او در سال 2015 شد تا جانشین او جیانی اینفانتینو با شعار اصلاحات و پیشرفت، استقبال گرمی از VAR داشته باشد. این‌چنین شد که در سال 2016 برد بین‌المللی فوتبال (IFAB)  به‌عنوان ناظر قوانین بازی، آزمایش‌های به‌کارگیری داوران ویدئویی یا «آزمایش‌های زنده با کمک ویدئویی برای تشخیص خطاهای واضح در موقعیت‌های مسابقه» را تایید کرد. اولین آزمایش زنده سیستم VAR در جولای 2016 در یک بازی دوستانه بین PSV و FC آیندهوون انجام شد. در آگوست همان سال، MLS (لیگ برتر فوتبال ایالات‌متحده) به‌کارگیری این سیستم را پس از چندین‌بار استفاده تمرینی و غیررسمی آغاز کرد. اسماعیل الفتح داور آن مسابقه، دو خطا را در جریان بازی بررسی کرد و پس از مشورت با کمک‌داور ویدئویی آلن چپمن، تصمیم گرفت در حوادث مربوطه یک کارت قرمز و یک کارت زرد صادر کند. این اولین تصمیمات با استفاده از VAR بود.

اجرای کامل این سیستم کمکی در MLS و A-League استرالیا در سال 2017 آغاز شد و به دنبال آن لیگ‌های بزرگ اروپایی مانند بوندسلیگا آلمان و سری آ ایتالیا درهایشان را به روی VAR باز کردند. برد بین‌المللی استفاده از کمک‌داور ویدئویی را سرانجام در 3 مارس 2018 در قوانین فوتبال ثبت کرد و فلسفه به‌کارگیری آن را اصل «دخالت کمینه، سود بیشینه» به‌شمار آورد تا راه برای اصلاح تصمیم در مورد «خطاهای واضح و آشکار» و «رویدادهای نادیده گرفته‌شده جدی» هموار شود. این سیستم با موفقیت در جام جهانی 2018 هم استفاده شد. البته فیفا در قاره آسیا و در جام جهانی زیر ۲۰ سال که سال ۲۰۱۷ در کره جنوبی برگزار شد برای نخستین‌بار در مسابقات رده‌های پایه از سیستم کمک‌داور ویدئویی استفاده کرده بود و همین مساله کمک قابل توجهی به فوتبال کره جنوبی کرد و از فصل بعد هم کره جنوبی در لیگ‌های خود از این تکنولوژی بهره‌مند شد. ژاپن هم در ژانویه ۲۰۲۰ برای نخستین‌بار در دیدار نهایی جام امپراتوری بین دو تیم «ویسل کوبه» و «کاشیما آنتلرز» از سیستم کمک‌داور ویدئویی بهره گرفت. امارات و عربستان هم نخستین تجربه حضور VAR در لیگ‌های داخلی خود را در سال ۲۰۱۸ تجربه کردند، اما انگلیسی‌های زخم‌خورده از ناداوری در جام جهانی 2010، مثل همیشه با محافظه‌کاری مخصوص به خودشان دیرتر به این جشن ملحق شدند تا VAR به‌طور رسمی از فصل 2020-2019 لیگ برتر و به دنبال موفقیت‌آمیز بودن آزمون‌های گسترده در فصل قبل از آن به بریتانیا هم وارد شود. از این سیستم هم‌اکنون در بسیاری از مسابقات رسمی جهانی و قاره‌ای و لیگ‌های ده‌ها کشور از آلبانی و الجزایر و آذربایجان گرفته تا قزاقستان و ویتنام و عراق استفاده می‌شود.

VAR چگونه کار می‌کند؟

تیم VAR با استفاده از فناوری تصاویر ویدئویی، چهار دسته از تصمیمات اخذشده از سوی داور درون زمین را بررسی می‌کنند و به او در اخذ تصمیم درست در این موارد مشورت می‌دهند.

1- گل بودن  / گل نبودن: شامل توپ خارج از زمین بازی، ورود توپ به دروازه، آفساید، انجام بازی با دست و انجام تخلفات یا ورود زودهنگام بازیکنان به محوطه جریمه در هنگام ضربات پنالتی.

2- پنالتی بودن  / پنالتی نبودن: شامل توپ خارج از زمین بازی، محل خطا، اعلام پنالتی نادرست یا عدم اعلام پنالتی.

3- کارت قرمز مستقیم: شامل جلوگیری از فرصت گلزنی آشکار، انجام خطای شدید، انجام رفتار خشونت‌آمیز / گاز گرفتن / تف کردن، استفاده از الفاظ یا حرکات زشت / توهین‌آمیز / حاوی دشنام.

4- تشخیص هویت اشتباه در نشان دادن کارت قرمز یا زرد: شامل بروز اشتباه از سوی داور در تشخیص نادرست یک بازیکن برای اخطار دادن یا اخراج کردن او.

بر اساس اشتباهی رایج، تماشاگران فوتبال دو اصطلاح VAR و «بررسی ویدئویی» را با هم اشتباه می‌گیرند، اما آنچه پروتکل‌های قوانین مسابقات حکم می‌کنند، «کمک‌داور ویدئویی» (VAR) یک مقام مسابقه با دسترسی مستقل به فیلم‌های بازی است که فقط در صورت «خطای واضح و آشکار» یا «حادثه جدی ازدست‌رفته» می‌تواند در مورد چهار دسته از تصمیمات ذکرشده در بالا به داور کمک کند. VAR مسابقه را در اتاق عمل ویدئویی (VOR) با کمک یک دستیار (AVAR) و اپراتور پخش تماشا می‌کند و با توجه به دسترسی خودش و کمکش به فیلم‌های پخش‌شده، به‌طور منحصربه‌فردی این قدرت را دارد تا با مسوولان مسابقه ارتباط بگیرد و تنها با فشار دادن یک دکمه با داور صحبت کند. او در صورت لزوم به داور پیشنهاد می‌کند که تکرار صحنه‌ها را روی مانیتور کنار زمین ببیند و تصمیم بگیرد، اما استفاده از مانیتور کنار زمین کاملاً در اختیار داور است و «شخص داور» تنها کسی است که می‌تواند تصمیم نهایی را بگیرد. بنابراین، VAR  وضعیتی مشابه سایر مقامات مسابقه دارد و فقط می‌تواند به داور کمک کند. باز هم بر اساس قانون، سیگنال تلویزیونی تنها پس از کامل شدن بررسی فرآیند از طریق VAR هم برای داور و هم به شکل عمومی به نمایش گذاشته می‌شود تا داور تصمیم نهایی‌اش را اعلام کند. گفتنی است بازیکنان، مربیان یا مسوولان تیم‌ها قادر به درخواست استفاده از VAR برای بررسی نیستند. همچنین هیچ محدودیتی برای VAR یا بررسی میدانی وقایع درون زمین وجود ندارد و مسوولان مسابقه هر زمان که مناسب و ضروری بدانند می‌توانند از بازبینی ویدئویی استفاده کنند.

VAR؛ مزایا، معایب و آمار

همانند هر پدیده جدیدی که معمولاً مخالفان و موافقان فراوانی دارد، سیستم کمک‌داور ویدئویی هم دشمنان و دوستان زیادی داشته که هر کدام هم دلایل خودشان را داشته‌اند. یک نوع دیدگاه به این نکته اهمیت می‌دهد که کمک‌داور ویدئویی موجب افزایش تصمیم‌گیری صحیح برای عادلانه‌تر کردن فوتبال شود، و دیدگاهی دیگر بیشتر به این اهمیت می‌دهد که فوتبال تا حد امکان سرگرم‌کننده باقی بماند و جادویی که «بازی زیبا» را منحصربه‌فرد کرده است، کماکان حفظ شود. در نهایت و با در نظر گرفتن تمام این دیدگاه‌ها و نظرات، همه ما به عنوان علاقه‌مندان فوتبال یک خواسته مشترک داریم؛ اینکه چوبی جادویی بر سر داور بزنیم و هر تصمیم تیم داوری را به‌طور شگفت‌انگیزی درست کنیم. بنابراین باید روی گسترش زیرساخت‌ها، مهارت‌های فردی و سازمانی، کار تیمی و تمام چیزهایی تمرکز کنیم که فوتبال را به بازی مورد علاقه‌مان تبدیل می‌کند.

الف- مزایای VAR:

1- از اشتباهات داوران جلوگیری یا توانایی تصمیم‌گیری آگاهانه را بیشتر می‌کند.

2- به رشد هیجان و درام در فوتبال کمک می‌کند.

3- موجب می‌شود بازیکنان دقت بیشتری داشته باشند، زیرا فرار از تخلف با تمام زوایایی که VAR زیر نظر دارد دشوارتر است.

4- برقراری تماس‌های بحث‌برانگیز بین عوامل تصمیم‌گیرنده، اجرایی و مسوولان تیم‌ها را کاهش می‌دهد.

5- مواردی را که تصمیمات نادرست در تغییر یا تعیین نتیجه مسابقه تاثیر مستقیم می‌گذارند، کم می‌کند.

ب- معایب VAR:

1- انتظار برای تصمیم‌گیری موجب کشتن زمان مسابقه می‌شود و جریان بازی را «کند» می‌کند.

2- فضای هیجانی حاکم بر مسابقه را که به‌وسیله تماشاگران ایجاد می‌شود سرد می‌کند.

3- عدم دسترسی به روند ارتباطی بین داور و تیم VAR باعث ایجاد شک و تردید در ذهن تماشاگران، بازیکنان و مسوولان تیم‌ها می‌شود.

4- موجب سردرگمی تماشاگران می‌شود.

5- با وجود این سیستم، تصمیمات نادرست (به دلیل وجود خطای انسانی) همچنان گرفته می‌شود، و به تفکر افزایش رسمی بی‌عدالتی در فوتبال دامن می‌زند.

6- وابستگی بیش از حد به VAR تاثیری منفی بر اعتمادبه‌نفس داوران به وجود توانایی برای تصمیم‌گیری صحیح می‌گذارد.

7- داوران را بیش از گذشته در مرکز توجه، اتهام و زیر ذره‌بین منتقدان و تماشاگران قرار می‌دهد.

ج-چند نکته آماری:

با تمام این تفاسیر، بررسی چشمگیر برد بین‌المللی فوتبال از 972 مسابقه که VAR در آن استفاده شده بود، نشان داد که ورود فناوری به بازی امیدوارکننده و کمک‌کننده است:

1- حدود 70 درصد (672 مسابقه) بازی‌ها هیچ بررسی VAR نداشت، در حالی که تنها 5 /5 درصد آنها بیش از یک بررسی داشت.

2- حدود 57 درصد بررسی‌ها به پنالتی و گل مربوط بود.

3- حدود 42 درصد بررسی‌ها مربوط به حوادث منجر به دادن کارت قرمز بود.

4- درصد بررسی‌هایی که به هویت اشتباه در نشان دادن کارت قرمز یا زرد مرتبط می‌شد ناچیز بود.

5- میانگین زمان تلف‌شده برای اعمال بررسی از طریق VAR (شامل بررسی شخص کمک‌داور ویدئویی، بازبینی صحنه از سوی داور و ترکیب دو مورد) در هر بازی 55 ثانیه بود. این در حالی است که در هر بازی میانگین زمان‌های تلف‌شده برای ضربه‌های آزاد حدود 9 دقیقه، پرتاب‌ها حدود 7 دقیقه و ضربه‌های کرنر حدود 4 دقیقه بود.

6- میانگین دقت تصمیم‌گیری تیم داوری قبل از وجود VAR 93 درصد و پس از آن 8 /98 درصد بود.

کاروانی که «باز» دیر و خسته به ایران می‌رسد

راه‌اندازی سیستم کمک‌داور ویدئویی در فوتبال ایران، یکی از وعده‌های انتخاباتی روسای فدراسیون‌های فوتبال در دو دوره اخیر یعنی شهاب عزیزی‌خادم و مهدی تاج بوده است. دقت کنید؛ وظیفه‌ای که باید فدراسیون فوتبال به عنوان رکن اساسی برگزاری مسابقات فوتبال در کشور دنبال کند، به وعده انتخاباتی تبدیل شده بود! البته واضح بود به دلیل اینکه شرکت‌های ارائه‌کننده VAR که محصولاتشان بیش از ۱۰ درصد دارای تجهیزات و قطعات آمریکایی است، به دلیل تحریم‌ها قادر به صدور کالا به ایران نیستند و بانک‌های ایرانی و خارجی نیز به دلیل تحریم‌های حاکم بر ایران امکان انتقال پول تجهیزات خریداری‌شده مورد اشاره را که به مقصد ایران حمل می‌شوند نخواهند داشت، اما تلاش فدراسیون‌نشینان ادامه یافت تا راه مراودات بین‌المللی فوتبال به کلی بسته نشود.

پس از سه،‌ چهار سال کشمکش و پس از اینکه با دخالت ارگان‌های بالادستی فوتبال دنیا یعنی فیفا و ای‌اف‌سی، VAR در بازی‌های ملی و لیگ قهرمانان آسیا به شکل پرتابل وارد ایران شد و حضور تیم‌های ایرانی در مسابقات رسمی تحت نظر دو ارگان جهانی و قاره‌ای فوتبال، با تجربه حضور سیستم کمک‌داور ویدئویی همراه شد، از قول مهدی تاج گفته شد که شرکت مورد نظر در زمینه راه‌اندازی این سیستم در فوتبال ایران هم انتخاب شده و این وظیفه خود باشگاه‌هاست که با این شرکت قرارداد امضا کنند و خودشان راه‌اندازی سیستم را به عهده بگیرند.

این فناوری یک مجموعه کاملاً متفاوت و متشکل از اجزای مختلف است که باید تحت لیسانس شش مجموعه مورد تایید فیفا باشد، بنابراین با وجود اینکه ممکن است برخی شرکت‌های حتی ایرانی قادر به ساخت و نصب آن باشند، اما به دلیل استانداردهای تحت اختیار مجموعه‌های مورد تایید فیفا، کار نصب و راه‌اندازی فقط باید به آن شرکت‌ها سپرده شود. با این همه گفته می‌شود فدراسیون فوتبال با ارسال نامه‌ای به تمامی باشگاه‌های لیگ برتری، یک شرکت واسطه ایرانی به اسم چشم‌انداز و یک شرکت بلژیکی مورد تایید فیفا به اسم EVS را به عنوان تجهیزکننده ورزشگاه‌های ایران به سیستم کمک‌داور ویدئویی معرفی کرده است. حالا و بر اساس قوانین فیفا، شرکت‌های منتخب ارائه‌کننده خدمات VAR باید ضمانتی پنج میلیون‌فرانکی که از شرکت‌های بیمه بین‌المللی قابل دریافت است به فیفا بسپارند تا اگر بر اساس اشتباهی از جانب VAR در یک بازی تیمی متضرر شد، خسارتش پرداخت شود.

این‌چنین شد که آخرین داربی پایتخت، اولین دیدار لیگ برتر شد که VAR با کسب تاییدیه نهایی از فیفا و ای‌اف‌سی در آن خودنمایی کرد. همان‌طور که در جریان مسابقات لیگ قهرمانان آسیا و بازی‌های نمایندگان فوتبال ایران با باشگاه‌های عربستانی، دستگاه‌های مربوط به سیستم کمک‌داور ویدئویی در سریع‌ترین زمان و با انجام کمترین تشریفات گمرکی ترخیص شد، بنا به گفته رئیس کل گمرک ایران، در کمتر از 48 ساعت قبل از داربی هم سیستم VAR از سوی فدراسیون فوتبال و از طریق امارات وارد کشور شد و تشریفات ترخیصش 20دقیقه‌ای به انجام رسید. گرچه فدراسیون «پز» بازی پرتماشاگر لیگش را که با چند هفته تاخیر برگزار شد با حضور  VAR داد، اما انگار چند دستگاه VAR دیگر را هم به ایران وارد کرده تا حالا یک مشکل بزرگ‌تر از ارائه ضمانت‌نامه توسط شرکت واسطه برای تامین نظر فیفا هم وجود داشته باشد؛ باشگاه‌های ایرانی که اتفاقاً بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین‌هایشان دارای استادیوم اختصاصی نیستند، چگونه باید سیستمی را مالک شوند، در استادیوم‌های اجاره‌ای نصبش کنند، مراقبش باشند و از آن بهره ببرند؟ گفته می‌شود پول دستگاه‌های خریداری‌شده از سوی فدراسیون فوتبال از منابع ایران نزد فیفا کسر شده و این یعنی دستگاه‌های وارداتی تحت مالکیت فدراسیون فوتبال است و فدراسیون قصد دارد این دستگاه‌ها را به مالک هر ورزشگاه لیگ برتری بفروشد تا هر ورزشگاه، خودش مسوولیت نگهداری از VAR  را بر عهده بگیرد. اگر تصور کنیم باشگاه‌هایی مانند فولاد، مس رفسنجان و سپاهان که ورزشگاه اختصاصی دارند، دست به جیب شوند، دستگاه‌های VAR  را بخرند و استادیوم‌هایشان را هم از نظر زیرساخت و امکانات لازم برای نصب VAR آماده کنند، تکلیف استادیوم‌های تحت مالکیت وزارت ورزش (شرکت توسعه و تجهیز) چه می‌شود؟ سیاست شرکت دولتی توسعه و تجهیز که بدنه کند و خسته‌اش برای حفظ و نگهداری استادیوم‌های غیراستاندارد موجود در کشور به سختی و نفس‌نفس افتاده، برای خریدن و بهره‌برداری از VAR در ورزشگاه‌هایش چیست؟ آیا شرکت توسعه و تجهیز اماکن ورزشی پول خرید سیستم‌های کمک‌داور ویدئویی را می‌دهد و آنها را به صورت پرتابل و موقت به هر ورزشگاهی که قرار است بازی لیگ برتری در آن برگزار شود، منتقل می‌کند؟ این کار هم اصلاً منطقی و شدنی به نظر نمی‌رسد. سوال بزرگ دیگر این است که پول خرید سیستم کمک‌داور ویدئویی را چه کسی باید بدهد؟ اگر بودجه لازم برای راه‌اندازی VAR در هر استادیوم حدود

500-400 هزار دلار باشد، رقمی بیش از پنج، شش میلیون دلار برای تجهیز ورزشگاه‌های تیم‌های لیگ برتری لازم است. آش آنقدر شور شد که هیات‌رئیسه فدراسیون، مدیران باشگاه‌های لیگ‌برتری و برخی مدیران دولتی، جلسه مشترکی با فراکسیون ورزش مجلس برگزار کردند تا دنبال «پول» بگردند. حتی روزی از قول منصور قنبرزاده، رئیس سازمان لیگ گفته شد که VAR فعلاً فقط به ورزشگاه‌های دولتی می‌رسد: «ورزشگاه‌های دولتی مانند آزادی، غدیر اهواز، گیلان، مازندران و مشهد در برنامه هستند که ما برآورد مالی کنیم و مبلغی را مشخص کنیم تا فراکسیون ورزش مجلس آن را به کمیسیون تلفیق بدهد تا در سر جمع بودجه وزارت ورزش پولی بدهند تا برای VAR هزینه شود.» استقلال، پرسپولیس، ملوان و نساجی برای هر بازی خانگی،‌ ورزشگاه را از وزارت ورزش و جوانان اجاره می‌کنند. حتی اگر دولت پول VAR استادیوم‌های دولتی را بدهد، باشگاه‌هایی که در استادیوم اختصاصی بازی می‌کنند باید دست در جیبشان کنند، پول بدهند و VAR را نصب کنند. آیا این تبعیض نیست؟ چه راهکاری برای برقراری عدالت میان تیم‌های دولتی و نسبتاً خصوصی برای تهیه این سیستم وجود دارد؟

آیا راه‌اندازی VAR در ایران ممکن است؟

پاسخ بسیار ساده و روشن است: ساختار استفاده از VAR  فعلاً در فوتبال ایران وجود ندارد. بیشتر استادیوم‌های ایران فاقد استانداردها و زیرساخت لازم هستند. در چنین شرایطی، حرف زدن از راه‌اندازی این سیستم تا پایان لیگ امسال و انداختن توپ به زمین باشگاه‌ها و حتی وزارت ورزش، دولت و مجلس، تنها توقعی بیجا نزد هواداران فوتبال و تیم‌های حاضر در لیگ برتر ایجاد می‌کند و موجب افزایش التهاب فضای مسموم فوتبال می‌شود. استادیوم‌هایی که برای به تصویر کشیدن یک مسابقه با پنج دوربین مشکل دارند، چگونه می‌توانند در مدتی کوتاه، زیرساخت لازم برای استقرار 8 تا 10 دوربین را که به سیستم کمک‌داور ویدئویی هم متصل باشد ایجاد کنند؟ مشکل دیگر، فقدان یا کمبود آموزش داوران ایرانی است. در حالی که گفته می‌شود تنها موعود بنیادی‌فر، گواهی ویژه فیفا را برای قضاوت در بازی‌هایی که با سیستم کمک‌داور ویدئویی برگزار می‌شود دارد، نبود این سیستم در داخل کشور موجب شده داورانی مثل دکتر بیژن حیدری برای آموزش به کشورهایی مثل عربستان بروند و تلاش کنند تا گواهی فیفا را بگیرند. حتی اگر مانند تمام موارد مشابه، اجبار و اعمال محدودیت زمانی از سوی نهادهای بالادستی فوتبال جهان، فدراسیون را وادار به واکنش می‌کند تا دبیر کلش بگوید که قرار است آموزش داوران از یکی، دو ماه آینده در داخل ایران انجام شود تا این مشکل هم به سامان برسد، با نبود فرهنگ استفاده از این فناوری نوین و عدم آگاهی و آموزش بازیکنان تیم‌ها، مسوولان باشگاه‌ها و از آن مهم‌تر هواداران بی‌شمار فوتبال ایران چه باید کرد؟

چنانچه مشکلات مالی و قانونی حل شوند، زیرساخت‌های موجود بهینه شوند، استادیوم‌هایمان ناگهان به خودشان بیایند! و امکان پذیرایی از VAR را پیدا کنند، چه نهادی مسوول برگزاری دوره‌های آموزشی برای مربیان، بازیکنان و حتی تماشاگران و ایجاد فرهنگ استفاده از این فناوری نوین است؟ فدراسیون و کمیته‌هایش برای اجرای این پروژه مهم و بزرگ چه برنامه‌ای دارند؟ چه کسی یا کسانی در بدنه اجرایی سازمان لیگ، فدراسیون و کمیته‌های آموزش و فرهنگی‌اش طی این همه سالی که VAR در لیگ‌های مختلف جهان استفاده می‌شود، به آموزش، آگاهی‌رسانی عمومی و تسهیل پذیرش نتایج اعلامی از سوی این سیستم برای مردم اقدام (یا حتی فکر) کرده‌اند؟

تردیدی نیست که حواشی به‌وجود‌آمده از حضور VAR در داربی اخیر معیار درستی برای تعیین عملکرد این سیستم سودمند در کل فوتبال ایران نیست، اما چرا استفاده از مهم‌ترین فناوری حال حاضر در قضاوت فوتبال در جهان را باید برای نخستین تجربه داخلی، در حساس‌ترین و مهم‌ترین بازی لیگ انجام دهیم؟ چه کسانی این ایده خلاقانه را ابداع و اجرا کرده‌اند؟ آیا برای مسوولان فدراسیون، تنها دیده شدن اجرای یک پروژه در یک بازی پربیننده مهم بوده یا اجرای صحیح و بی‌نقص قانون؟ چرا رئیس کمیته داوران فدراسیون که از واکنش رسانه‌ها و هواداران دل‌چرکین شده، ذره‌ای به این فکر نکرده که قبول به‌کارگیری این فناوری در داربی ممکن است به یک جنجال منتهی شود؟

خلاصه داربی را یک‌بار دیگر ببینید؛ بازیکنان سرخابی بارها با داور صحبت کردند و درخواست بازبینی صحنه را داشتند. اما بر اساس قوانین صریح داوری فیفا، در صورتی که بازیکنی از داور درخواست بازبینی صحنه را داشته باشد باید با کارت زرد جریمه شود. فیفا چنان محدودیت‌هایی را برای بازیکنان و نیمکت‌نشینان ایجاد کرده تا داور بتواند با آرامش و بدون هیچ فشاری تصمیم‌گیری کند. بر اساس یکی از این قوانین در صورتی که بازیکن یا فردی از نیمکت به محوطه استقرار سیستم کمک‌داور ویدئویی نزدیک شود یا کسی بخواهد داور را تحت تاثیر قرار دهد، با کارت قرمز مواجه خواهد شد.

یک‌بار دیگر به ابتدای این مطلب برگردید؛ دست‌کم پنج، شش بازیکن حاضر در زمین در زمان جنجال بر سر صحنه‌های مشکوک پایان داربی، تجربه حضور در یک یا دو جام جهانی و بازی‌های ملی و باشگاهی را که VAR در آنها استفاده شده داشته‌اند. فکر می‌کنید چه عاملی موجب پرخاشگری آنها به داور و اجبارشان برای بازبینی صحنه برای رد، قبول یا مرور صحنه‌های مشکوک شده است؟ داربی هرچقدر هم که حساس و فشار بازی، هرچقدر هم که زیاد باشد و التهاب ناشی از هیجان تماشاگران هرچقدر هم که بالا برود، بازیکنانی که لقب حرفه‌ای را یدک می‌کشند و به قول علی پروین، اسم‌هایشان را تریلی هم نمی‌کشد، چرا به داور پرخاش می‌کنند، بدنش را لمس می‌کنند و جو استادیوم را به نقطه جوش می‌رسانند؟

هیچ شکی وجود ندارد که اعتراض بخشی از روح فوتبال است و حاشیه، درگیری و فشارهای این‌چنینی در سطح اول فوتبال دنیا هم وجود دارد اما داربی تهران باز هم حقیقتی تلخ را به رخ کشید و ثابت کرد قافله فوتبال ایران بیش از اینکه از نظر فناوری و زمان از کاروان فوتبال روز جهان عقب مانده باشد، دچار مشکل «پایه» آموزش، «مرگ» بازویی بزرگ به نام فرهنگ، «فقدان» حاکمیت روح قانون و البته قدرت «بازدارندگی» لازم برای آنهایی است که قانون را نادیده می‌گیرند.