توسعه‌زدایی

در دسامبر 2010 کابینه مصر درباره یافته‌های نظرسنجی ملی جوانان خود بحث کرد. این بررسی نشان داد تنها 16 درصد از جمعیت 18 تا 29ساله در انتخابات رای دادند؛ و تنها دو درصد برای کار داوطلبانه ثبت نام کرده بودند. وزرا به این نتیجه رسیدند که آنها نسلی بی‌تفاوتند که به عادت بازی کردن با انگشتان خود بازگشته‌اند. چند هفته بعد، جوانان مصر به خیابان‌ها ریختند و حسنی مبارک را برانداختند.

آخرین گزارش سازمان ملل موسوم به گزارش توسعه اعراب منتشر‌شده در 29 نوامبر نشان می‌دهد دولت‌ها چندان درس عبرت نگرفته‌اند. پنج سال پس از شورش‌هایی که رهبران کشورهای عربی را برانداخت، رژیم‌ها همچنان رفتاری بی‌رحمانه با مخالفان خود، و توجه اندکی به دلایل آن دارند.

وقتی دولت‌ها در اداره کشور شکست می‌خورند، جوانان با مذهب، کیش یا قبیله خود بیشتر از کشور خود همذات‌پنداری می‌کنند. در سال 2002، پنج کشور عربی دچار کشمکش شدند. امروز تعداد آنها به 11 کشور رسیده است. این گزارش پیش‌بینی می‌کند تا سال 2020 تقریباً یک‌سوم جهان عرب مستعد کشمکش شوند.

هولناک این است اگرچه جهان عرب منزلگاه پنج درصد از جمعیت جهان است، اما در سال 2014، 45 درصد از تروریسم جهانی، 68 درصد از کشته‌های جنگی، 47 درصد از آوارگان داخلی و 58 درصد از پناهندگان جهان را تشکیل داد. جنگ نه‌تنها کشته و معلول به جای می‌گذارد، بلکه زیرساخت‌های حیاتی را تخریب می‌کند و به تجزیه سرعت می‌بخشد. جمعیت جوانان عرب (15 تا 29 سال) 105 میلیون نفر و به سرعت در حال رشد است، اما سرعت رشد بیکاری، فقر و به حاشیه رانده شدن بیشتر است. نرخ بیکاری جوانان که 30 درصد است بیش از دو برابر میانگین جهانی یعنی 14 درصد است. تقریباً نیمی از زنان جوان عرب (در برابر میانگین 16‌درصدی جهانی) که جویای کارند نمی‌توانند شغلی بیابند. اما هنوز حکومت به صورتی پایدار در قلمرو اشراف موروثی باقی مانده است. این گزارش با تاکید بر «تضعیف تعهد جوانان نسبت به حفظ نهادهای دولتی» می‌گوید: «جوانان درگیر حس ذاتی تبعیض و محرومیت شده‌اند.» احمد الهنداوی، خبرنگار 32‌ساله و فرستاده ویژه سازمان ملل در امور جوانان می‌گوید: «ما در شرایطی بسیار بدتر از دوران پیش از بهار عربی هستیم.»

رژیم‌های عربی تمایل دارند به تهدیدهای امنیتی با تشدید تسلط خود پاسخ دهند. دولت‌ها سرمایه توسعه‌ای را به سوی خرید تسلیحات خارجی منحرف می‌کنند. جوانان عرب به خاطر تحرک اجتماعی و فیزیکی در داخل، به‌طور سنتی به خارج از کشور رفته‌اند. اما چنین دریچه‌های امنیتی دارد به سرعت بسته می‌شود. برخلاف رفتارهای متظاهرانه لیگ عرب برای برادری، مسافرت بدون ویزا در میان 22 کشور عضو آن معمول نیست. بسیاری از اعراب برای خروج از کشور به مجوز نیاز دارند. زمانی که کشورها درگیر کشمکش هستند، بسیاری در مناطق محدود داخل کشور خود زندگی می‌کنند. اما موانع فیزیکی و بوروکراتیک که به عنوان اقدامات امنیتی مشتری جلب می‌کنند می‌توانند تاثیر عکس داشته باشند. جاد چابن (Jad Chaaban) نویسنده اصلی این گزارش می‌گوید: «لحظه‌ای که من رفتن به سرکار را برای فردی آواره یا به حاشیه رانده‌شده ممنوع می‌کنم، آشکارا او را قربانی ایدئولوژی افراط‌گرایانه می‌کنم. بسیاری از افراد تحصیل‌کرده تسلیم می‌شوند، نزد پاپ می‌روند و مذهب خود را رها می‌کنند.» آیا برای تغییر خیلی دیر است؟ این گزارش می‌گوید آسان‌تر کردن مسافرت درون منطقه‌ای می‌تواند یک شروع باشد. اگرچه بیشتر این منطقه که تنها یک قرن پیش تحت حکومت عثمانی‌ها بود یک بازار عادی بود، اغلب گرفتن ویزای کار یا تحصیل به اروپا آسان‌تر از گرفتن ویزا بین مجموعه کشورهای ناامن عربی است. در این گزارش برآورد می‌شود که اتحادیه گمرک و بهبود سفرکردن می‌تواند GDP این منطقه را تا 760 میلیارد دلار در هفت سال آینده رونق بخشد، رقمی که از GDP سالانه مراکش بیشتر است.

اگرچه احتمال کمتری نسبت به میانگین جهانی وجود دارد که جوانان عرب رای بدهند، اما آنها بیشتر تمایل به اعتراض دارند. در گزارش سازمان ملل خاطر نشان می‌شود جنبش‌های اعتراضی اعراب چرخه پنج‌ساله دارد. ناآرامی شمال آفریقا در سال‌های 2001، 2006 و 2011 جرقه خورد، و هر بار از دفعه پیش شدیدتر بود. یک تقلای دیگر به نظر حتمی می‌رسد. این گزارش می‌گوید: «جوانان عرب ممکن است ابزارهای مستقیم‌تر و خشن‌تر را ترجیح دهند به‌خصوص اگر متقاعد شوند سازوکارهای موجود برای مشارکت و مسوولیت بی‌فایده‌اند.»

و نسل جدید «بزرگ‌ترین و تحصیل‌کرده‌ترین و شهری‌ترین نسل در تاریخ منطقه کشورهای عربی است.» به دلیل رسانه‌ای اجتماعی، آنها بیش از پیش با جهان هماهنگ‌اند. ای‌کاش حاکمانشان بدانند با آنها باید چه کنند.
منبع:‌اکونومیست