تاریخ انتشار:
سعید معیدفر، جامعه‌شناس به آسیب‌شناسی کمپین «تغییر چهره مردانه مجلس» پرداخت
تبعیض مثبت نه، برابری شرایط
تبعیض مثبت اقدام مثبتی است که به کمک آن می‌توان عقب‌افتادگی را جبران کرد. البته طرح تبعیض مثبت با وجود برخی دولتمردان و تلاش رسانه‌ای عده‌ای خاص، به سرانجام نمی‌رسد.
دیگر به داشتن چند کرسی در پارلمان راضی نیستند. بر این باور هستند که مجلس مردانه نمی‌تواند برای زنان و دغدغه‌های آنان تصمیم بگیرد. دیگر قرار نیست به وعده‌ها دل‌خوش کنند؛ تمام تلاش خود را به کار بستند تا مجلس دهم مجلسی زنانه‌تر از مجلس نهم شود. از ثبت‌نام انبوه در انتخابات گرفته تا رایزنی برای اختصاص نصف سهمیه لیست‌های انتخاباتی با احزاب، حداقل کاری است که انجام می‌دهند. هرچند به این هم رضایت نمی‌دهند و بارها تقاضا کردند تا برنامه ششم توسعه برنامه‌ای شود که ضرورت تحقق عدالت جنسیتی را در دستور کار خود قرار دهد. سعید معیدفر جامعه‌شناس و استاد سابق دانشگاه تهران و نویسنده کتاب‌های نظریه‌های جامعه‌شناسی نظم، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، بررسی میزان اخلاق کار و عوامل فردی و اجتماعی موثر بر آن، فرهنگ کار، در مورد حرکت زنان برای زنانه‌تر شدن مجلس با تجارت فردا گفت‌وگویی کرده که در زیر می‌خوانید.
در حال حاضر جنبشی در میان زنان جامعه راه افتاده است که باید تلاش کنند تا چهره مجلس را که بسیار مردانه است و از تعداد 290 نفر تنها 9 زن در این مجلس حضور دارند اندکی زنانه‌تر کنند. به نظر شما این حرکت اجتماعی در میان زنان مثبت است یا منفی؟
چرا این حرکت باید منفی باشد؟ شما این نکته را مدنظر قرار بدهید که زنان حضوری پررنگ در دانشگاه دارند و نسبت این حضور از نصف هم بالاتر رفته و در چنین شرایطی، تعداد زنان دانشجو از مردان دانشجو پیشی گرفته است. به تناسب بالا رفتن این سطح آگاهی، این توقع ایجاد شده که آنها در نقش‌های شایسته‌تری به کار گرفته شوند. فارغ از این در دنیای امروز برای عقب نماندن از قافله پیشرفت و دستیابی به اهداف توسعه باید از نیروی انسانی، نهایت بهره را برد. در این شرایط، برد با کشوری است که نیروهای توسعه‌یافته بیشتری داشته باشد. چنین کشوری قادر خواهد بود مشکلات خود را حل کند و متناسب با پتانسیل موجود خود را تجهیز کند. در چنین شرایطی، این نیاز به صورت جدی احساس می‌شود که زنان باید نقش‌های مهم‌تری را ایفا کنند.
به نظر شما با توجه به جمعیت عظیم تحصیل‌کردگان زن، تاکنون از توانمندی‌ها و پتانسیل آنها به صورت بهینه استفاده شده است؟
خوشبختانه زنان به خوبی توانستند نقش خود را در مراکز آموزشی و دانشگاهی تقویت کنند، اما هنوز برای اشتغال زنان فکری نشده است. از سوی دیگر، برای ایفای نقش زنان در مراکز مدیریتی کلان و پست‌های سیاسی موانعی وجود دارد. این موانع به قدری زیاد شده است که شما مشاهده می‌کنید نقش زنان در پست‌های سیاسی از جمله دولت، مجلس و شورا بسیار کمرنگ است. در حالی که لازم بود تا با توجه به پتانسیل موجود در میان زنان، نقش‌های مهم‌تری به زنان داده شود. با توجه به حضور کمرنگ زنان در مناصب سیاسی و مدیریتی، بیان چنین درخواستی بسیار درست است و تا زمان تحقق این هدف زنان نباید دست از تلاش بردارند.
به نظر شما در چه مدت زمانی امکان دارد که زنان به این خواسته خود دست پیدا کنند و بتوانند ساختار قدرت را اندکی از حالت مردانه خارج کرده و آن را زنانه‌تر کنند؟ آیا امکان دارد که این اتفاق در مجلس آتی رخ بدهد؟
شما نباید انتظار داشته باشید که در مدتی کوتاه اتفاقات خاصی رخ بدهد. به هر حال دستیابی به این اهداف زمان‌بر است همان‌گونه که زمان زیادی صرف شد تا زنان توانستند در دانشگاه‌ها حضور پیدا کنند و این حضور به گونه‌ای شد که در حال حاضر بیشتر جمعیت دانشجویان کشور را زنان تشکیل می‌دهند. به همین دلیل در سایر عرصه‌ها هم باید در این مورد کوشش کرد تا زنان به تناسب دانش و تجربه اندوخته‌شده، بتوانند نقش‌های مهم‌تری را بر عهده بگیرند. به همین دلیل بعید به نظر می‌رسد که مجلس دهم، شاهد حضور بسیار بیشتر زنان باشد.
به محض اینکه چنین مطالبه‌ای از سوی زنان صورت می‌گیرد شما با این ادعای طرح‌شده از سوی مردان مواجه می‌شوید که زنان خود از حضور در مدیریت سیاسی و مدیریت کلان استقبال نمی‌کنند؟
بخشی از این وضعیت از تفکری نشات می‌گیرد که در میان برخی از سیاستمداران ما وجود دارد. این افراد برای زنان فقط نقش‌های خانگی قائل می‌شوند. آنها بر این باور هستند که بهتر است زنان در این مناصب حضور پیدا نکنند به همین دلیل این افراد، خود مانعی برای حضور زنان در مدیریت کلان می‌شوند. البته این مشکل در صورتی از سوی مردان ایجاد می‌شود که خود زنان تصمیمی برای حضور در مدیریت کلان سیاسی داشته باشند. اگر زنان برای طلب سهم خود از تحولات اجتماعی کشور تلاش نکنند شما باور داشته باشید که هیچ اتفاقی نخواهد افتاد و هیچ مقامی این نقش‌ها را برای زنان به رسمیت نمی‌شناسد. به عبارت دیگر این خودباوری ابتدا باید در میان زنان ایجاد شود و در نهایت آنها برای بیان خواسته و دستیابی به هدف خود، تلاش کنند. نکته مهم‌تر اینکه باید مسوولان این نکته را مدنظر قرار بدهند که به موازات حضور گسترده زنان در مراکز آموزش عالی و صرف هزینه، این انتظار بحق در میان آنها به وجود می‌آید که شغل شایسته‌ای به دست بیاورند.
در مورد حضور در مناصب سیاسی کلان و به ویژه مجلس باید این واقعیت را بیان کرد که زنان فعال سیاسی بسیاری حاضر هستند در این عرصه حضور پیدا کرده و برای نمایندگی مجلس اعلام آمادگی کنند اما با سدهای مختلف عرفی و فرهنگی مواجه می‌شوند، به همین دلیل این فرصت از آنها گرفته می‌شود.
بله، این مشکل، مانع بسیار مهمی محسوب می‌شود. شما این نکته را مدنظر قرار بدهید که در حال حاضر تعدادی نماینده زن در مجلس حضور دارند اما واقعیت این است که این زنان مشکلات جامعه زنان را حل نمی‌کنند. در موارد بسیاری مشاهده شده است که مردان حاضر در مجلس بیشتر به نفع زنان اقدام می‌کنند تا نمایندگان زن مجلس.
خب همین عامل موجب شده تا زنان بخواهند این ساختار را تغییر بدهند.
شما فرض بگیرید که قرار باشد به جای تعدادی نماینده زن مجلس که بیشتر به یک جناح سیاسی خاص وابستگی دارند، زنانی وارد مجلس شوند که قرار است منافع جامعه زنان را پیگیری کنند. در این شرایط، بسیاری از زنان ترغیب می‌شوند که به این افراد رای دهند. حال اگر نهادهای نظارتی فعالان جامعه زنان و فعالان سیاسی را که ضمن برخورداری از توانمندی در جامعه محبوبیت دارند، تایید صلاحیت کنند، با استقبال عمومی مواجه می‌شوند اما در شرایط کنونی زنان جامعه ما ترجیح می‌دهند به مردانی رای بدهند که حداقل دغدغه جامعه زنان را داشته باشند و بخشی از حقوق تضییع‌شده آنها را استیفا می‌کنند. به همین دلیل شما مشاهده می‌کنید که برخی از زنان اعلام می‌کنند به هیچ کاندیدای زنی رای ندادند. در این وضعیت بسیاری از کنشگران سیاسی، این برداشت را می‌کنند که تا زمانی که زنان به زنان رای ندهند شما چطور انتظار دارید زنان بیشتری وارد مجلس شوند. این برداشت با توجه به شرایط موجود جامعه زنان، اصلاً درست نیست.
تبعیض مثبت اقدام مثبتی است که به کمک آن می‌توان عقب‌افتادگی را جبران کرد. البته طرح تبعیض مثبت با وجود برخی دولتمردان و تلاش رسانه‌ای عده‌ای خاص، به سرانجام نمی‌رسد. به نظر من این افراد نه‌تنها به سود زنان کاری انجام نمی‌دهند بلکه برخلاف آنها رفتار می‌کنند. به نظر من نباید انتظار داشت که مسوولان جامعه تبعیض مثبت به نفع زنان را اجرایی کنند
به نظر شما اگر زنان توانمند و باتجربه در معرض رای مردم قرار بگیرند، آیا امکان دارد بتوانند اعتماد مردم را به خود جلب کنند یا اینکه فکر می‌کنید در هنگام انتخاب کاندیدا، بسیاری ترجیح می‌دهند بین یک زن و مرد در شرایط مساوی حتماً مرد را انتخاب کنند و از دادن رای به زنان اجتناب می‌کنند چون هنوز این باور در آنها وجود دارد که مردان بهتر از زنان می‌توانند از پس این شغل برآیند؟
به نظر من این رویکرد در حال حاضر در کشور تغییر کرده است و شما مشاهده می‌کنید که در بسیاری از کلانشهرها این تفکر وجود ندارد و مردم به راحتی به زنان رای می‌دهند. این تغییرات تنها به کلانشهرها خلاصه نشده و در بسیاری از شهرهای کوچک هم همین اتفاق افتاده است. شما مشاهده می‌کنید در بسیاری از شهرهای کوچک در انتخابات شورای شهر، زنان توانستند رای اول را کسب کنند.
به نظر شما چه دلایلی موجب شده تا زنان در شهرهای کوچک با بافت سنتی هم، مورد اعتماد جامعه واقع شوند و بتوانند از مردم آن شهر رای بگیرند؟
به نظر می‌رسد که مهم‌ترین دلیل این باشد که هم زنان خود را باور کردند و هم تفکر سنتی مردان اندکی تعدیل شده است. آنها این واقعیت را قبول کردند که زنان به خوبی می‌توانند نقش‌های غیر‌خانگی و اجتماعی را بر عهده بگیرند و کارنامه خوبی را از خود برجای بگذارند. به همین دلیل من بار دیگر تاکید می‌کنم که در صورت باور زنان به خود و همراهی نهادهای نظارتی در تایید صلاحیت زنان، در فرآیندی زمان‌بر، زنان می‌توانند در مناصب سیاسی و مدیریت کلان حضور پیدا کنند و توانمندی‌های خود را نشان دهند. نکته مهم اینکه تا زمانی که زنان خود برای حضور در این مناصب اعلام آمادگی نکنند شما نباید انتظار داشته باشید که این تفکر سنتی موجود اصلاح شود. به عبارت دیگر این موضوع مصداق مرغ و تخم‌مرغ است. شما نباید در ابتدای امر انتظار داشته باشید که این تفکر نهادینه‌شده به سرعت اصلاح شود. زمانی که جامعه، زنانی را مشاهده کرد که توانستند از خود عملکرد خوبی داشته باشند، اطمینان داشته باشید که بیشتر به زنان اعتماد می‌کنند. البته این نکته را مدنظر قرار دهید که در حال حاضر این تفکر در میان متولدین دهه‌های 60 و 70 کمتر وجود دارد و آنها بیشتر به نقش و جایگاه
زنان واقف شدند.
دغدغه بسیاری از کنشگران اجتماعی این است که چرا با وجود خیل عظیم تحصیل‌کردگان زن در جامعه ما همچنان شکاف جنسیتی وجود دارد. خانم مولاوردی معاون زنان ریاست‌جمهوری در مصاحبه اخیر خود اعلام کردند که وضعیت شکاف جنسیتی در ایران نسبت به چند سال گذشته نه‌تنها بهتر نشده بلکه بدتر هم شده است.
شما لازم است گاهی مذاکرات مجلس را گوش کنید، در این صورت متوجه می‌شوید که نمایندگان زن به جای پرداختن به دغدغه‌های کلان ملی، فقط در مورد طرح صیانت از خانواده یا ضرورت خانه‌داری زنان یا چندهمسری بحث می‌کنند. این نمایندگان زن با خواسته‌های جامعه زنان آشنایی دقیقی ندارند. در این شرایط، چطور انتظار دارید که شکاف جنسیتی موجود در جامعه ایران برطرف شود؟ به نظر من اقدامات چند دوره مجلس باید در تاریخ ثبت شود که چه نگاهی به وضعیت زنان داشتند. البته در کنار اقدامات مجلس، باید کارنامه دولت نهم و دهم هم مورد بررسی قرار گیرد که چطور اقداماتی را انجام دادند که تناسبی با جامعه ایران نداشت و نه‌تنها مانعی را از پیش روی زنان برنداشتند بلکه موجب شدند تا زنان وضعیت محدودتری را نسبت به گذشته تجربه کنند.
ارزیابی شما از اقدامات غیرمتناسب مسوولان نسبت به جایگاه زنان در جامعه چیست؟
متاسفانه بسیاری از مسوولان اقداماتی را انجام می‌دهند که چندان تناسبی با پیشرفت‌های جامعه ایران ندارد. شما این اقدامات غیرمتناسب را نه‌تنها در مورد زنان بلکه در سایر موارد هم مشاهده می‌کنید. در حال حاضر جامعه ما در بیشتر موارد، تحولاتی را تجربه می‌کند که در بسیاری از موارد مسوولان ما با آن آشنایی ندارند. شما موارد زیادی از این دست را مشاهده می‌کنید. درست در شرایطی که زنان در حال پیمودن مسیر پیشرفت و ترقی در جامعه هستند به کرات برخی از مسوولان این نکته را یادآوری می‌کنند که زنان باید به خانه‌ها بازگردند چون نقش اجتماعی موجب می‌شود تا نقش‌های خانگی آنها کمرنگ شود. البته زنان به این سخنان توجه نکرده و همچنان در حال طی کردن مسیر خود هستند. نمونه‌هایی از این دست نشان می‌دهد که تا چه حد در جامعه ما دیدگاه‌های متفاوت وجود دارد.
به نظر شما همین ناهماهنگی موجب شده است که حرکت زنان کند شود؟
اگر فرد و بدنه با هم سازگاری داشته باشند این حرکت سریع‌تر رخ می‌دهد اما اگر فرد و بدنه با هم ناسازگاری داشته باشند این حرکت کندتر صورت می‌گیرد. به نظر می‌رسد وجود شکاف جنسیتی به این دلیل باشد که میان فرد و بدنه در بعد زنان، ناهماهنگی وجود دارد. نکته مهم‌تر این است که مخالفان حضور زنان، رسانه کافی در اختیار داشته و می‌توانند نظر خود را به جامعه القا کنند. به هر حال در میان رسانه‌های موجود آنها صدا و سیما را در اختیار دارند که می‌تواند به صورت گسترده، تفکرات سنتی را بازتولید کرده و به لایه‌های اجتماعی القا کند. همین تبلیغات نادرست برای زنان مشکل ایجاد می‌کند.
وجود همین تفکرات موجب شده است که زنان در مدیریت کلان به کار گرفته نشوند و حضور زنان به مدیریت میانی خلاصه شود؟
بله، به هر حال حضور زنان در مدیریت کلان حساسیت‌های زیادی را به وجود می‌آورد. شما به این نکته توجه کنید که بسیاری از مدیران ارشد به دلیل نگرانی ایجاد شده از انتصاب خانم‌ها ترجیح می‌دهند این کار را انجام ندهند. این انتظار وجود داشت که چند وزیر زن در کابینه آقای روحانی وجود داشته باشند اما به دلیل حساسیت‌های ایجاد‌شده، ریاست‌جمهوری هم از این مساله صرف‌نظر کرده و ترجیح می‌دهد پست‌های دیگری را به زنان بدهد و بیشتر آنها را در قامت معاون ریاست‌جمهوری قرار بدهند تا چالش کمتری در جامعه ایجاد شود
.
بسیاری از کشورهایی که زنان به آن حد از پیشرفت و حضور در مدیریت کلان نرسیده‌اند راهکار تبعیض جنسیتی مثبت را پیشنهاد داده‌اند تا حضور زنان به حد قابل قبولی برسد. به نظر شما اعمال تبعیض جنسیتی مثبت به نفع زنان راهکار خوبی است تا بتوان زنان ایران را به سطح قابل قبولی از پیشرفت و ترقی رساند؟
تبعیض مثبت اقدام مثبتی است که به کمک آن می‌توان عقب‌افتادگی را جبران کرد. البته طرح تبعیض مثبت با وجود برخی دولتمردان و تلاش رسانه‌ای عده‌ای خاص، به سرانجام نمی‌رسد. به نظر من این افراد نه‌تنها به سود زنان کاری انجام نمی‌دهند بلکه برخلاف آنها رفتار می‌کنند. به نظر من نباید انتظار داشت که مسوولان جامعه تبعیض مثبت به نفع زنان را اجرایی کنند. با توجه به نگرش این افراد، این انتظار چندان واقع‌بینانه نیست.
حضور زنان در مجلس از شاخص‌های توسعه محسوب می‌شود و شما از تبعیض مثبت به نفع زنان در پارلمان دفاع کردید. حال در برابر سخنان شما، مردانی قرار می‌گیرند که تبعیض مثبت را یک دوپینگ به نفع زنان ارزیابی کرده و بر این باور هستند که در صورت اجرای آن یک رقابت نابرابر شکل می‌گیرد. در این مورد چه ارزیابی‌ای دارید؟
شما در برابر این افراد لطف کرده و تبعیض مثبت را بی‌خیال شوید. در این زمان باید تاکید کنید که لازم است شرایط برابر برای زنان و مردان در جامعه فراهم شود تا آنها بتوانند با هم رقابت کنند.
باورتان این است که به جای تبعیض مثبت، باید شرایط تبعیض‌آمیز میان زنان و مردان از بین برود؟
بله، تنها راهکار موجود برای رقابت زنان و مردان این است. خوشبختانه زنان ما از قابلیت زیادی برخوردار بوده و می‌توانند در این موقعیت هم توانمندی خود را اثبات کنند. اما چنین شرایطی در جامعه وجود ندارد. جامعه باید این واقعیت را به رسمیت بشناسد که زنان در جایی نیستند که مردان هستند و اتفاقاً چند پله عقب‌تر ایستاده‌اند. این انتظار وجود دارد که شرایطی ایجاد شود که زنان و مردان از یک سکو حرکت و رقابت خود را شروع کنند. متاسفانه در حال حاضر نه‌تنها تبعیض مثبتی برای خانم‌ها وجود ندارد بلکه این تبعیض مثبت به نفع مردان در جامعه ساری و جاری است. به همین دلیل حداقل انتظار ما این است که این نابرابری از بین برود و زنان و مردان در شرایط برابری قرار بگیرند.
به نظر شما در صورت تحقق این موارد آیا می‌توان امیدوار بود که مجلس دهم مجلسی شود که تعداد بیشتری زن در آن حضور یافته و بتوانند اهداف جامعه زنان را محقق کنند؟
در صورت حضور گسترده زنان می‌توان امیدوار بود که تعداد زنان افزایش یابد. در چنین شرایطی زنان خود را در معرض رای مردم قرار داده و می‌توانند ضمن بیان توانمندی‌های خود وارد پارلمان شوند. البته این مهم در صورتی محقق می‌شود که شرایط برای زنان و مردان برابر شود.
دیدگاه تان را بنویسید