دستِ گرم

اگر از شما خواسته شود 30 فیلمی را که تاکنون دیده‌اید نام ببرید، احتمالاً فیلم‌هایی را که در یکی دو سال اخیر دیده‌اید بیشتر از فیلم‌هایی که طی 10 یا 15 سال گذشته دیده‌اید، به خاطر می‌آورید. یا به عنوان یک مدیر احتمالاً در ارزیابی عملکرد کارمندان‌تان، به کار انجام‌شده از سوی هر یک از آنها در سه تا چهار ماه اخیر نسبت به عملکرد آنها در کل سال اهمیت بیشتری می‌دهید. اگر مثال‌های فوق برایتان آشنا هستند، شما درگیر یکی دیگر از سوگیری‌های شناختی هستید.

در اقتصاد رفتاری، افرادی را که به اطلاعات یا رویدادهای جدید، بدون در نظر گرفتن احتمالات حقیقی آن رویدادها در بلندمدت، اهمیت بیشتری می‌دهند قربانی سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات (Recency Bias) می‌دانند. سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات در بسیاری از جنبه‌های زندگی ما دیده می‌شود. یک مثال قابل لمس از این سوگیری زمانی است که مردم نسبت به اخبار حمله کوسه که اخیراً رخ داده است واکنشی بیش از حد نشان می‌دهند. حملات کوسه‌ها، به‌ویژه موارد مرگبار، بسیار نادر است و هر سال تعداد انگشت‌شماری از مردم را می‌کشد. برای مثال در سال 2021، تنها 73 مورد حمله ناخواسته کوسه در سراسر جهان گزارش شد، که مطابق با میانگین پنج سال گذشته یعنی 72 حادثه در سال بود. با وجود این پس از انتشار فیلم پرفروش آرواره‌ها (Jaws) در سال 1975، تصور حمله ناخواسته کوسه به‌طور باورنکردنی برجسته شد و در نتیجه نسبت به سال‌های قبل، افراد کمتری حاضر به شنا در اقیانوس بودند. این سوگیری برای بازارهای مالی نیز اهمیت زیادی دارد زیرا اخبار یا رویدادهای اخیر بازار می‌تواند سرمایه‌گذاران را به‌طور غیرمنطقی به این باور برساند که احتمال وقوع مجدد رویدادی مشابه، بیشتر از احتمال حقیقی آن است. در نتیجه سرمایه‌گذاران ممکن است تصمیم بگیرند که در بازارهای نزولی سرمایه خود را بفروشند یا در زمان حباب بازار، سرمایه‌ای جدید خریداری کنند زیرا سقوط و نزول‌هایی که در گذشته نزدیک اتفاق افتاده‌اند، هنوز در ذهن افراد برجسته هستند و در تصمیم‌گیری آنها اثر می‌گذارند.

سوگیری تمرکز بر اطلاعات اخیر در سرمایه‌گذاری

سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات، از جمله سوگیری‌های رایج در سرمایه‌گذاری است و بر تصمیمات معاملاتی‌ای که افراد بر اساس رویدادها یا سرفصل‌های اخیر می‌گیرند، تاثیر مستقیم می‌گذارد. سرمایه‌گذاران انتظار دارند چنین رویدادهایی بیشتر از آنچه در حقیقت اتفاق می‌افتد، تکرار شوند. آنها به عملکرد کوتاه‌مدت بیشتر از عملکرد بلندمدت توجه دارند. این افراد اغلب زمانی که بازار به شدت سقوط کرده است از سهام دوری می‌کنند، در حالی که برعکس، گاهی باید سرمایه‌گذاری کنند زیرا می‌توانند با قیمت‌های جذاب خرید کرده و سبد خود را پر کنند. در طی یک سقوط بازار، مردم ممکن است چشم‌انداز منفی اتخاذ کنند و با این فرض تصمیم‌گیری کنند که روند نزولی ادامه خواهد داشت، حتی اگر این کاهش صرفاً یک اصلاح باشد. از سوی دیگر در طول حباب دارایی‌ها، زمانی که قیمت‌ها به سطوحی می‌رسند که دیگر از سوی اصول اولیه پشتیبانی نمی‌شوند، مردم ممکن است با این باور نادرست به خرید ادامه دهند که این سیر نزولی حتماً ادامه می‌یابد. سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات قضاوت ما را مختل می‌کند و در درازمدت برای منافع مالی ما مضر است. یکی دیگر از نمونه‌های سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات، «دستِ گرم» (Hot hand) یا این باور است که به دنبال یک بازه زمانی سرشار از موفقیت، فرد احتمالاً به رشد و ترقی ادامه می‌دهد. این موضوع اولین‌بار در ورزش بسکتبال شناسایی و از این‌رو «دست گرم» نام‌گذاری شد. به‌طوری که بازیکنانی که پشت سرهم توپ‌هایشان داخل سبد می‌رود و یکی پس از دیگری امتیاز می‌گیرند، تصور می‌شود که همچنان به گل‌زنی ادامه خواهند داد یا به اصطلاح روی دور هستند. در نتیجه سایر بازیکنان ممکن است توپ را بیشتر به آن شخص پاس دهند، حتی اگر عملکرد واقعی این بازیکن در واقع بالاتر از حد متوسط نباشد. در بازارها نیز سرمایه‌گذاران به‌طور مشابه وسوسه می‌شوند تا با مدیران صندوق‌هایی که در طی چندین سال اخیر عملکرد بهتری در بازار داشته‌اند، سرمایه‌گذاری کنند و احساس می‌کنند که آنها نیز اصطلاحاً دستشان گرم است. در واقعیت، مدیران پورتفویی که یک برد طولانیِ غیرمعمول داشته‌اند، اغلب در سال‌های آتی عملکرد ضعیف‌تری نسبت به همکاران خود نشان می‌دهند.

سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات و دست گرم، حتی زمانی که نتایج مستقل از قبل اتفاق بیفتد نیز می‌تواند مطرح شود. مانند سکه انداختن یا بازی با تاس. در این موارد سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات شکل خطای قمارباز (Gambler’s Fallacy) را به خود می‌گیرد. تحت تاثیر آن مردم بر این باورند که یک رویداد تصادفی فقط به این دلیل که در گذشته رخ داده است -یا، به احتمال زیاد به این دلیل که اخیراً اتفاق نیفتاده است- حتماً رخ می‌دهد. آنها با خود می‌گویند، «پس این‌بار دیگر شانس با ما همراه است». این در حالی است که احتمالات در هر رول، چرخش یا انداختن دقیقاً یکسان باقی می‌مانند. سال 2020 چندین نمونه از سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات را در عمل نشان داد. در اوایل سال، سرفصل‌های نشریات مالی انگلیس نشان می‌دادند که بازار نزولی پس از پایان واقعی آن در اواخر مارس، برای مدتی ادامه خواهد داشت. به‌طور مشابه، زمانی که اقتصادهای سراسر جهان رسماً وارد رکود شدند (دوره کاهش تولید اقتصادی)، برخی از مفسران پیش‌بینی کردند که این مشکل پس از سال 2020 ادامه خواهد داشت و بهبودی نهایی سال‌ها طول می‌کشد تا به سطوح فعالیت قبل از همه‌گیری برسد. این در حالی است که چند ماه بعد، برخی از کارشناسان شروع به‌، به‌روز کردن پیش‌بینی‌های گذشته خود کردند. حتی صندوق بین‌المللی پول (IMF) ، به دلیل تحولات بیش از انتظار بین آوریل و سپتامبر، پیش‌بینی خود را برای اقتصاد جهانی در سال 2020 اصلاح کرد.

این سوگیری چگونه بر تصمیمات سرمایه‌گذاری اثر می‌گذارد؟

مبنا قرار دادن عملکرد اخیر در تصمیمات سرمایه‌گذاری می‌تواند حتی سرمایه‌گذاران کارکشته را با مشکل مواجه کند. با این حال تحقیقات نشان می‌دهند که سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات بسیاری از افراد را به استفاده از این استراتژی ترغیب می‌کند. در مطالعه‌ای که به تصمیمات تجاری سرمایه‌گذاران فردی در یک کارگزار تخفیف ملی بزرگ و یک کارگزار خرده‌فروشی بزرگ نگاه کرده، محققان دریافتند که تصمیمات خرید سرمایه‌گذاران تحت تاثیر بازده و نتیجه سرمایه‌گذاری‌های گذشته آنهاست. سرمایه‌گذاری‌های خریداری‌شده از سوی سرمایه‌گذاران، طی دو سال پیش از خرید آنها، 40 درصد بهتر از بازار بوده است. اما در درازمدت، این استراتژی برای سرمایه‌گذاران این مطالعه جواب نداد. محققان دریافتند که سهامی که سرمایه‌گذاران فروختند متعاقباً از سهامی که در ماه‌های بعد خریدند، عملکرد بهتری داشته‌اند.

در طول بحران مالی سال 2008، به نظر می‌رسید که بسیاری از سرمایه‌گذاران در دام سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات افتادند. با تحلیل داده‌های نظرسنجی و سوابق معاملاتی سرمایه‌گذاران در طول بحران سال 2008، محققان دریافتند که عملکرد اخیر بازار سهام به رفتار معاملاتی سرمایه‌گذاران دامن می‌زند و آنها را ترغیب می‌کند تا در آن زمانِ بی‌ثباتی همچنان معامله کنند. این مطالعه همچنین نشان داد که افزایش معاملات در طول بحران 2008 به عملکرد کلی سرمایه‌گذاران، حتی بیشتر و فراتر از نوسانات موجود بازار، آسیب رساند. این یافته‌ها در شرایط عادی بازار نیز دیده می‌شود. تحقیقات نشان داده که سطوح بالای معاملات به عملکرد ضعیف پورتفوی منجر می‌شود.

چگونه از این سوگیری اجتناب کنیم؟

برای ما انسان‌ها به یاد آوردن آنچه اخیراً رخ داده است آسان‌تر است. گرچه این میانبر در سایر جنبه‌های زندگی‌مان می‌تواند به ما کمک می‌کند، اما هنگام تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری به ما آسیب می‌رساند. مقابله با سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات ممکن است دشوار باشد زیرا با احساسات انسانی از جمله ترس و طمع، بازی می‌کند که نیروهای قدرتمندی هستند. علاوه بر این مغز ما به گونه‌ای طراحی شده است که بیشترین تاکید را بر تازه‌ترین رویدادهایی که در خاطرات ما ثبت شده‌اند، داشته باشد و رویدادهای قدیمی‌تر در ذهن ما محو شوند.هنگام تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری ممکن است به نظر برسد که باید آینده را پیش‌بینی کنیم. اما مگر اینکه یک ماشین زمان مخفی داشته باشید، وگرنه این یک کار غیرممکن است. هنگامی که با تصمیمات دشواری مواجه می‌شویم، به‌خصوص در زمان عدم اطمینان و نوسان، ذهن ما راه‌های میانبر را انتخاب می‌کند. برای مثال، زمانی که می‌خواهیم آینده را پیش‌بینی کنیم، ذهن ما به‌طور طبیعی به اتفاقی که اخیراً رخ داده است فکر و اتکا می‌کند. سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات می‌تواند ما را ترغیب کند که به رویدادهای اخیر اهمیتی نابجا بدهیم و وقتی شاهد کاهش 10درصدی پورتفوی خود هستیم، ما را متقاعد می‌کند که این ‌روند نزولی ادامه خواهد داشت. اگرچه ما اتفاقی مشابه فرار از بازار را که در بحران سال 2008 رخ داد ندیده‌ایم، اما با ادامه نوسانات بازار ممکن است مقاومت در برابر سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات سخت‌تر شود. تکنیک‌های مختلفی وجود دارد که سرمایه‌گذاران می‌توانند برای جلوگیری از سوگیری خود و هنگام تصمیم‌گیری از آنها استفاده کنند. روند مبارزه با سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات را می‌توان در دو رویکرد مختلف سازماندهی کرد: یکی با تمرکز بر مدیریت اطلاعات مرتبط و دیگری با کاهش سرعت فرآیند تصمیم‌گیری. قبل از هر تصمیم مهمی، محاصره کردن خود با اطلاعات و منابع مناسب و متنوع ضروری است، اما انجام این کار در زمان نوسانات و بی‌ثباتی ممکن است سخت باشد. وقتی بازار در حال افت است، ذهن ما به سختی به آنچه در حال حاضر در حال وقوع است نگاه می‌کند. اجرای چند تکنیک کلیدی در چنین مواقعی می‌تواند به شما کمک کند تا اطلاعات مناسب را در زمان مناسب به دست آورده و استفاده کنید.

  تصویر کامل را ببینید: در طول سقوط بازار، به خاطر سپردن این موضوع که افت بازار اتفاق نسبتاً عادی است می‌تواند دشوار باشد. اما باید به خاطر داشت که بازارهای سهام همیشه در یک چرخه کار می‌کنند. دوره‌هایی وجود دارد که قیمت‌ها افزایش می‌یابد و دوره‌هایی نیز وجود دارد که قیمت‌ها کاهش می‌یابد. بازارها در نهایت از پایین‌ترین سطح خود بازمی‌گردند و با رسیدن به یک قله جدید، بالاتر از قبلی، به مسیر ادامه می‌دهند. محققان سقوط‌های بازار را در طول تقریباً 150 سال اخیر مطالعه کردند و دریافتند این سقوط تقریباً هر 9 سال یک‌بار رخ می‌دهد.

 رویکرد پورتفو و توزیع دارایی: برای سرمایه‌گذاران بهترین راه مبارزه با سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات، داشتن یک استراتژی سرمایه‌گذاری و پایبندی به آن، صرف نظر از نوسانات کوتاه‌مدت بازار است. از قبل برنامه‌ریزی کنید که چگونه و چه زمانی می‌خواهید سبد سهام خود را مجدداً متعادل کنید و چه زمانی می‌خواهید سرمایه‌گذاری بلندمدت خود را مجدداً ارزیابی کنید. البته گفتن این کار اغلب آسان‌تر از انجام آن است زیرا ممکن است افراد در ذوق و هیجان لحظه‌ای انجام برخی اقدامات بر اساس رویدادهای جاری غرق شوند. یکی از راه‌های کمک به حصول اطمینان از رویکرد درست و غیرقابل تغییر، استفاده از یک برنامه سرمایه‌گذاری خودکار است. برنامه‌ای که احساسات انسانی را از تصمیمات معاملاتی حذف کند. شما باید بر عملکرد کلی پورتفوی خود تمرکز کنید و از عملکرد کوتاه‌مدت یک یا دو صندوق خیلی ناراحت نشوید. توزیع دارایی مهم‌ترین عامل در عملکرد پورتفوی شماست. شما باید تقسیم دارایی خود را حفظ کرده و به‌طور منظم مجدداً سبد خود را متعادل کنید تا بهترین عملکرد پورتفوی را مطابق با نیازهای خود داشته باشید.

 یک برنامه زمانی اطلاعاتی تنظیم کنید: دریافت به‌روزرسانی‌های مداوم بازار می‌تواند حتی ماهرترین سرمایه‌گذار را تحت تاثیر قرار دهد. در زمان‌های نوسانات بازار، سعی کنید برنامه‌ای تنظیم کنید که نشان دهد چندبار و چه زمان‌هایی سبد خود و اخبار بازار را بررسی می‌کنید. هنگامی که مطمئن شدید سبد شما با اهدافتان هماهنگ است، سعی کنید آن را هر سه ماه یک‌بار بررسی کنید و حتی زمانی که بازارها دچار مشکل شده‌اند به این برنامه پایبند باشید. وقتی نوبت به اطلاع از رویدادهای اخیر می‌رسد، سعی کنید اخبار را یک‌بار در پایان روز یا حتی یک‌بار در هفته بررسی کنید.

وقتی همه را‌هکارها شکست خورد، فقط سرعت خود را کم کنید. تشخیص سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات امری دشوار است. به این دلیل که ذهن ما خیلی سریع کار می‌کند و اغلب متوجه نمی‌شویم که چقدر تحت تاثیر رویدادهای اخیر هستیم. در چنین مواقعی، کند کردن فرآیند تصمیم‌گیری می‌تواند به ما کمک کند و به ذهن هوشیار ما زمان بیشتری برای ارزیابی بدهد.

  به فرآیند تصمیم‌گیری، اصطکاک اضافه کنید: قبل از تصمیم‌گیری عجولانه، برآیند مالیاتی (با فرض اینکه هنوز در سرمایه‌گذاری خود با سود روبه‌رو هستید) یا کارمزد معامله در مبادله پیشنهادی را محاسبه کنید. در یک آزمایش آنلاین، محققان دریافتند که بسیاری از سرمایه‌گذاران از پرداخت مالیات، حتی بیشتر از احتمال از دست دادن ارزش سرمایه در رکود سنگین‌تر بازار متنفرند.

  برعکس این شرایط را برای خود توضیح دهید: اگر قصد فروش یک سرمایه‌گذاری را دارید، سعی کنید توضیح دهید که چرا ممکن است شخصی مایل به خرید اوراق بهادار شما باشد. وقتی سرمایه‌گذاری شما با چنین قیمتی با تخفیف روی صفحه‌نمایش او ظاهر می‌شود، واکنش یک فرد چه می‌تواند باشد؟ اگر جای آنها بودید، چه می‌کردید؟

به سرمایه‌های موجود در پورتفوی خود به چشم بازیکنان تیمی نگاه کنید که شما کاپیتان آن هستید. اگر کاپیتان یک تیم باشید، آیا امکان دارد بازیکنانی را که ممکن است در گذشته گل‌های زیادی به ثمر رسانده باشند یا پتانسیل بالایی داشته باشند، اما در یک مسابقه عملکرد بدی داشته‌اند، کنار بگذارید؟ دلایل مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد که بازیکن شما عملکرد ضعیفی داشته است. یک کاپیتان خوب سعی می‌کند دلایل این عملکرد ضعیف را درک کند اما هرگز بر اساس عملکرد کوتاه‌مدت به صورت تکانشی تصمیم  نمی‌گیرد.

وقتی نوبت به تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری در زمان نوسان می‌رسد، باید به یاد داشته باشیم که ما هم انسان هستیم. به عنوان انسان، همه ما سوگیری‌هایی داریم که می‌تواند هنگام تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری، ما را به بیراهه بکشاند. گنجاندن یک فرآیند تصمیم‌گیری متفکرانه‌تر در مورد امور مالی ممکن است به شما کمک کند در مواقعی که کلیدی و مهم است، قربانی سوگیری‌های خود نشوید. برای جمع‌بندی یادمان باشد سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات می‌تواند بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تاثیر منفی بگذارد، و باعث شود آنها به دنبال بازده گذشته باشند یا فرصت‌ها را از دست بدهند، زیرا اتفاقی که اخیراً رخ داده است زاویه دید آنها را تغییر داده است. برای مبارزه با این گرایش، دائماً از خود بپرسید: آیا تصمیم سرمایه‌گذاری شما بر اساس دیدگاهی است که هیچ ارتباطی با عملکرد گذشته ندارد؟ اگر سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات احساسات قوی را در شما تحریک می‌کند -خواه ترس یا طمع- به برنامه سرمایه‌گذاری بلندمدت خود بازگردید. سرمایه‌گذاری موفق مستلزم این است که احساسات را از تصمیم‌گیری خود دور نگه دارید و آگاهی از سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات گام بزرگی در جهت کنترل و منظم ماندن این احساسات است. 

منابع:

1- Lamas. Samantha. Is Recency Bias Swaying Your Investing Decisions? www.morningstar.com. April 27th, 2020.

2- Hayes. Adam. Recency (Availability) Bias. www.investopedia.com. February 22nd, 2022