چشم‌اندازی از آینده اقتصادی نه‌چندان دور

بی‌شک دستیابی به عنوان مهم‌ترین کتاب در حوزه اقتصاد کلان ایران کار آسانی نیست، اما کتاب «اقتصاد ایران به کدام سو می‌رود؟» از سوی صاحب‌نظران این حوزه به این عنوان دست یافته است. کتابی که به همت مسعود نیلی و جمعی از همکارانش نوشته شده و خلاصه‌ای از طرح مطالعاتی تحلیل عوامل تاثیرگذار بر عملکرد میان‌مدت مدیریت اقتصاد ایران است. کتاب حاضر با توجه به تک‌تک جزییات و اطلاعات در دسترس گوشه‌های نادیده اقتصاد ایران را بررسی کرده است و بیش از همه سعی کرده به دو سوال مهم پاسخ بدهد، اولین مبحثی که دکتر نیلی و همکارانش به آن پاسخ داده‌اند این سوال است که چرا و چه عواملی سبب می‌شود که میان ظرفیت‌ها و عملکرد در حوزه اقتصاد کلان ایران فاصله عمیقی ایجاد شود و در نهایت کتاب سعی کرده است راهکارهایی برای کاهش این فاصله پیدا کند. کتاب حاضر همان‌طور که از نامش پیداست تلاش می‌کند چشم‌اندازی از اقتصاد ایران در آینده نه‌چندان دور را ترسیم کند. روایت اصلی این پژوهش در 9 مجلد تنظیم شده است و مولف برای سهولت دسترسی عمومی به نتایج پژوهش، خلاصه آن را در مجلد حاضر منتشر کرده است. پژوهش یادشده که با همکاری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی تهران و پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی دانشگاه صنعتی شریف انجام شده، جامع‌ترین تحقیق انجام‌شده در سطح اقتصاد کلان ایران به شمار می‌رود. پروژه مطالعاتی «عوامل تاثیرگذار بر عملکرد میان‌مدت اقتصاد ایران» در زمستان سال 1390 از طرف پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی شریف به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی تهران پیشنهاد شد که پس از بررسی در شورای مشاوران اقتصادی اتاق و انجام اصلاحات و اضافه کردن برخی محورها، در قالب قراردادی میان اتاق تهران و دانشگاه صنعتی شریف آغاز شد. این مطالعه در قالب سه محور سازمان‌دهی شد که انجام آن برای مدت‌زمانی در حدود یک سال پیش‌بینی شد. اکنون که کار تحقیق به پایان رسیده و نتایج آن در اختیار علاقه‌مندان و خوانندگان قرار می‌گیرد می‌توان با اطمینان بیشتری در مقایسه با نقطه آغازین آن، در مورد دستاوردها و ویژگی‌های قابل ذکری که این مطالعه را ممتاز می‌سازد، اظهارنظر کرد. اولین ویژگی این تحقیق را می‌توان به حوزه پوشش موضوعی آن نسبت داد. مطالعه حاضر را شاید بتوان جامع‌ترین تحقیق انجام‌شده در سطح «اقتصاد کلان» ایران دانست. حوزه‌های مختلف سیاستگذاری شامل سیاست‌های پولی، مالی، ارزی و تجاری در کنار شناخت ویژگی‌های اصلی اقتصاد ایران در زمینه‌های بازار کار، بازار مالی شامل بازار پول و بازار سرمایه و وضعیت فقر و توزیع درآمد، بدنه اصلی آشنایی با اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهند. ویژگی دوم، به کاربرد نزدیک مطالعه به مسائل اصلی سیاستگذاری‌های مهم و پرچالش مقطع زمانی موجود اقتصاد ایران مربوط می‌شود. افزایش قیمت انرژی به صورت جهشی و در مقیاس بزرگ، پرداخت یارانه نقدی و به میزان مساوی به همه مردم در کنار اصرار بر ثابت نگه‌داشتن سایر قیمت‌های مهم اقتصاد از قبیل نرخ ارز و نرخ سود بانکی را می‌توان اصلی‌ترین مشخصه‌های تغییرات اعمال‌شده در بازار انرژی کشور در سال 1389 تحت عنوان هدفمندسازی یارانه‌ها دانست. پس از اعمال این سیاست‌ها سوالات زیادی در مورد آثار و پیامدهای آن مطرح شد. بخشی از این سوالات معطوف به پیامدهای رفاهی این اقدام بود. اینکه چه گروه‌های درآمدی منتفع و چه گروه‌هایی متضرر شده‌اند و تفاوت وضعیت نسبی جامعه روستایی قبل و پس از اعمال سیاست و مشابه همین ارزیابی در مورد جامعه شهری بخشی از این سوالات را تشکیل می‌داد. همچنین در این اثر تجربه خصوصی‌سازی در جهان و ایران به دقت و با اشاره به جزییات بررسی‌شده و با توجه به ویژگی‌های اقتصاد ایران و نیز چارچوب حقوقی و سیاستی برآمده از سیاست‌های کلی اصل44 قانون اساسی، پیشنهادهایی برای بهبود نظام مالکیتی بنگاه‌های اقتصادی ایران ارائه می‌شود.