سوار بر موج

علی طهماسبی: کارکرد بانک‌ها به ‌عنوان واسطه‌گران مالی، فارغ از مدل کسب‌وکارشان آنها را همواره در معرض مخاطرات تقریباً یکسانی قرار می‌دهد. عدم تطابق سررسید سپرده‌ها و تسهیلات بانک‌ها یکی از موضوعاتی است که مخاطره ریسک ورشکستگی را برای آنها افزایش می‌دهد. سپرده‌هایی که مردم نزد بانک‌ها به امانت می‌گذارند، اکثراً عندالمطالبه هستند یا با فاصله اندکی تبدیل به نقد می‌شوند. در حالی که مطالبات بانک‌ها از تسهیلات‌گیرندگان، اکثراً بلندمدت هستند و به‌ سادگی قابلیت نقدشدن را ندارند. بانک‌ها بر اساس محاسبات و مرور روندهای گذشته خود، می‌دانند که معمولاً ورود و خروج سپرده‌ها در ماه‌ها و فصول مختلف به چه شکل است و از این منظر، بخش مشخصی از دارایی‌های خود را در قالب وجه نقد، نگهداری می‌کنند که برای پاسخگویی به تقاضاهای متعارف، کافی باشد. اما اگر بنا بر دلایلی خاص، تقاضای خروج سپرده‌ها از حد معینی فراتر رود، هجوم بخش قابل توجهی از سپرده‌گذاران به یکباره برای دریافت وجوه به سادگی بانک را در معرض ورشکستگی قرار خواهد داد. از این‌رو هجوم مردم در شکل گسترده به بانک‌ها می‌تواند باعث تشدید یا حتی بروز بحران بانکی شود. یکی از این وقایع که بانک‌ها را در معرض تهدید بحران قرار می‌دهد و در این سال‌ها مردم را گاه به صفوف گسترده در شعب رسانده است، شایعات مختلفی بوده است که از فرار مسوولان بانک تا ورشکستگی آن، دامنه داشته است. قضیه این شایعات از آنجا آغاز شد که با اختلاس و فرار مدیرعامل اسبق بانک ملی از ایران به کانادا، مردم به هرگونه خبری از این جنس حساس شدند و حتی پس از این موضوع در سال ۱۳۹۳، در مورد شایعه فرار مدیرعامل وقت بانک اقتصاد نوین نیز همهمه‌ای کوتاه‌مدت شکل گرفت و قضایای مشابهی نیز هرازچندگاهی راجع به بانک‌های سرمایه، مهر اقتصاد، دی و... نیز پدید آمد. اخیراً نیز شایعاتی پیرامون بانک آینده و فرار مدیرعامل آن، در فضای مجازی شکل گرفت که منجر به نگرانی سپرده‌گذاران این بانک شد. هرچند این اتفاق نیز تکذیب شد اما بازهم اثر شایعات در بازار پولی به چشم آمد. موسسات مالی غیرمجاز نیز خاطره بد دیگری در ذهن مردم نگاشته است که به سادگی قابل پاک شدن نیست. پس از آن واقعه بانک مرکزی نیز فعالیت هر موسسه غیرمجازی را به مردم گوشزد می‌کند و اکنون سپرده‌های بانکی مردم در بانک‌های تحت نظارت، تا میزان مشخصی مشمول تضمین صندوق ضمانت سپرده نیز می‌شود. شدت یافتن شایعات علیه بانک‌ها می‌تواند آنها را با خطر خروج منابع روبه‌رو سازد. به جهت اهمیت این قضیه، یکی از ریسک‌های بزرگ بانک‌ها، ریسک نقدینگی نام دارد که از عدم توانایی بانک در انجام تعهدات کوتاه‌مدت خود ناشی می‌شود. این ریسک معمولاً به علت در اختیار نداشتن دارایی‌های کافی با درجه نقدشوندگی بالا و عدم توانایی بانک در نقد کردن سایر دارایی‌ها در مدت زمان اندک برای انجام تعهدات کوتاه‌مدت تشدید می‌شود. سازوکارهای کنترل و پایش این ریسک نیز توسط هر بانک متفاوت است اما عموماً محاسبات شکاف نقدینگی، نسبت پوشش نقدینگی (LCR) برای مقابله 30روزه با تنش‌های نقدینگی و نسبت منابع پایدار بانک (NSFR) توسط واحد مدیریت ریسک آنها صورت می‌گیرد. هرچند تمام این ذخایر هم نمی‌تواند جلو موجی را بگیرد که شاید با یک شایعه ساده آغاز شده باشد.