گفت‌وگوهای غنی‌سازی
آیا ایران و آمریکا برجام را زنده می‌کنند؟
گراند هتل واقع در بلوار مشهور رینگ اشتراوس وین مناسب‌ترین مکان برای دیپلماسی هسته‌ای به شمار می‌رود اما دلیل آن صرفاً محیط باشکوه یا قهوه همیشگی رایگان نیست. در گذشته و تا سال 1979 این هتل به مدت 22 سال مقر اصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نهاد جهانی هسته‌ای بود.اما دیپلمات‌هایی که از ماه آوریل شش دور گفت‌وگو را در آنجا برگزار کرده‌اند به‌تازگی در 20 ژوئن به موفقیت چشمگیری نرسیدند. زمان نیز به سرعت در حال سپری شدن است.
آمریکا و ایران به طور غیرمستقیم و از طریق بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و اتحادیه اروپا بحث می‌کنند تا درباره چگونگی احیای پیمان هسته‌ای چندملیتی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) یا برجام تصمیم بگیرند. این پیمان در سال 2015 به امضا رسید و سه سال بعد رئیس‌جمهور دونالد ترامپ از آن خارج شد. ایران در واکنش به تحریم‌های آمریکا برخی از مفاد برجام را نقض کرد و به آزمایش سانتریفیوژهای پیشرفته، انباشت اورانیوم غنی‌شده و انجام چند اقدام ممنوع دیگر روی آورد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برآورد می‌کند که در ماه می ایران بیش از سه هزار کیلوگرم اورانیوم را با خلوص پنج درصد غنی‌سازی کرده است. اگر این اورانیوم بیشتر غنی‌سازی شود برای ساخت چند بمب اتم کافی خواهد بود. بیش از 70 کیلوگرم اورانیوم نیز با غنای بالای 20 درصد وجود دارد که بخش بزرگی از مسیر رسیدن به سطح تسلیحاتی را پیموده است.
در طول سال گذشته، آمریکا تحت ریاست جمهوری جو بایدن و جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند که مایل‌اند به مفاد پیمان اولیه بازگردند به شرط آنکه طرف دیگر نیز همین اقدام را انجام دهد. معاون وزیر امور خارجه ایران پس از آخرین دور مذاکرات گفت «ما بر این باور هستیم که تقریباً تمام اسناد توافق آماده شده‌اند». نماینده اتحادیه اروپا در سازمان ملل نیز در 30 ژوئن اعلام کرد که سطح جدیدی از خوش‌بینی وجود دارد. وزارت خارجه روسیه اذعان می‌کند که ممکن است بتوان تا 14 جولای یعنی ششمین سالگرد برجام به توافق دست یافت. با این حال تثبیت دوباره مفاد اولیه آنگونه که به نظر می‌رسد ساده نخواهد بود چراکه در شش سال گذشته شرایط به میزان زیادی تغییر کرده است.
موضوع دیگر آن است که ایران در میانه یک گذار سیاسی قرار دارد. قرار است ابراهیم رئیسی در 3 آگوست جایگزین حسن روحانی رئیس‌جمهور فعلی شود. آقای رئیسی و متحدانش در مقایسه با دولت کنونی خصومت بیشتری علیه آمریکا و غرب از خود نشان می‌دهند. اما این امر بدان معنا نیست که رسیدن به توافق امکان ندارد. به هرحال باید پذیرفت که محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور اسبق اصولگرا آغازگر گفت‌وگوهایی بود که در نهایت به برجام منتهی شد.اما انتخاب آقای رئیسی شرایط را پیچیده‌تر می‌سازد.دکتر انیسه بصیری‌تبریزی از اندیشکده بریتانیایی موسسه خدمات متحد سلطنتی می‌گوید دولت روحانی هیچ انگیزه‌ای ندارد که آخرین ماه خدمت خود را صرف دیپلماسی نامشخص کند. هر نوع پاداش دیپلماتیک در آینده دور مشخص می‌شود و انتخابات بعدی یعنی انتخابات مجلس ایران سه سال بعد برگزار می‌شود. علاوه بر این هیچ تضمینی وجود ندارد که دولت جدید توافق‌نامه‌هایی را که به ارث می‌برد به طور کامل اجرا کند.سیاست داخلی ایران تنها مانع رسیدن به توافق نیست. ماه گذشته یک مقام ارشد آمریکایی که مایل به افشای نامش نبود در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت «ما اختلاف‌نظرهای جدی داریم که هنوز برطرف نشده‌اند. این موارد گام‌های هسته‌ای که ایران باید برای بازگشت بردارد، برداشتن تحریم‌ها از جانب ایالات متحده یا توالی مراحلی را که هر دو طرف طی می‌کنند دربر می‌گیرد».هر دو طرف پذیرفته‌اند که می‌توانند با برداشتن گام‌هایی همزمان به پیمان هسته‌ای بازگردند بدون آنکه منتظر دیگری بمانند تا گام اول را بردارد. اما ایران گفته است آمریکا باید تمام تحریم‌های اعمال‌شده از سوی ترامپ را بردارد. آمریکا قاطعانه می‌گوید فقط تحریم‌هایی را برمی‌دارد که تحت پوشش برجام هستند. دولت بایدن در ماه مارس تحریم‌هایی را علیه دو عضو سپاه پاسداران وضع کرد. هنری روم از بنگاه مشاورتی گروه اوراسیا می‌گوید این تحریم‌ها از نوعی هستند که تاثیر اقتصادی ندارند اما حساسیت سیاسی زیادی ایجاد می‌کنند. بنابراین چنین اقداماتی چالش‌برانگیز هستند. از موارد دیگر می‌توان به قرار دادن نام سپاه پاسداران در میان گروه‌های تروریستی و تحریم‌ها علیه شخص آقای رئیسی اشاره کرد.مجید تخت‌روانچی نماینده ایران در سازمان ملل در 30 ژوئن اعلام کرد کشورش خواستار تضمین است که آمریکا یک‌بار دیگر از برجام خارج نخواهد شد.مقامات آمریکایی می‌گویند ارائه چنین تضمینی امکان ندارد زیرا تبدیل برجام به یک پیمان الزام‌آور مستلزم تصویب دوسوم اعضای سناست. جمهوریخواهان که نیمی از مجلس را تشکیل می‌دهند به شدت با برجام مخالف‌اند. در هر صورت، آقای ترامپ به همگان نشان داد که یک رئیس‌جمهور می‌تواند از پیمان‌های درازمدت خارج شود.کشورهای غربی گلایه‌های خودشان را دارند. به استدلال آنها اگرچه ایران ادعا می‌کند موارد نقض برجام جبران‌شدنی و بازگشت‌پذیر هستند این کشور به دانش ارزشمندی از جمله در زمینه راه‌اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته و تولید فلز اورانیوم دست یافته است. قرار بود برجام این‌گونه فعالیت‌ها را به سال‌های آینده موکول کند و به این ترتیب از سرعت پیشرفت هسته‌ای ایران بکاهد. اکنون آمریکا خواستار آن است که ایران به گفت‌وگوهای بیشتری تن دهد که نه‌تنها مفاد برجام را گسترده‌تر می‌سازند بلکه مسائلی مانند موشک‌های بالستیک ایران و حمایت این کشور از گروه‌های شبه‌نظامی منطقه را دربر می‌گیرند. آقای رئیسی می‌گوید این مسائل غیرقابل مذاکره هستند.
این بن‌بست زمانی خطرناک می‌شود که بدانیم ایران قصد دارد وزن خود را در مذاکرات سنگین‌تر کند. این کار هم از طریق توسعه منظم فعالیت‌های هسته‌ای و کاهش زمان رسیدن به ساخت بمب و هم از طریق تهدید به کاهش شفافیت در برنامه هسته‌ای صورت می‌گیرد. ایران در ماه فوریه چند مورد از بازرسی‌های سنگین مربوط به برجام از جمله نصب دوربین‌ها در مراکز هسته‌ای را رد کرد اما بلافاصله پذیرفت که با آژانس برای حفظ برخی دسترسی‌ها به توافق فنی موقت برسد.
این اقدام توافقی دو بار تمدید شد اما در 24 ژوئن و چند روز پس از پایان آخرین گفت‌وگوهای وین منقضی شد. هنوز دولت ایران درباره تمدید آن تصمیم نگرفته و تلویحاً بیان کرده است که امکان دارد داده‌های دوربین‌ها را پاک کند. ممکن است هدف از این کار تهدید آمریکا باشد اما به هرحال اعتماد از بین می‌رود. آژانس خبری رویترز در اول جولای گزارش داد که به دنبال خرابکاری ماه آوریل اسرائیل در مرکز غنی‌سازی نطنز، ایران دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این مکان را محدود ساخته است.
با وجود تمام اخبار مثبتی که از وین می‌رسد این نگرانی وجود دارد که مخاطرات تا چه اندازه شدید می‌شوند. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه می‌گوید تمدید تفاهم‌نامه ایران و آژانس به پیشگیری از بروز ابهاماتی می‌انجامد که می‌توانند اثرات منفی درازمدت و توجیه‌ناپذیری به جای گذارند. مارک فیتز پاتریک دیپلمات بازنشسته آمریکایی پا را از این فراتر گذاشته و با گستاخی می‌گوید «ایران با آتش بازی می‌کند».
منبع: اکونومیست
