آغاز پایان یا پایان آغاز؟
معنای شکست‌های نظامی داعش برای آینده این سازمان چیست؟
غالب تحلیل‌ها و خبرها حاکی از آنند که خلافت خودخوانده داعش احتمالاً نمی‌تواند چهارمین سال حیات رسمی خود را به پایان برساند، البته نه‌فقط به خاطر اینکه زمین‌هایش را از دست می‌دهد، بلکه به مرز ورشکستگی نیز رسیده است.
غالب تحلیل‌ها و خبرها حاکی از آنند که خلافت خودخوانده داعش احتمالاً نمی‌تواند چهارمین سال حیات رسمی خود را به پایان برساند، البته نه‌فقط به خاطر اینکه زمین‌هایش را از دست می‌دهد، بلکه به مرز ورشکستگی نیز رسیده است. داعش نه‌تنها بیش از 60 درصد سرزمین‌هایی را که در سال‌های 2014 و 2015 در عراق و سوریه داشت، از دست داده، بلکه به گفته موسسه IHS Markit 80 درصد از درآمدهایش نیز کاسته شده است. خلافت خودخوانده، در ژانویه 2015، 90 هزار و 800 کیلومترمربع از خاک عراق و سوریه را در کنترل خود داشت، اما حالا پس از دو سال و نیم، سرزمین‌های آن تنها 36 هزار و 200 کیلومترمربع مساحت دارند. به همین سان، درآمدهای داعش از میانگین ماهانه 81 میلیون دلار در سه ماه دوم سال 2015، به 16 میلیون دلار در سه ماه دوم سال 2017 رسیده است. حملات هوایی ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده به همراه حملات زمینی نیروهای محلی در عراق و سوریه، از تولید و قاچاق نفت، خراج‌گیری، گروگان‌گیری و مصادره‌های داعش به‌شدت کاسته است. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، حدود دو هفته پیش اعلام کرد داعش در عراق فروپاشیده است. او در بیانیه‌ای گفت: «بازگشت مسجد النوری و مناره الحدبه به آغوش ملت نشانگر پایان دولت کاذب داعش است.» در سوریه، ائتلاف کردی-عربی که تحت نام «نیروهای دموکراتیک سوریه» برای بازپس‌گیری شهر رقه -پایتخت داعش- می‌جنگند، کاملاً آن را در محاصره دارند. رامی عبدالرحمان، مدیر «رصدخانه حقوق بشر سوریه»، گروه ناظری که در بریتانیا مستقر است، می‌گوید: «آنها داعش را از همه‌جا محاصره کرده‌اند. آنها راه فرار ندارند.» محاصره وقتی رخ داد که مبارزان کرد و عرب دو روستای جنوبی را که داعشی‌ها از آن برای فرار هنگام حمله استفاده می‌کردند، در اختیار گرفتند. سه هفته پس از آغاز حمله در ششم ژوئن، نیروهای دموکراتیک سوریه یک‌چهارم محلات رقه را تسخیر کرده‌اند. چشم‌انداز پروژه دولت‌سازی داعش در سال پیش‌رو تیره‌وتار است و شاید تا پایان سال، سرزمین‌های باقی‌مانده در اختیار داعش فروبپاشند و به مجموعه‌های تک‌افتاده‌ای از روستاها و شهرهای کوچک بدل شوند. با وجود این، حتی در صورت تحقق همه تخمین‌ها و پیش‌بینی‌ها، مسائل دیگری باقی می‌مانند. آیا شکست نظامی داعش به معنای این است که دیگر با داعشی‌ها روبه‌رو نخواهیم بود؟ آیا پیروزی نظامی در برابر داعش، به معنای نابودی شرایط اجتماعی زاینده داعش و نابودی ایدئولوژی داعشی می‌شود؟ تقریباً پاسخ همه تحلیلگران جدی و کاربلد به این پرسش‌ها منفی است. عمده آنها می‌گویند این شکست‌ها نه «آغاز پایان»، بلکه تنها «پایان آغاز» است، و پس از این شکست‌ها، مرحله آغازین کار داعش به پایان می‌رسد و سپس، در شکل‌های دیگری ظهور می‌کند. «داعش» نماد شکست پروژه مدرن‌سازی برابری‌خواهانه و آزادیخواهانه جهان عربی است که تجلی آن انقلاب‌های عربی 2020-2011 بود. البته شکست نظامی، سرآغاز شکست قطعی است، اما این شکست قطعی فقط با تحقق آرمان‌های مدرنی چون عدالت و آزادی به دست می‌آید.
