حفر کانال

مقامات طالبان گفت‌وگوها پیرامون حفر کانالی جدید در منطقه خشک شمال افغانستان را آغاز کرده‌اند. ویدئویی که به تازگی در یوتیوب قرار گرفت ماشین‌های حفاری را نشان می‌دهد که بر روی تپه‌های شنی حرکت می‌کنند و کارگرانی از فرقه‌های مختلف که با یکدیگر در حال کار هستند. دولت اسلامی می‌گوید که حدود 5500 نفر با استفاده از 3300 قطعه ماشین‌آلات شبانه‌روز بر روی پروژه کار می‌کنند. کانال قوش‌تپه پس از تکمیل آب رودخانه آمودریا را برای اهداف آبیاری انتقال خواهد داد. این رودخانه از افغانستان و تاجیکستان سرچشمه می‌گیرد و به سمت ازبکستان جریان می‌یابد و یکی از طولانی‌ترین رودهای آسیای میانه است. طالبان امیدوار است که این پروژه 550 هزار هکتار بیابان را به زمین کشاورزی تبدیل کند؛ امری که کشور به شدت به آن نیاز دارد.

در میان اخبار ناگوار افغانستان از جمله خطر فقر کل جمعیت 40میلیونی آن، حفر کانال آزمونی مهم برای حکمرانی دولت طالبان خواهد بود. عبدالرحمان آتش، رئیس بنیاد ملی توسعه، اعلام کرد که «بسیاری از مردم درباره توانایی ما در اجرای این پروژه تردید دارند. ما ثابت می‌کنیم که افغانستان می‌تواند اقتصادش را سرپا نگه دارد و به تنهایی پروژه‌های ملی را اجرا کند».

جهادی‌ها تاکنون کار زیادی انجام نداده‌اند. از زمان به قدرت رسیدن مجدد آنها در آگوست 2021 در افغانستان این کشور گرفتار یک بحران اقتصادی شده که بخشی از آن به اعمال تحریم‌ها و حذف کمک‌های بین‌المللی مربوط می‌شود. کمک‌هایی که افغانستان به شدت به آنها وابسته بود. طبق گزارش بانک جهانی، اقتصاد افغانستان در سال 2021 بیش از 20 درصد کوچک شد. خشکسالی شدید و سرمای بی‌سابقه زمستان به بحران دامن زد و 20 میلیون نفر را به کام گرسنگی شدید کشانید.

همزمان، گرمایش جهانی که در منطقه نیمه‌خشک آسیای مرکزی نمود زیادی دارد دسترسی به آب را به یک نگرانی ویژه تبدیل کرده است. اشرف غنی، رئیس‌جمهوری سابق افغانستان تکمیل پروژه یک سد در نزدیکی مرز ایران با هدف تولید برق و آبیاری کشاورزی را جشن گرفت. به همین ترتیب، آن‌گونه که اشلی جکسون از سازمان مردم‌نهاد «مرکز گروه‌های مسلح» می‌گوید، طالبان از کانال قوش‌تپه برای نمایش خودمختاری، استقلال و توانمندی استفاده می‌کنند.

این پروژه تازگی ندارد. دهه‌هاست که درباره طرح حفر کانال در شمال افغانستان صحبت می‌شود. مطالعات امکان‌سنجی آن تحت نظارت دولت قبلی که از حمایت آمریکا برخوردار بود انجام گرفت. با وجود این پیشرفت طالبان تحسین‌برانگیز به نظر می‌رسد. تصاویر ماهواره‌ای بنگاه آمریکایی پلنت لبز (Planet Labs) نشان می‌دهد که در 10 ماه گذشته بیش از 100 کیلومتر از کانال حفر شده است.

اما کار سریع لزوماً به معنای خوب کار کردن نیست. نجیب‌الله سدید، مهندس افغان ساکن آلمان، نگران آن است که عایق‌کاری و مسیریابی کانال به درستی انجام نگیرد و حجم بزرگی از آب در زمین‌های خشک و شنی منطقه جذب شود. علاوه بر این، عملیات حفاری بخش ساده کار ساخت کانال به‌شمار می‌رود. آقای سدید تردید دارد که طالبان بتواند کارهای پیچیده مهندسی از جمله ساخت آبراه‌های زیرگذر و پل‌ها را به انجام رساند. این کارها در مراحل بعد هستند. آقای سدید می‌گوید، «طالبان فقط عجله دارند».

تامین مالی هزینه‌های ساخت کانال نیز آسان نخواهد بود. وزارت دارایی افغانستان می‌گوید این کار از طریق درآمدهای داخلی صورت می‌گیرد. به لطف مبارزه با فساد و فرار مالیاتی، این درآمدها تا حدی افزایش یافته‌اند. روش‌های جایگزین دیگری وجود ندارد. تا زمانی که رژیم طالبان دختران و زنان را از زندگی عمومی محروم کند نیکوکاران خارجی از اعطای پول به طالبان و کمک به ساخت پروژه‌های بزرگ دوری می‌کنند. مرحله اول کانال به طول 100 کیلومتر از 285 کیلومتر نهایی 2 /8 میلیارد افغانی (91 میلیون دلار) هزینه دارد. این مبلغ معادل هشت درصد درآمدهای داخلی است که افغانستان توانست در هشت ماه اول سال 2022 به دست آورد.

مشکل دیگر آن است که کانال پس از تکمیل به افزایش تنش‌های منطقه‌ای دامن زند. این کانال آب رودخانه آمودریا را از نزدیکی مرز ازبکستان منحرف می‌کند. ازبکستان برای آبیاری مزارع پنبه که بزرگ‌ترین منبع اشتغال در کشور به‌شمار می‌روند به این رودخانه وابسته است. با توجه به اینکه افغانستان اکثر برق مورد نیازش را از ازبکستان وارد می‌کند نمی‌تواند موجبات ناراحتی این کشور را فراهم کند. در هفته‌های اخیر، ساکنان کابل فقط دو ساعت در روز برق داشتند چون دولت تاشکند در مواجهه با کمبود برق در داخل مجبور شد صادرات آن را به افغانستان کاهش دهد. اگر تنش‌ها به خاطر مساله آب شدت گیرند این رابطه دشوار باز هم دشوارتر خواهد شد.