سه ارز، دو نظریه، یک برگر
چگونگی استفاده از نظریه اقتصادی برای ارزشگذاری پول‌ها
فرض کنید شما یک سرمایه‌گذار پاریسی هستید که قصد دارد تصمیم بگیرد آیا اوراق قرضه آمریکایی را بخرد یا اروپایی. شما بازدهی هر دو اوراق را بررسی می‌کنید. اوراق خزانه 10ساله آمریکا سه درصد سود می‌دهد و نرخ سود اوراق آلمانی فقط 2 /1 درصد است. اما خرید اوراق آمریکایی به معنای قمار بر روی نرخ تبدیل دلار و یورو خواهد بود. شما علاقه‌مندید که سود را به یورو دریافت کنید. اوراقی که در واشنگتن منتشر می‌شوند تنها در صورتی جذاب خواهند بود که بازدهی اضافی آنها از ضررهای ناشی از تلاطمات بازار ارز بیشتر باشد.
این فرضیه که «برابری نرخ بهره بدون پوشش» (UIP) نام دارد توضیح می‌دهد که چرا به تازگی دلار در برابر یورو بالا رفت. برای اولین‌بار از سال 2002، در 12 جولای امسال نرخ مبادله دلار و یورو به یک در برابر یک رسید (هرچند پس از آن ارزش دلار کمتر شد). فرضیه برابری نرخ بهره بدون پوشش بیان می‌کند که تغییر در نرخ بهره عامل بروز تحرکات ارزی است. اگر بازدهی اوراق خزانه در مقایسه با اوراق آلمانی بیشتر شود باید دلار تقویت شود تا زمانی که سرمایه‌گذاران انتظار داشته باشند در طول حیات اوراق آمریکایی ارزش آن پایین‌تر می‌آید. در این صورت خرید اوراق خزانه سود بیشتری ایجاد نمی‌کند. پیش‌بینی می‌شود که فدرال‌رزرو در سال 2023 نرخ بهره را به بالاتر از 5 /3 درصد برساند که بیش از دو برابر میزان افزایش نرخ بهره از سوی بانک مرکزی اروپاست. از آغاز سال 2022 تاکنون ارزش دلار در برابر ین ژاپن 20 درصد افزایش یافته است. احتمالاً دلیل این امر آن است که بانک ژاپن قصد ندارد در سه سال آینده نرخ بهره را بیش از 2 /0 درصد بالا ببرد.
اما ارزشگذاری واحد پولی صرفاً به سیاست پولی مربوط نمی‌شود. نظریه دیگری به نام برابری قدرت خرید (PPP) بیان می‌کند که واحدهای پولی و قیمت‌ها باید به گونه‌ای تعدیل شوند که یک سبد از کالاها و خدمات در همه‌جا هزینه یکسانی داشته باشد. نشریه اکونومیست شکل ملایم‌تری از شاخص برابری قدرت خرید به نام شاخص بیگ‌مک را به‌کار می‌برد. این شاخص در 20 جولای به‌روزرسانی شد و به جای استفاده از یک سبد کالا و خدمات از تفاوت قیمت برگر مک‌دونالد بهره می‌برد. این برگر در اکثر مناطق پرطرفدار است و نشان می‌دهد چگونه واحدهای پولی بیش از حد یا کمتر از مقدار واقعی ارزشگذاری شده‌اند.
بر اساس این شاخص می‌توان ضعف یورو را توجیه کرد. در شاخص اولیه چنین فرض می‌شود که بیگ‌مک‌ها باید در همه‌جا یک قیمت داشته باشند. این شاخص پیش‌بینی می‌کند که نرخ مبادله باید 11 /1 دلار به ازای هر یورو باشد. اما شاخص ثانویه که با تفاوت‌های تولید ناخالص داخلی تعدیل می‌شود بیان می‌کند که یورو باید با ارزشی کمتر از دلار مبادله شود. شاخص تعدیل‌شده با تولید ناخالص داخلی تفاوت بهای نهاده‌هایی مانند زمین و نیروی کار را که قابل مبادله در فراسوی مرزها نیستند لحاظ می‌کند و بدین ترتیب درآمدهای محلی را انعکاس می‌دهد. بر اساس برابری دلار-یورو، یک بیگ‌مک در داخل آمریکا 11 درصد گران‌تر است اما از آنجا که آمریکا ثروتمندتر از اروپاست این تفاوت در قیمت‌ها منطقی خواهد بود.
بنابراین، دو نظریه ارزشگذاری واحد پولی در مورد یورو هماهنگ هستند. اما هر دو شاخص بیگ‌مک نشان می‌دهند که ین 40 درصد کمتر از دلار ارزشگذاری شده است. ارزش ین از ماه ژانویه پایین آمد هم به این دلیل که دلار قدرتمندتر شد و هم به این خاطر که تورم در آمریکا بالاتر است. یک بیگ‌مک با احتساب مالیات در توکیو 390 ین قیمت دارد. این قیمت از سال 2018 تغییر نکرده است. اما قیمت 15 /5دلاری آن در آمریکا در همان دوره 5 /11 درصد و از ژانویه به بعد 2 /2 درصد بالا رفته است.
تعجبی ندارد که شاخص برابری نرخ بهره بدون پوشش بهتر از شاخص برابری قدرت خرید حرکات اخیر را توجیه می‌کند. وقتی نرخ ارز به خاطر نرخ بهره از کنترل خارج می‌شود مبادله‌گران با فشار یک دکمه به سود می‌‌رسند. تا هر اندازه که تفاوت در قدرت خرید فرصت خلق کند این امکان و احتمال وجود دارد که مردم و بنگاه‌ها مکان تولید را تغییر یا کالاها را در فراسوی مرزها انتقال دهند. این امر زمان‌بر است و همیشه نیز امکان‌پذیر نیست. به عنوان مثال، تحویل بیگ‌مک در سطح جهانی منطقی نخواهد بود.
برابری قدرت خرید حتی در داخل منطقه‌ای که یک واحد پولی دارد نیز درست عمل نمی‌کند. ما در شاخص جدید تغییر در منبع قیمت‌های بیگ‌مک در آمریکا را لحاظ می‌کنیم. ما در گذشته میانگین قیمت بیگ‌مک در رستوران‌های چهار شهر آتلانتا، شیکاگو، نیویورک و سانفرانسیسکو را به‌دست می‌آوردیم. این شهرها مکان‌های نسبتاً گرانی هستند. اکنون ما از قیمت میانه برای کل کشور استفاده می‌کنیم که خود شرکت مک‌دونالد تهیه می‌کند و نسبتاً پایین‌تر از قیمت ماست. در نتیجه دلار چندان هم قدرتمند به نظر نمی‌رسد. تغییرات در مورد سابقه تاریخی شاخص بیگ‌مک اعمال شد هرچند نسخه اولیه همچنان به صورت آنلاین وجود دارد. علاوه بر این ما روش خود را برای محاسبه شاخص تعدیل‌شده با تولید ناخالص داخلی پالایش کردیم. طرفداران اقتصاد همبرگری باید به آن توجه کنند.
