ژئوپولیتیک و جنگ
وقتی بانک مرکزی تحریم می‌شود
یک بانک مرکزی در شرایط وخیم را در نظر بگیرید و بانک مرکزی ترکیه جلوی چشمانتان ظاهر می‌شود. رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان ظرف سه سال سه رئیس کل بانک مرکزی را جابه‌جا کرد تا دیدگاه‌های اقتصادی مسخره خودش را پیگیری کند. تورم 60درصدی یکی از نتایج این اقدام بود. یا لبنان را تصور کنید. جایی که در آن بانک مرکزی هدایت طرحی را بر عهده گرفت که سپرده‌های بانکی را به سمت دولت سوق می‌داد و ریاض سلامه رئیس کل بانک با اتهام فساد و پولشویی روبه‌رو است و بنا به گزارش‌ها در اختفا به سر می‌برد.
بانک مرکزی روسیه تازه‌ترین نمونه از این نوع دردسر است. وقتی در سال 2014 روسیه به خاطر اشغال کریمه توسط آن کشور هدف تحریم‌های اقتصادی غرب قرار گرفت الویرا نوبیولینا، رئیس کل، نرخ روبل را شناور و یک هدف تورمی را معرفی کرد. اما در حال حاضر حمله روسیه به اوکراین باعث شد بانک مرکزی مستقیماً تحریم و دسترسی آن به ذخایر خارجی محدود شود. بانک مرکزی روسیه که نمی‌تواند حدود نیمی از 630 میلیارد دلار ذخایر را برای تامین هزینه‌های جنگ به کار برد مجبور شد نرخ بهره را تا 20 درصد بالا ببرد و اهرم کنترل سرمایه را به راه اندازد.
حملات سفته‌بازانه علیه دیگر واحدهای پولی از مدت‌ها قبل بخشی از راهبردهای جنگی سیاست اقتصادی بوده‌اند. به گفته‌ها رولد جیمز از دانشگاه پرینستون، این اقدام بر این باور استوار است که یک بحران مالی دشمن را وادار می‌کند پول کمتری برای نظامی‌گری هزینه کند. آمریکا در جریان جنگ جهانی دوم دارایی‌های خارجی ژاپن را مسدود و تاجران را از خرید طلا از ژاپن منع کرد. به تازگی آمریکا در سال‌های 2012-2011 دارایی‌های بانک مرکزی ایران را هدف گرفت و تلاش کرد جلوی برنامه هسته‌ای ایران را بگیرد. دولت آمریکا تخمین می‌زند که ایران هنوز به یک‌دهم از 100 میلیارد دلار ذخایر خود دسترسی دارد. پس از آنکه طالبان در افغانستان قدرت را به دست گرفت آمریکا هفت میلیارد دلار دارایی بانک مرکزی این کشور نزد فدرال‌رزرو را توقیف کرد. رئیس‌جمهور جو بایدن در یک فرمان اجرایی اعلام کرد که دولت در نهایت تلاش می‌کند بخشی از این پول را برای کمک به افغانستان هزینه کند. بانک مرکزی روسیه تلاش کرد از اتکای خود به شبکه مالی آمریکا بکاهد. سهم دلار در ذخایر این کشور از حدود نصف در سال 2017 به کمتر از یک‌چهارم در سال 2022 کاهش یافت. اما ذخایر یورویی افزایش یافتند. احتمالاً روسیه احتمال نمی‌داد هدف تحریم اروپا هم قرار بگیرد. هم‌اکنون آمریکا، بریتانیا، کانادا، اتحادیه اروپا، ژاپن و سوئیس این کشور را تحریم کرده‌اند. اکثر ذخایر قابل دسترس به یوآن یا طلا هستند. ژئوپولیتیک همواره بر ذخایر ارزی، تجارت، آسایش و ایمنی تاثیرگذار بوده است. خرابکاری در صندوق جنگ روسیه مورد توجه دیگر کشورها به‌ویژه چین، هند و عربستان سعودی قرار گرفت که به ترتیب 5 /3 تریلیون، 590 میلیارد و 472 میلیارد دلار ذخایر دارند. ممکن است این خرابکاری و تحریم به تداوم کاهش سلطه دلار بینجامد. طبق گزارش سهم دلار از ذخایر جهانی 70 درصد در سال 2000 و 60 درصد در سال 2021 بود. چه چیز جای دلار را می‌گیرد؟ شاید طلا دوباره جذابیت پیدا کند. اما با وجود اینکه طلا ذخیره ارزشی مناسبی است برای استفاده باید به فروش برسد و تحریم‌های مالی می‌توانند جلوی خریداران بالقوه را بگیرند. جابه‌جایی آن نیز دردسر زیادی دارد. برآورد می‌شود که ذخایر طلای بانک مرکزی روسیه بیش از 180 هزار شمش باشد که اکثر آن در روسیه نگهداری می‌شود. انتقال ایمن هر کدام از آنها به چین یا هند هزینه زیادی دربر خواهد داشت.
آنچه بیش از همه محتمل به نظر می‌رسد آن است که هر مدیر ذخایر در حوزه تاثیرگذاری خودش کار می‌کند و ارزها را فقط از کشورهای دوست می‌خرد. این امر به نفع یوآن چین خواهد بود. هم‌اکنون فقط سه درصد از ذخایر ارزی جهان به یوآن هستند. اما تحولات زیاد نیستند. طبق پژوهش ایچن گرین از دانشگاه کالیفرنیا، در20 سال گذشته فقط یک‌چهام از ذخایری که غیردلاری شدند به یوآن تبدیل شد. نظام مالی بسته چین خرید اوراق قرضه و اوراق بهادار یوآنی را دشوار می‌کند. همچنین، وقتی آمریکا می‌تواند دارایی‌های خارجی یک بانک مرکزی را مسدود کند انجام اقدامی مشابه از جانب چین دور از تصور نیست.
منبع: اکونومیست
