تخم‌مرغ شکسته

بهبود اقتصادی پس از کووید 19 از بسیاری جهات نامتقارن پیش می‌رود. واکسیناسیون برخی کشورها را قادر ساخت به سرعت در مسیر بازگشت قرار گیرند در حالی که دیگر کشورها هنوز با همه‌گیری دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. منبع دیگر عدم توازن نیز به تدریج آشکار می‌شود. با بازگشت زندگی به اقتصاد کشورها، این شهرها هستند که عقب می‌مانند.

تا قبل از همه‌گیری، شهرها قادر مطلق بودند و قدرت اقتصادی و فرهنگی بیش از پیش در مناطق کوچک جغرافیایی متمرکز شده بود. در سال 2000 مبلغ فیش حقوقی افرادی که در داخل لندن کار می‌کردند دو برابر حقوق شاغلان خارج از شهر بود. این اختلاف تا سال 2019 به سه برابر رسید. طی همان دوره، رشد شغل در مناطق داخلی سیدنی 40 درصد سریع‌تر از دیگر مکان‌های این ابرشهر بود. ادوارد گلاسر از دانشگاه هاروارد در کتاب «موفقیت شهر» که در سال 2011 انتشار یافت این وضعیت تمرکز شهری را توصیف می‌کند.

این واقعیت که آقای گلاسر نام کتاب جدیدش با همکاری دیوید کاتلر را «بقای شهر» گذاشته نشان می‌دهد اوضاع تا چه اندازه تغییر کرده است. مهاجرت بزرگ از مناطق شهری در اوایل همه‌گیری که به خاطر ترس از ابتلا به بیماری به وقوع پیوست و انتظار می‌رفت موقتی باشد اکنون موضوعی دائمی به نظر می‌رسد و نشانگر تغییری عمیق در ترجیحات است. پرسش بزرگ آن است که آیا باید به خاطر این موضوع نگران شد؟

یک روش اندازه‌گیری نبض ابرشهرها آن است که از شاخص‌های تحرک (Mobility) در زمان واقعی استفاده شود. نشریه اکونومیست با استفاده از داده‌های گوگل در مورد بازدید از مراکز خرده‌فروشی، تفریح، حمل و نقل عمومی و محل‌های کاری یک «شاخص مهاجرت» ساخت. این شاخص میزان تحرک در شهرهای بزرگ را با کشورهای خودشان مقایسه می‌کند. میزان فعالیت در شهرهای کشورهای آمریکا، بریتانیا، فرانسه و ژاپن به طرز چشمگیری از میزان آن در سطح ملی کمتر است. طبق گزارش سکوی رزرو اوپن تیبل (Open Table)، رزرو رستوران در شهرهای بزرگ کمتر از دیگر مناطق است. مقدار رزرو در کانادا به هشت درصد بالاتر از میزان قبل از همه‌گیری رسید اما در تورنتو 9 درصد پایین‌تر از آن سطح است. داده‌های بنگاه فناوری کاستل‌سیستم نشان می‌دهد فقط یک‌پنجم از کارکنان اداری سانفرانسیسکو در داخل ساختمان اداره هستند. بخش‌هایی از سانفرانسیسکو بیشتر به یک شهر متروکه شباهت دارند تا یک مرکز فناوری.

اما مناطق روستایی از این تحولات سودی نبرده‌اند. در اوایل امسال، مناطق کم‌جمعیت در شهرستان‌های آمریکا اندکی در مقایسه با سطوح قبل از همه‌گیری شلوغ‌تر شده‌اند اما مزیت آنها پس از مدتی کمرنگ شد. فقط در ژاپن است که فعالیت‌ها اندکی به سمت مناطق کم‌جمعیت کشیده شده‌اند. داده‌ها به وضوح به نوع متفاوتی از جابه‌جایی اشاره می‌کنند. درست همانند تخم‌مرغی که در داخل تابه شکسته می‌شود فعالیت‌های اقتصادی به تدریج از مرکز به سمت حاشیه می‌روند. مناطقی که در گذشته پرجنب‌و‌جوش‌ترین مکان‌ها بودند آرام گرفته‌اند، در حالی که مناطق کم‌برخوردارتر مزیت بیشتری پیدا می‌کنند.

شاخص تحرک این روند را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، مرکز پاریس در مقایسه با دیگر مناطق کم‌تحرک‌تر شده است. در آمریکا، از زمان آغاز همه‌گیری نرخ اجاره‌بها در 300 منطقه پرجمعیت تا پنج درصد کاهش یافت اما در 300 منطقه کم‌جمعیت تغییری نکرد. شرکت‌های بزرگ نیز همین روند را گزارش می‌کنند. پیتر نورداستروم مدیرعامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای خانوادگی‌اش می‌گوید عملکرد فروشگاه‌های حومه شهر از فروشگاه‌های داخل شهر بهتر بوده است. مدیرعامل استارباکس می‌گوید در فضای کنونی حجم خریدهای مشتریان از مراکز شلوغ مترو به حومه شهر و از کافه‌ها به باجه‌های سفارش با خودرو انتقال یافته است.

درباره مطلوبیت توزیع فعالیت‌های اقتصادی دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. قطعاً فردی که یک ملک تجاری در مرکز شهر دارد متضرر خواهد شد. اما اقتصاددانان دو دغدغه درازمدت دارند. دغدغه اول به اشتغال مربوط می‌شود. آن‌گونه که لوکاس آلتوف و همکارانش از دانشگاه پرینستون در مقاله خود بیان می‌کنند؛ شلوغی کمتر ادارات و تعداد کمتر بازدیدکنندگان از مراکز شهرها به معنای اشتغال کمتر برای کارگران کم‌دستمزد مانند کارگران باجه‌ها و کافه‌ها و رانندگان تاکسی خواهد بود. دغدغه دوم مساله بهره‌وری است. یکی از دیدگاه‌های اصلی اقتصاددانان شهری آن است که شهرها انبوهی از افراد مختلف را در یک مکان کوچک گرد هم می‌آورند و بدین ترتیب به خلق ایده‌ها و فناوری‌های جدید کمک می‌کنند. آقایان گلاسر و کاتلر بر این باورند که جهان دورکاری و به‌تبع آن، پویایی کمتر شهرها باعث می‌شود افراد برای برقراری پیوندهای فردی و جذب دانش از دیگران با دشواری مواجه شوند. این امر به استانداردهای زندگی آسیب می‌زند.

آیا این دغدغه‌ها اهمیت دارند؟ در مورد اشتغال هنوز جای خوش‌بینی وجود دارد. همان‌گونه که آقای آلتوف و همکاران می‌گویند کاملاً درست است که با دورکاری کارمندان، کارگران کم مهارت خدماتی گرفتار رکود می‌شوند. به عنوان مثال، در ژانویه امسال، کارگران کم‌مهارت شلوغ‌ترین و پررفت‌و‌آمدترین مناطق آمریکا که 40 درصد از کل جمعیت این‌گونه افراد را شامل می‌شوند از آغاز سال 2020 حدود 60 درصد از ساعات کاری‌شان را از دست داده بودند.

با وجود این اقتصادها با سرعتی باورنکردنی شغل‌ها را از مراکز شهرها به مکان‌های پرتقاضا انتقال دادند و در مجموع اشتغال را بالا بردند. به‌تازگی مدیرعامل شیک شک (Shake Shack) عرضه‌کننده شکر و روغن اعلام کرد که شرکت در سال آینده بر فروشگاه‌های حومه شهر متمرکز خواهد شد. در مقایسه با سال گذشته، اشتغال در حومه شهرهای بریتانیا دو درصد افزایش یافت در حالی که اشتغال در سطح ملی کاهش یافته بود. در آمریکا نیز تقاضا برای نیروی کار در شهرهای بزرگ کمتر می‌شود اما چنین وضعیتی در استرالیا مشاهده نمی‌شود. این کشور تا همین اواخر از آسیب‌های کووید 19 به دور مانده بود. هنوز در سیدنی اشتغال در مناطق پرجمعیت متمرکز شده است.

نمی‌توان گفت که انتقال مشاغل از مرکز شهرها به بهره‌وری آسیب می‌زند. وقتی افراد به‌طور تمام‌وقت در خانه باشند برقراری ارتباطات جدید و کشف ایده‌های نو دشوارتر خواهد شد. اما حتی حضور در ادارات به مدت 30 درصد زمان کاری (که میانگین حضور فیزیکی کنونی در شهرهای آمریکاست) می‌تواند از آسیب به نوآوری جلوگیری کند. وقتی کارمندان اداری در خانه هستند می‌توانند وظایف دشوار را در آرامش بیشتری انجام دهند و زمان حضور در اداره را به همکاری با دیگران اختصاص دهند. پژوهشی که بنگاه نرم‌افزاری هومو (Humu) به‌تازگی انجام داد و کارمندان مراکز تماس در یک شرکت بزرگ را تحلیل کرد به این نتیجه رسید که دورکاری به مدت یک یا دو روز در هفته بهره‌وری افراد هم در دورکاری و هم در کار حضوری را بالا می‌برد. در مقایسه با رکودهای گذشته، همه‌گیری کرونا رشد بهره‌وری در آمریکا را سرعت بخشید به جای آنکه آن را کند سازد.

شهرها هنوز می‌توانند به وضعیت قبل از همه‌گیری بازگردند. گردشگری می‌تواند بهبود یابد و مدیران می‌توانند کارمندان را ملزم سازند تا به اداره بازگردند. اما حتی اگر چنین اتفاقی روی ندهد این به معنای پایان نقش شهرها نخواهد بود.

شهرداران به جای توجه به بنگاه‌ها به جذب ساکنان روی می‌آورند و بدین ترتیب با بهبود کیفیت زندگی درآمدهای مالیاتی املاک و مصرف را افزایش می‌دهند. خیابان‌های جرج استریت در ادینبورگ و آکسفورد سیرک در لندن به پیاده‌راه تبدیل خواهند شد و سانفرانسیسکو قصد دارد امکانات صرف غذا در بیرون را فراهم سازد. برخی سناتورهای ایالت کالیفرنیا قصد دارند مراکز بلااستفاده خرده‌فروشی را به مناطق مسکونی تبدیل کنند و به این ترتیب عرضه مسکن را افزایش دهند. همه‌گیری به شهرها آسیب نمی‌زند اما آنها را تغییر خواهد داد.

منبع: اکونومیست