نظارت مردمی، تهدیدی خوشایند

بزرگ‌ترین امیدواری در دهه‌های 1990 و 2000 آن بود که اینترنت باز بودن و آزادی را تحمیل کند. آن‌گونه که استیوارت برند یکی از پیشگامان جوامع آنلاین می‌گفت اطلاعات می‌خواهد آزاد باشد زیرا هزینه پخش آن روز‌به‌روز کمتر و کمتر می‌شود. اما آن امیدواری محقق نشد. اطلاعات بد اغلب اطلاعات خوب را از صحنه بیرون می‌رانند. حکومت‌های خودکامه فناوری‌هایی را در اختیار گرفتند که قرار بود از سلطه‌گری آنها بکاهد. اطلاعات به عنوان یک سلاح جنگی مورد استفاده قرار گرفت. اما در میان این ناامیدی‌ها پیشرفت دیگری حاصل شد که امیدواری تازه‌ای ایجاد کرد: پیدایش عصر اطلاعات منبع باز  (Open-Source Inteligence). حسگرهای جدید، از دوربین‌های معمولی خودروها تا ماهواره‌هایی که یک طیف الکترومغناطیسی را نظاره می‌کنند کل سیاره زمین و ساکنان آن را به طرز بی‌سابقه‌ای تحت نظارت دارند. اطلاعاتی که آنها گردآوری می‌کنند مرتب ارزان‌تر می‌شود. در بیست سال قبل تصاویر ماهواره‌ای چندین هزار دلار هزینه برمی‌داشت اما امروز همان تصاویر به صورت رایگان و با کیفیتی بسیار بهتر تهیه می‌شوند. فقط با چند کلیک ساده می‌توان به عکسی از هر نقطه زمین، از یک نفتکش آسیب‌دیده تا مسیر حرکت دوندگان در یک شهر دست یافت. جوامع آنلاین و ابزارهای مرتبطی مانند اسلک (Slack) به جویندگان سرگرمی و متخصصان کمک می‌کنند تا از انبوه اطلاعات برای حل معماها و برملاسازی شرارت‌ها آن هم با سرعتی فوق‌العاده بهره ببرند.

سازمان نظارت بر حقوق بشر با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای توانست فاجعه پاکسازی قومی میانمار را مستندسازی کند. نانوماهواره‌ها سامانه‌های هویتی کشتی‌هایی را که به ماهی‌گیری غیرقانونی مشغول هستند ره‌گیری می‌کنند. کارآگاهان غیرحرفه‌ای در تحقیقات مربوط به سوءاستفاده جنسی از کودکان به کمک یوروپل (آژانس پلیس اتحادیه اروپا) آمدند و توانستند نشانه‌های جغرافیایی در پس‌زمینه عکس‌ها را شناسایی کنند. حتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز جابه‌جایی‌های مدیران عامل شرکت‌ها را با کمک شبکه‌ای از غیرحرفه‌ای‌های سراسر جهان زیرنظر می‌گیرند تا هرگونه ادغام و تملیک احتمالی را پیش‌بینی کنند. بنابراین، اطلاعات منبع باز یا اوسینت (OSINT) جامعه مدنی را قوت می‌بخشد، اعمال قانون را تقویت می‌کند و کارایی بازارها را بالاتر می‌برد. اوسینت همچنین می‌تواند قدرتمندترین کشورهای جهان را به کرنش وادارد. به عنوان مثال، گروه تحقیقاتی بلینگ‌کت (Bellingcat) در میان موج انکار کرملین از نقش روسیه در سقوط پرواز MH17 مالزی بر فراز اوکراین پرده برداشت. این کار با تعداد انگشت‌شماری عکس، تصاویر ماهواره‌ای و هندسه ابتدایی انجام گرفت. بلینگ‌کت آنقدر پیش رفت که توانست هویت ماموران روسی را که تلاش کردند در سال 2018 سرگئی اسکریپال جاسوس سابق روسیه را در انگلستان ترور کنند شناسایی کند. تحلیلگران غیرحرفه‌ای و خبرنگاران موفق شدند با استفاده از اوسینت عمق فاجعه اردوگاه‌های اویغورها در شین‌جیانگ را نشان دهند.  در هفته‌های اخیر، پژوهشگرانی که تصاویر ماهواره‌ای را بررسی می‌کردند متوجه شدند چین در حال ساخت صدها سیلوی موشک ‌هسته‌ای در بیابان است.

این نوع آزادسازی اطلاعات مژده اثرات عمیق را می‌دهد. ماهیت غیرمتمرکز و مساوات‌گرایانه اوسینت قدرت سنتی دولت‌ها، جاسوسان و نظامیان در داوری بین دروغ و حقیقت را از آنها می‌گیرد. کسانی که مانند نشریه اکونومیست اعتقاد دارند قدرتمندان به‌سادگی از اسرار سوءاستفاده می‌کنند از اوسینت استقبال می‌کنند.

احتمال برملا شدن حقیقت هزینه خطاکاری را برای دولت‌ها بالا می‌برد. شاید اوسینت نتواند جلوی حمله روسیه به اوکراین یا ساخت اردوگاه توسط چین را بگیرد اما می‌تواند سستی دروغ‌هایشان را نشان دهد. الیوت هیگینز موسس بلینگ‌کت در وصف سازمانش به درستی آن را «نهاد اطلاعاتی برای مردم» می‌خواند. تعجب‌آور نیست که سازمان جاسوسی روسیه از دست آن عصبانی است و درست همین ماه به آن حمله کرد.

دموکراسی‌های لیبرال نیز صادقانه‌تر رفتار می‌کنند. شهروندان دیگر مجبور نیستند برای همه چیز به دولت اعتماد کنند. بنگاه‌های خبری راه‌های جدیدی برای پاسخگو کردن دولت‌ خواهند داشت. اگر منابع باز و روش‌های امروزی در سال 2003 وجود داشتند نور بیشتری بر اتهامات دولت بوش مبنی بر تولید سلاح‌های شیمیایی، بیولوژیک و هسته‌ای از سوی عراق تابانده می‌شد. در آن صورت حمله آمریکا به عراق با دقت و جزئیات بیشتری بررسی می‌شد و حتی ممکن بود از آن جلوگیری کند.

برخی هشدار می‌دهند که اوسینت تهدیدی برای امنیت ملی است. به عنوان مثال، پژوهشگران از داده‌های ابزارهای پوشیدنی تناسب اندام برای کشف پایگاه‌های سازمان سیا در مناطق دوردست یا از ماهواره‌‌های راداری برای کشف موقعیت سامانه‌های دفاع موشکی آمریکا استفاده می‌کنند. اما اگر اوسینت می‌تواند چنین اطلاعاتی را به جهان بدهد قطعاً دشمنان یک کشور از قبل از آنها آگاه هستند. اظهار بی‌اطلاعی آنها امنیت کشور را تضمین نمی‌کند. دیگران می‌گویند که اوسینت احتمال خطا دارد. به عنوان نمونه‌، پس از بمب‌گذاری در ماراتن بوستون در سال 2013، کاربران اینترنتی با دقت صحنه جنایت را بررسی و چندین مظنون را شناسایی کردند اما همه آنها عابران بی‌گناه بودند. همچنین،‌ این امکان وجود دارد که بازیگران ناشایست از اوسینت برای پخش اطلاعات غلط و نظریه توطئه استفاده کنند.

اما هر منبع اطلاعاتی دارای خطاست و بررسی تصاویر و داده‌ها امری تجربی به‌شمار می‌آید. بنابراین بهترین راه برای مقابله با خطا یا سوءاستفاده از اوسینت آن است که اوسینت رقابتی وجود داشته باشد. با گذشت زمان پژوهشگران و بازرسان می‌توانند در زمینه صداقت، تحلیل دقیق و قضاوت خوب به شهرت برسند و مردم بهتر می‌توانند منابع صحیح را از اطلاعات فریبکارانه تشخیص دهند.

بزرگ‌ترین نگرانی آن است که انفجار اطلاعات ناشی از تحقیقات منابع باز حریم خصوصی افراد را تهدید کند. اطلاعاتی که از طریق تلفن‌ها گردآوری و توسط دلالان به فروش رسیدند به بلینگ‌کت امکان دادند آن جاسوسان روسی را شناسایی کنند که سال گذشته الکسی ناوالنی رهبر مخالفان را مسموم کردند.

از داده‌های مشابه برای رسوایی یک کشیش ارشد کاتولیک در آمریکا استفاده شد که استعفای او را به همراه داشت.

جهانی شفاف

در عصر دیجیتال حفظ حریم خصوصی افراد با بده‌بستان‌هایی همراه است. اما اوسینت در سطح دولت‌ها و سازمان‌ها نویدبخش است. علاوه بر این نمی‌توان جلوی آن را گرفت. قبل از حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001 دولت ایالات متحده قادر بود تقریباً تمام تصاویر ماهواره‌های تجاری را خریداری کند. امروزه مقدار داده‌ها آنقدر زیاد است که چنین کاری امکان‌پذیر نیست.

در جهانی که در آن ماهواره‌های آمریکایی، اروپایی، چینی و روسی برای فروش تصاویر با یکدیگر رقابت می‌کنند می‌توان از وجود نظارت متقابل مطمئن شد. این آینده‌ای است که جوامع باز با درایت از آن استقبال می‌کنند. ابزارها و جوامعی که سیلوهای موشکی را از دل خاک بیرون می‌آورند و نقاب از روی جاسوسان برمی‌دارند رمزورازهای جهانی و به‌تبع آن خطرات را کاهش می‌دهند. اطلاعات هنوز تمایل به آزادی دارد و اوسینت این رسالت را دنبال می‌کند.