طبیعت؛ تهدیدی امنیتی

تشدید درگیری در داخل و بین کشورها، افزایش جابه‌جایی و مهاجرت به دلیل فرار مردم از بی‌ثباتی ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی، تشدید تنش نظامی و خطرات مالی؛ تنها بارقه‌هایی از آن چیزی است که انسان باید در آینده‌ای نزدیک انتظار آن را بکشد. گرچه پیامدهای گسترده تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، امروزه بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در یک ارزیابی جدید اخطار دادند که تغییرات اقلیمی به تنش‌های فزاینده بین‌المللی منجر خواهد شد. گزارش «برآورد دستگاه‌های اطلاعاتی درباره تغییر اقلیم» که اولین گزارش از این نوع است تاثیر شرایط اقلیمی بر امنیت ملی تا سال ۲۰۴۰ را بررسی می‌کند. بر اساس این گزارش تغییر اقلیم باعث جدال میان کشورها در مورد چگونگی واکنش دادن به این تغییرات خواهد شد و تاکید می‌کند که کشورهای کم‌درآمدتر بیش از دیگران تاثیر آن را احساس خواهند کرد.

این اسناد که توسط وزارت امنیت داخلی، دفاع و همچنین شورای امنیت ملی و مدیر اطلاعات ملی صادر شده است، اولین ‌بار است که سازمان‌های امنیتی کشور را که با خطرات آب‌و‌هوایی مواجه هستند، گرد هم آورده است. این گزارش‌ها شامل هشدارهایی از سوی جامعه اطلاعاتی در مورد اینکه چگونه تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند در سطوح مختلف برای کاهش قدرت یک ملت عمل کند، می‌شود. به عنوان مثال، کشورهایی مانند عراق و الجزایر ممکن است با از دست دادن درآمد ناشی از سوخت‌های فسیلی آسیب ببینند، این در حالی است که منطقه آنها با گرما و خشکسالی وخیم نیز مواجه است. پنتاگون هشدار داد که کمبود مواد غذایی می‌تواند به ناآرامی و درگیری بین کشورها بر سر آب منجر شود.

از سوی دیگر وزارت امنیت داخلی، که شامل گارد ساحلی ایالات متحده است، هشدار داد که با ذوب شدن یخ در اقیانوس منجمد شمالی، رقابت بر سر ماهی، مواد معدنی و سایر منابع افزایش خواهد یافت. گزارش دیگری هشدار داد که احتمالاً ده‌ها میلیون نفر تا سال 2050 به دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی آواره خواهند شد‌- از جمله 143 میلیون نفر در جنوب آسیا، جنوب صحرای آفریقا و آمریکای لاتین.

هشدارهای امنیت ملی در همان روزی منتشر شد که تنظیم‌کننده‌های ارشد مالی برای اولین بار از تغییرات آب و هوایی به عنوان «تهدیدی نوظهور» برای اقتصاد آمریکا نام بردند. بر اساس گزارشی که توسط هیات فدرال منتشر شد، بلایای مکرر و مخرب مانند طوفان، سیل و آتش‌سوزی جنگلی موجب آسیب به اموال، از دست رفتن درآمد و اختلال در تجارت می‌شود که تهدیدی برای تغییر روش ارزش‌گذاری املاک و سایر دارایی‌هاست. بنا به گفته اداره ملی اقیانوسی و جوی، تا 8 اکتبر سال 2021، بالغ بر 18 «فاجعه آب‌و‌هوایی» در سال 2021 رخ داده است که هر کدام بیش از یک میلیارد دلار هزینه در پی داشته است.

این گزارش‌ها در حالی منتشر شد که رئیس‌جمهور بایدن برای شرکت در کنفرانس آب‌و‌هوای سازمان ملل متحد در گلاسکو موسوم به COP26 آماده می‌شود. با متوقف شدن برنامه اقلیمی او در کنگره، آقای بایدن در گلاسکو، جایی که دولت امیدوار بود رهبری ایالات متحده را در مقابله با گرمایش دوباره برقرار کند، احتمال می‌رود که پیشرفت اندکی نصیب دولت او شود. کاخ سفید در واکنش به انتشار این گزارش گفت، این گزارش‌ها تعهد رئیس‌جمهور به تصمیم‌های مبتنی بر شواهد را که بر اساس بهترین علم و داده‌های موجود هدایت می‌شوند، نشان می‌دهد و «به عنوان پایه‌ای برای کار حیاتی ما در زمینه آب‌و‌هوا و امنیت خواهد بود». این تصور که تغییرات آب‌و‌هوایی تهدیدی برای امنیت ملی است، امر جدیدی نیست. پیش از این نیز دولت باراک اوباما بر این گزاره تاکید و شروع به فشار آوردن به پنتاگون برای بررسی خطرات آب‌و‌هوایی کرده بود. اما در مجموع، این گزارش‌ها نشان‌دهنده مرحله جدیدی در سیاست ایالات‌متحده است، مرحله‌ای که تغییرات آب‌و‌هوایی را در مرکز برنامه‌ریزی امنیتی این کشور قرار می‌دهد. در این میان اصلی‌ترین و گسترده‌ترین اسناد، برآورد اطلاعات ملی بود که به منظور جمع‌آوری و تقطیر دیدگاه‌های سازمان‌های اطلاعاتی کشور درباره تهدیدات خاص نگاشته شده است. این گزارش که برای اولین‌بار به طور انحصاری به موضوع آب‌و‌هوا نگاه می‌کند، تاکید دارد که خطرات برای امنیت ملی آمریکا در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت.

این سند، سه بحث کلیدی دارد؛ نخست آنکه با بحث و جدل کشورها در مورد چگونگی تسریع کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تنش‌های جهانی افزایش خواهد یافت. دوم آنکه تغییرات آب‌و‌هوایی، حساسیت‌های فرامرزی را تشدید و رقابت استراتژیک در قطب شمال را تقویت می‌کند. و در آخر آنکه اثرات تغییرات آب‌و‌هوایی در کشورهای در حال توسعه که کمترین تجهیز را برای سازگاری با شرایط بحرانی جدید دارند، به‌شدت احساس خواهد شد. بر اساس این برآورد، چین و هند با جمعیت زیاد و استفاده زیاد از سوخت‌های فسیلی، به‌شدت تعیین‌کننده سرعت افزایش دمای جهانی خواهند بود.

از سوی دیگر بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی، احتمال اینکه کشورها به تعهدات خود تحت توافقنامه پاریس در سال 2015 مبنی بر حفظ میانگین افزایش دمای جهانی به کمتر از 2 درجه سانتی‌گراد در مقایسه با سطوح ماقبل صنعتی، عمل کنند، بسیار پایین است. زمین پیش از این در حدود 1 /1 درجه سانتی‌گراد گرم شده است. دانشمندان می گویند اگر این گرما از آستانه 2 درجه فراتر رود، سیاره زمین با سیل، آتش‌سوزی، طوفان و همچنین فروپاشی اکوسیستم روبه‌رو خواهد شد که به طور مرگباری زمین را تحت تاثیر قرار خواهد داد. همچنین در این گزارش آمده است: «با توجه به سیاست‌ها و روندهای فعلی دولت در توسعه فناوری، ما برآورد می‌کنیم که به طور کلی بسیار بعید به نظر می‌رسد که کشورها به اهداف خود در توافق پاریس دست یابند. کشورهای با انتشار بالای دی‌اکسید کربن باید در دهه آینده با دور شدن از سوخت‌های فسیلی به سرعت در جهت کربن‌زدایی سیستم‌های انرژی خود پیشرفت کنند، در حالی که کشورهای در حال توسعه باید برای توسعه اقتصادی خود به منابع انرژی کم‌کربن متکی باشند.» افزون بر این، گزارش اطلاعاتی به طور ویژه 11 کشور را در برابر تاثیرات تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر و به‌ویژه قادر به مقابله با تاثیرات آن شناسایی کرده است. این فهرست شامل چهار کشور نزدیک به ایالات متحده، از جمله گواتمالا و هائیتی، سه کشور دارای سلاح هسته‌ای (کره شمالی، پاکستان و هند) و دو کشور افغانستان و عراق است که ایالات متحده پس از حملات 11 سپتامبر به آنها حمله کرد. سازمان‌های اطلاعاتی اضافه کردند که تلاش برای واکنش به تغییرات آب و هوایی می‌تواند به نفع کشورهای دیگر نیز باشد، به طور مثال چین ظرفیت بسیاری در پردازش کبالت، لیتیوم و سایر مواد معدنی مورد نیاز برای باتری خودروهای الکتریکی و همچنین مواد معدنی خاکی کمیاب مورد استفاده در توربین‌های بادی و موتورهای خودروهای الکتریکی در اختیار دارد. از سوی دیگر کشورهای دیگر مانند نروژ و بریتانیا در برآوردن تقاضای فزاینده برای حذف دی‌اکسید کربن از هوا مزیت دارند، زیرا سیاست‌های دولت همچون قیمت‌گذاری بر کربن از توسعه این فناوری حمایت می‌کند.

تنش‌های سیاسی و نظامی در پی بحران در اقلیم

مقامات ایالات متحده به طور مرتب خاطر نشان کردند که چگونه تغییرات آب‌و‌هوایی یخ‌های قطب شمال را آب می‌کند، گذرگاه شمال غربی بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را باز می‌کند و زمینه را برای رقابت برای منابع و خطوط دریایی برای حمل‌و‌نقل تجاری بین روسیه، چین، کانادا و ایالات متحده فراهم می‌کند. پنتاگون در گزارشی تاکید کرد که ارتش شروع به صرف بخش قابل توجهی از بودجه خود برای گنجاندن تهدیدات مرتبط با آب‌و‌هوا در برنامه‌ریزی خود خواهد کرد.

وزارت دفاع نیز با خطرات آب و هوایی متعددی مواجه است. پایگاه‌های آن در برابر سیل، آتش‌سوزی، خشکسالی و بالا آمدن سطح دریا آسیب‌پذیر هستند. در میان بی‌شمار نمونه‌های دیگر، پایگاه دریایی کورونادو در طول طوفان‌های گرمسیری، سیل‌های شدید و ناگهانی را تجربه کرده است، ایستگاه هوایی نیروی دریایی کی وست چندین سال پیش دچار خشکسالی شدید شد و آتش‌سوزی جنگلی در سال 2017 باعث سوختن 380 هکتار در واندنبرگ ایر شد. خشکسالی، آتش‌سوزی و سیل همچنین می‌تواند توانایی پنتاگون برای آموزش نیروها و آزمایش تجهیزات را مختل کند. شری گودمن، معاون سابق وزیر دفاع در امور امنیت محیطی و اکنون دبیرکل شورای نظامی بین‌المللی آب‌و‌هوا و امنیت، گفت پنتاگون حق دارد «مستقیماً مفهوم تغییرات آب‌و‌هوایی را به عنوان یک تهدید چندبرابر در تمام جنبه‌های استراتژی دفاعی ادغام کند». همچنین وزارت امنیت داخلی، که شامل آژانس مدیریت اضطراری فدرال است، گفت که تغییر اقلیم را به عنوان تمرکز کمک‌های مالی خود برای دولت‌های ایالتی و محلی آغاز خواهد کرد. این آژانس گفت قصد دارد کارمندان بیشتری را با تخصص علمی، از جمله در بخش سیاستگذاری و اطلاع‌رسانی عمومی، استخدام کند. وقتی صحبت از مهاجرت به میان می‌آید، ایالات متحده به‌شدت اثرات تغییرات آب‌و‌هوایی را بر مرزهای خود احساس می‌کند، چراکه طوفان‌های مرگبار و ویرانگر مهاجران را از آمریکای مرکزی به سوی این کشور حرکت می‌دهند. افرادی که تلاش می‌کنند از طریق مکزیک وارد ایالات متحده شوند، از سال 2014 و به ویژه در شش ماه گذشته در مقاطع مختلف مقامات مرزی را تحت فشار قرار داده‌اند. از سوی دیگر هفته گذشته، شورای امنیت ملی گزارش خود را منتشر کرد و به این موضوع پرداخت که چگونه تغییرات آب‌و‌هوایی مردم را مجبور به ترک خانه‌های خود می‌کند. این گزارش به یکی از پیش‌بینی‌ها اشاره کرد که نشان می‌دهد تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند به مهاجرت تقریباً سه درصد از جمعیت آمریکای لاتین، آسیای جنوبی و آفریقای جنوب صحرا تا سال 2050 منجر شود، جمعیتی بالغ بر 143 میلیون نفر.

در این گزارش آمده است که رویدادهای اقلیمی اغلب یکی از عوامل متعدد از جمله درگیری و خشونت است که مردم را مجبور به جابه‌جایی و مهاجرت می‌کند. در همین راستا در ماه فوریه، جو بایدن فرمان اجرایی را امضا کرد که به شورای امنیت ملی دستور داد گزینه‌هایی را برای حفاظت و اسکان افراد آواره‌شده به دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی ارائه دهد. در این گزارش توصیه شده است که کاخ سفید «با کنگره همکاری کند تا یک مسیر قانونی جدید برای حفاظت انسانی فردی در ایالات متحده برای افرادی که به دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی با تهدیدهای جدی برای زندگی خود روبه‌رو هستند ایجاد کند».

در مجموع، این گزارش‌ها نگرانی عمیق‌تر در نهاد امنیتی ایالات‌متحده را نشان می‌دهد که تغییرات ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند منافع استراتژیک ایالات متحده را تغییر دهد، فرصت‌های جدیدی را برای رقبایی مانند چین فراهم کند و بی‌ثباتی را در کشورهای هسته‌ای مانند کره شمالی و پاکستان افزایش دهد.

این گزارش‌ها در حالی منتشر می‌شود که رهبران جهان در ماه آینده در گلاسکو، اسکاتلند، برای گفت‌وگوهای مهم آب‌و‌هوایی سازمان ملل متحد گرد هم می‌آیند. ارزیابی‌ها حاکی از آن است که دولت بایدن در حال آماده شدن برای مقابله با پیامدهای امنیت ملی گرمایش جهانی پس از چهار سال انفعال در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ است. در دوران ریاست جمهوری ترامپ، ارزیابی‌های امنیتی مرتبط با آب‌و‌هوا به طور معمول سرکوب می‌شد زیرا با موضع شکاکانه دولت او در قبال علم آب‌و‌هوا مطابقت نداشت. به گفته تحلیلگران، گزارش پنتاگون به طور خاص نشان‌دهنده تغییراتی در نحوه گنجاندن مسائل آب‌و‌هوایی در راهبرد امنیتی خود توسط نهادهای نظامی ایالات متحده است. تا به حال، زمانی‌که وزارت دفاع تغییرات آب‌و‌هوایی را در نظر گرفته بود، به جای پیامدهای ژئوپولیتیک گسترده‌تر گرم شدن جهان، بر چگونگی تاثیر سیل و گرمای شدید بر آمادگی نظامی تمرکز داشت. اکنون این نگرانی وجود دارد که تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند به شکست دولت منجر شود.

لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا در بیانیه‌ای که همراه با گزارش پنتاگون بود، گفت: «تغییرات اقلیمی چشم‌انداز استراتژیک را تغییر می‌دهد و محیط امنیتی جدیدی را شکل می‌دهد که تهدیدات پیچیده‌ای را برای ایالات متحده و کشورهای سراسر جهان ایجاد می‌کند. برای جلوگیری از جنگ و محافظت از کشورمان، وزارت دفاع باید راه‌هایی را که تغییرات آب‌و‌هوایی بر ماموریت‌ها، برنامه‌ها و قابلیت‌ها تاثیر می‌گذارد، درک کند.»

تغییر در واشنگتن در حالی صورت می‌گیرد که ارتش‌ها و آژانس‌های امنیتی در سراسر جهان گرمایش جهانی را در برنامه‌ریزی خود حساب می‌کنند. در ناتو، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو در اوایل سال جاری، تغییرات آب‌و‌هوایی را به عنوان تمرکز اصلی ائتلاف دفاعی در حالی که برنامه‌های استراتژیک خود را اصلاح می‌کند، قرار داد. ارتش بریتانیا در بهار امسال از یک گزارش پرده‌برداری کرد که توصیه می‌کند عملیات نظامی را از بالا به پایین بازنگری کند تا برای استقرار بسیار بیشتر مرتبط با آب‌و‌هوا در دهه‌های آینده آماده شود.

در این بیانیه آمده است: «کشورها در مورد اینکه چه کسی باید زودتر وارد عمل شود و برای کنترل روند روبه‌رشد انرژی پاک با هم رقابت می‌کنند» و نتیجه می‌گیرد که «اکثر کشورها با انتخاب‌های اقتصادی دشواری مواجه خواهند شد و احتمالاً روی پیشرفت‌های تکنولوژیک برای کاهش سریع انتشار گازهای گلخانه‌ای خود حساب خواهند کرد.»

اسناد اطلاعاتی ایالات متحده نتیجه می‌گیرد که تنش‌های ژئوپولیتیک احتمالاً در دهه‌های آینده افزایش می‌یابد، زیرا کشورها علاوه بر مقابله با اثرات فیزیکی تغییرات آب‌و‌هوایی که شامل سیل‌ها، آتش‌سوزی‌ها و طوفان‌های ویرانگر می‌شود باید با اثرات سیاسی نیز مبارزه ‌کنند. کاهش بلایای مرتبط با آب‌و‌هوا ممکن است نیازمند راه‌حل‌هایی باشد که برخی کشورها از عهده پرداخت آن برنمی‌آیند و اراده سیاسی می‌طلبد که برخی از رهبران نمی‌توانند به کار گیرند.

هشدارهای این گزارش بر اساس سال‌ها تجزیه و تحلیل اطلاعاتی است که تصویر تیره‌ای را نیز به تصویر می‌کشد. تنها شش ماه پیش، دفتر مدیر اطلاعات ملی در گزارش چهارساله خود با نام «روندهای جهانی» پیش‌بینی کرد که تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند باعث تحولات اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی شود. در یک سناریو، نویسندگان تصور کردند شیلات به دلیل افزایش دما و اسیدی شدن اقیانوس ویران شده است، برداشت غلات به دلیل تغییرات بارندگی و افزایش قیمت مواد غذایی کاهش یافته است که باعث ایجاد «احتکار گسترده» می‌شود که این امر به قحطی جهانی منجر می‌شود؛ دردناک‌تر آنکه همه اینها در اوایل دهه 2030 رخ خواهد داد. این گزارش هشدار داد که موج اعتراض به «ناتوانی دولت‌ها در برآوردن نیازهای اولیه انسانی» می‌تواند رهبران و دولت‌ها را سرنگون کند. پیش از این در سال 2014، استراتژی اطلاعات ملی هشدار داد که تغییرات آب‌و‌هوایی می‌تواند جرقه جنگ‌های جدیدی را بر سر آب و دیگر منابع حیاتی که احتمالاً کمیاب می‌شوند، بزند. امروز اما احتمال این جرقه بیش از هر زمان دیگری است.