دمیدن سرنا از سر گشاد

سایه فتحی: شستا یکی از غول‌های اقتصاد ایران وارد بورس شد، گرچه طلسم چندین‌ساله شکست و در ظاهر امر خروج تامین اجتماعی از بنگاهداری رقم خورد اما این پایان ماجرا نیست. به‌زعم برخی تحلیلگران همان‌قدر که بنگاهداری‌ تامین اجتماعی مورد انتقاد است، گذر شستا از بورس با توجه به ساختار مالکیت چندلایه و هرمی مورد بحث بوده و جای نگرانی دارد. شستا یکی از تلخ‌ترین تجربه‌های بنگاهداری دولت است و نتیجه‌ای جز هدررفت منابع هنگفت و بالا آوردن بدهی کلان نداشته است. از زمانی که مشکلات و ناکارایی نهاد تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشور نمایان و هر روز بر عمق مشکلات آن به واسطه بنگاهداری افزوده شد، در سطح مدیریت کلان کشور تصمیم بر آن شد تا شستا برای حل بحرانی که گرفتارش شده، به‌جای بنگاهداری به سهامداری همانند راهی که صندوق‌های بازنشستگی در جهان، طی کردند و موفق هم بود، روی بیاورد. این تصمیم سال‌ها به دلایل مختلف از جمله چالش‌های عمیق و وجود ذی‌نفعان بسیار طول کشید تا امروز به مرحله اجرا برسد. به هر ترتیب در این شرایط عرضه اولیه شستا در بورس رقم خورد اما رفتار دولت در واگذاری و جابه‌جایی منابع عظیم تامین اجتماعی در بازار سرمایه بحث‌برانگیز شده است. برخی معتقدند که بیشترین انگیزه دولت در این مقطع برای عرضه شستا و به‌طورکلی فروش دارایی‌هایش در بورس، تامین منابع مالی در شرایطی که ویروس کرونا بار مالی سنگینی بر دوشش انداخته، بوده است. اگرچه استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه آن هم در شرایطی که مردم از بورس استقبال کرده‌اند در جهت تامین منابع مالی برای دولت و تامین اجتماعی امری معقول به نظر می‌رسد و به اعتقاد کارشناسان راه‌حل مناسب برای صندوق‌های بازنشستگی در ایران تغییر رویکرد از بنگاهداری به سهامداری و مدیریت دارایی است اما در مورد شستا باید به جوانب امر بیشتر توجه می‌شد و نه اینکه به‌طور کامل شستا وارد بورس شود. در این رابطه مهدی حیدری استاد دانشگاه معتقد است که عرضه عمومی شستا مالکیت‌های چندلایه و هرمی در بازار سرمایه کشور را بیش از پیش گسترش می‌دهد. در حال حاضر حدود دوسوم شرکت‌های بورسی حداقل یک سهامدار بورسی دارند و حدود نیمی از شرکت‌ها، سهامدار عمده یک شرکت بورسی دیگر هستند. ساختار مالکیت درهم‌تنیده و چندلایه شرکت‌های بورسی پیامدهای متعددی دارد که مهم‌ترین آن، تفکیک مالکیت و کنترل شرکت‌هاست که باعث تضعیف حاکمیت شرکتی و به خطر افتادن منافع سهامداران خرد می‌شود. راه‌حل عملیاتی فروش سهام شرکت‌های پایین زنجیره مالکیت شستا به‌طوری که کنترل این شرکت‌ها هم به مالکان جدید منتقل شود بهترین کاری است که در این شرایط می‌تواند انجام شود. اما عرضه شستا در بورس تغییر رویکرد بنگاهداری به مدیریت دارایی را تقریباً غیرممکن یا بسیار دشوار می‌سازد. هرچند در مقابل این تحلیل‌ها، برخی معتقدند عرضه شستا در بورس زمینه شفافیت را فراهم می‌کند و حتی دولت هم این عرضه را گامی در جهت شفافیت و صیانت از منافع بیمه‌شدگان می‌داند به‌طوری‌که وزیر کار در توئیتی عنوان کرده است بازی برد-برد برای بیمه‌شدگان و اقتصاد ایران است. به هر ترتیب در پرونده پیش رو به بررسی ابعاد این مساله می‌پردازیم و بد و خوب ورود شستا در بورس را بررسی می‌کنیم که در ادامه می‌خوانید.