غلیان نقدینگی در بورس

در ابتدا لازم می‌دانم بر این موضوع تاکید کنم که در سال‌های اخیر در حوزه توسعه بازار سرمایه، اقدامات بسیار خوبی توسط سازمان بورس و همچنین کلیه نهادهای مالی تحت نظارت سازمان بورس صورت پذیرفته است. افزایش ارزش بازارها، متنوع شدن ابزارها و نهادهای مالی همگی از نتایج اقدامات صورت‌گرفته در 20 سال اخیر در بازار سرمایه بوده‌اند.

با این حال به نظر می‌رسد، کشور در حوزه توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری ناکام مانده است و علت اصلی نوسانات شدید در برخی بازارها و در برخی مقاطع خاص زمانی، همین موضوع عدم شناخت موضوع مهم سرمایه‌گذاری و در یک کلام، نبود فرهنگ سرمایه‌گذاری در میان عامه مردم جامعه است.

هجوم نقدینگی به بازار سهام

آیا هجوم نقدینگی که در چند هفته اخیر در بازار سرمایه رخ داده است، اتفاق مبارکی است؟ به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و دلسوزان بازار، در غیاب زیرساخت‌های بازار، قطعاً پاسخ منفی است. اما در صورت وجود زیرساخت‌های لازم، قطعاً تمایل مردم به سرمایه‌گذاری و انتقال سرمایه‌های ایشان به بازار سرمایه، امری بسیار میمون و مبارک است. زیرساخت مناسب برای توسعه بازار سرمایه ما، صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. در حال حاضر بیش از ۲۰۰ صندوق سرمایه‌گذاری در کشور وجود دارد که بیش از ۱۶۰ هزار میلیارد تومان از دارایی‌های مردم را در خود جای داده و مدیریت می‌کند. اما از این میزان فقط چهار هزار میلیارد تومان آن متعلق به صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام است و چیزی در حدود ۶۵۰ میلیارد تومان متعلق به صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا و تقریباً 150 هزار میلیارد تومان آن متعلق به صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت است که عمده سرمایه را به سمت سپرده‌گذاری در بانک‌ها هدایت کرده‌اند. مقایسه این رقم (چهار هزار میلیارد تومان) با ارزش بازار سرمایه کشور، با ارزشی بالغ بر 1350 هزار میلیارد تومان نشان می‌دهد که صندوق‌های سرمایه‌گذاری با قدمت 12ساله در کشور هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده‌اند و بنابراین طبیعی است که بازار سهام ما توانایی جذب 20 هزار میلیارد تومان را نداشته باشد و با ورود چنین سرمایه نقدی، با رشد شدید قیمت سهام مواجه شود و طبیعتاً باز هم به همان دلیل نبود فرهنگ سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران پس از کسب سود و مشاهده نوسانات اندک، بلافاصله و به صورت گروهی قصد خروج از بازار را خواهند داشت و خروج دسته‌جمعی هم تبعات منفی خاص خود را دارد. طبیعتاً با نوساناتی که به دنبال این خروج دسته‌جمعی در بازار سهام اتفاق خواهد افتاد، به احتمال زیاد، زیان‌هایی حادث خواهد شد و به دنبال آن غیرحرفه‌ای‌های زیان‌دیده به طور دائم از بازار خارج شده و نه‌تنها تا مدت‌ها به بازار سرمایه مراجعه نخواهند کرد بلکه با بازگو کردن خاطرات و تجربیات خود برای سایرین، مانع ورود سایرین نیز به این بازار خواهند شد.

لزوم توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری

برگزاری نمایشگاه‌های متنوع بورس، بانک، بیمه و بازار سرمایه که به صورت سالانه در تهران، کیش، مشهد، اصفهان و برخی شهرهای دیگر کشور برگزار می‌شود تاکنون نه‌تنها نتوانسته در این زمینه موفقیتی کسب کند بلکه بنا به گفته بسیاری از فعالان بازار سرمایه حتی به این هدف نزدیک هم نشده است. و بسیاری از خبرگان، صرف این هزینه‌های سنگین برای برگزاری این نمایشگاه‌ها را صرفاً دور ریختن پول دانسته‌اند. یکی از آثار عدم توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری میان آحاد جامعه، بروز پدیده حرکت گروهی و دسته‌جمعی خیل عظیمی از مردم به یک بازار خاص و در یک زمان محدود است.

تجربه هجوم مردم برای ثبت‌نام و خرید سیم‌کارت موبایل در دهه‌های 70 و 80، هجوم مردم برای خرید ارز که چندین بار در دهه‌های 60 و 70 و حداقل دو بار در دهه 90 رخ داد، همچنین هجوم مردم برای ثبت‌نام در طرح مسکن مهر برخی مناطق خاص از جمله پرند و تهرانسر در سال‌های ابتدایی دهه 90، همگی نشانگر این موضوع هستند که نه‌تنها مردم بلکه متاسفانه سیاستگذار نیز با موضوع سرمایه‌گذاری غریبه است. باید این آگاهی به مردم داده شود که علت نوسانات شدید بازارها چیزی نیست جز هجوم یکباره خود مردم برای خرید یا فروش یک دارایی در زمان محدود! و واقعاً مهم نیست که این دارایی چه باشد. این دارایی ممکن است سهام باشد یا دلار یا طلا یا مسکن یا حتی خودرو و سیم‌کارت موبایل. سیاستگذار باید اقداماتی انجام دهد که مردم به وی اعتماد کنند و بعد مردم را به سمت ریل صحیح در سرمایه‌گذاری هدایت کند و ریل صحیح به نظر بسیاری از کارشناسان و خبرگان اقتصاد و صنعت مالی، هدایت مردم به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. برای نیل به این مقصود، باید اقدامات ترویجی مناسبی برای افزایش آگاهی مردم و فرهنگ‌سازی سرمایه‌گذاری صورت بپذیرد. سیاستگذار باید دنبال راه‌هایی باشد که حرکت قیمت‌ها را تدریجی یا Smooth کند. حرکت‌های سریع و جهشی قطعاً عواقب خوبی برای اقتصاد ندارند.

توجه ویژه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری از آنجا که توسط مدیران کارشناس و حرفه‌ای مدیریت و نظارت می‌شوند، کمتر درگیر هیجانات مرسوم در بازار سهام می‌شوند چون پول‌ها را به درستی سرمایه‌گذاری می‌کنند. به اعتقاد صاحب‌نظران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری این ظرفیت را دارند که به عنوان پارکینگ پول نیز عمل کنند و منابعی را که در صورت هجوم مردم به بازار سرمایه در بازار عرضه می‌شود جذب کرده و آنها را به تدریج در فرصت‌های سرمایه‌گذاری که در بازار سهام ایجاد می‌شود سرمایه‌گذاری کنند. بنابراین در راستای توسعه بازار و توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری، بهتر است مردم را به سمت سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها هدایت کنیم تا از سرمایه‌هایشان به‌درستی استفاده و حفاظت شود. علاوه بر این، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مکانیسم ورود و خروج مناسبی هم دارند به این ترتیب که اگر افرادی بخواهند در کوتاه‌مدت وجوهشان را در اختیار این صندوق‌ها قرار بدهند، این صندوق‌ها با اعمال جرایم ابطال و اخذ کارمزدهای مازاد بر ورود و خروج‌های کوتاه‌مدت جلوی این هیجانات را خواهند گرفت. ضمن اینکه خودشان را هم از آسیب‌های مربوط به ورود و خروج یکباره سرمایه‌گذاران مصون نگه خواهند داشت.

لزوم توسعه امکانات معاملاتی

امکانات معاملاتی همچون فروش استقراضی و اعتبار در معاملات، به مدیران حرفه‌ای بازار کمک می‌کند تا ضمن کسب سود، نوسانات بازار انواع اوراق بهادار و به‌طور ویژه بازار سهام را کنترل کنند. در غیاب این ابزارهای معاملاتی مدیریت بازار بسیار مشکل خواهد بود.

لزوم تنوع دارایی‌های مالی در بورس

یکی از علل مراجعه مردم به بورس‌ها، سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی است که یا به علت قیمت بالا (همچون مسکن) یا به دلیل هزینه نگهداری بالا (خودرو، طلا و ارز) امکان سرمایه‌گذاری مستقیم برای آنها مشکل و حتی غیرممکن است. به عنوان مثال، اگر شخصی بخواهد به اندازه 10 میلیون تومان در بازار مسکن سرمایه‌گذاری کند، در حال حاضر در بازار سرمایه ایران، این امکان برای وی مهیا نیست. در صورتی که در سایر کشورهای دنیا، صندوق‌های املاک و مستغلات دقیقاً با همین هدف تشکیل شده‌اند. ایجاد کلاس‌های سرمایه‌گذاری مختلف در قالب انواع اوراق بهادار، از کارهای بسیار مهمی است که به اعتقاد من باید در اسرع وقت در بازار سرمایه محقق شود. البته در 15 سال اخیر اقدامات بسیار خوبی در این زمینه انجام شده است. علاوه بر سهام و اوراق بهادار با درآمد ثابت، در حال حاضر سکه، طلا، زعفران و پسته نیز در قالب اوراق بهادار قابل معامله در بورس‌ها در دسترس سرمایه‌گذاران قرار دارد. اما هنوز در مورد ارز، نفت، خودرو و مسکن به عنوان چهار دارایی بسیار مهم و عمده که بسیاری از مردم و صنعتگران به آن اعتقاد دارند و علاقه‌مندند قسمتی از سرمایه خود را در قالب یکی از این نوع دارایی‌ها نگهداری کنند، ابزاری در بازار سرمایه ایجاد نشده است. گواهی سپرده ارزی، گواهی سپرده نفت خام، گواهی سرمایه‌گذاری خودرو و صندوق‌های املاک و مستغلات، از ابزارها و نهادهای مالی هستند که دقیقاً با همین هدف در دنیا طراحی و در بورس‌های دنیا به عموم مردم عرضه شده‌اند (البته به‌جز گواهی سرمایه‌گذاری خودرو که در سایر نقاط دنیا به دلیل مصرفی بودن در سبد سرمایه‌گذاری مردم قرار ندارد).