فراز و فرود عملکرد بانک‌ها

ارزیابی عملکرد بانک‌ها با توجه به عوامل بنیادین موثر بر آنها شامل کفایت سرمایه، مدیریت دارایی، توانایی مدیریت درآمد، مدیریت نقدینگی و حساسیت نسبت به ریسک است. عوامل دیگری مانند میزان جذب سپرده‌های ارزان‌قیمت، تراز عملیاتی عملکردی (سود تسهیلات پرداختی منهای سود سپرده‌ها)، کل تسهیلات، کل دارایی، تسهیلات اعطایی و مطالبات از اشخاص غیردولتی، درآمد کل، دارایی‌های غیرفعال، سایر سپرده‌ها، اوراق مشارکت، وجه نقد و سود و زیان عملیاتی دارای وزن اهمیتی ویژه‌ای هستند. عملکرد بانک‌های بورسی طی سال‌های اخیر دارای فرازوفرودهای زیادی بوده که عمدتاً به دلیل سیاستگذاری‌های دستوری مبنی بر پرداخت تسهیلات تکلیفی از یک‌سو و رقابت بانک‌های ناتراز برای جذب سپرده با نرخ‌های بالاتر از نرخ مصوب شورای پول و اعتبار، به کاهش شدید تراز عملیاتی بانک‌ها در اواسط دهه 90 منجر شد. از اواخر دهه 90 با سخت‌گیری‌های بانک مرکزی از یک‌سو و نیز افزایش نسبت پول به نقدینگی در کشور که ناشی از افزایش تورم و نگهداشت پول در حساب‌های کوتاه‌مدت از سوی سپرده‌گذاران بود نرخ هزینه سپرده‌ها برای بانک‌ها کاهش یافت و این امر در کنار افزایش نرخ کارمزد خدمات بانکی، موجب بهبود ترازنامه و سود و زیان بانک‌های تراز شد. هرچند برخی از بانک‌ها که شرایط مساعدی از نظر عملیاتی نداشته‌اند کماکان با افزایش زیان عملیاتی مواجه هستند. سرمایه ثبتی این صنعت از ابتدای سال 1390 از 6100 میلیارد تومان به بیش از 150 هزار میلیارد تومان رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که بانک‌ها چنانچه در سیاستگذاری‌های خود از انباشت ثروت در دارایی‌های غیرمولد نظیر املاک و... فاصله بگیرند و به کارکرد اصلی خود که انجام عملیات بانکی در چارچوب مقررات است بپردازد ضمن مدیریت بهینه منابع می‌توانند با رشد تراز عملیاتی خود و نیز ارائه خدمات متنوع، رشد درآمد کارمزد داشته باشند که در بلندمدت، هم هزینه تامین مالی سیستم بانکی را کاهش می‌دهد، هم می‌تواند از افزایش نقدینگی در جامعه که به تورم‌های افسارگسیخته طی دهه‌های اخیر منجر شده جلوگیری کند. هرچند با توجه به اینکه مدیریت اکثر بانک‌ها به نوعی از سوی دولت‌ها تعیین می‌شود و تعیین ردیف‌های بودجه‌ای برای تسهیلات تکلیفی، بار سنگینی بر دوش بانک‌ها و افزایش بی‌انضباطی آنها را در پی داشته است که ضروری است استقلال بانک‌ها از دولت و قانونگذاران حفظ شود.

بررسی تراز عملیاتی ماهانه بانک‌ها نشان می‌دهد میانگین تراز عملیاتی (سود تسهیلات منهای سود سپرده) از 497 میلیارد تومان تراز ماهانه در سال 1398 به حدود 10 هزار میلیارد تومان در سال 1402 رسیده است که نشان‌دهنده بهبود عملیات بانک‌ها و امیدواری به کاهش ناترازی در سیستم بانکی است.