رفاه ازدست‌رفته

  مجید حیدری: بررسی آمارهای بودجه در سال 1397 نشان می‌دهد که وضعیت خانوارها به‌خصوص دهک‌های کم‌درآمد نسبت به سال قبل در برخی پارامترها بدتر شده است. به عنوان یک نمونه قابل اتکا، می‌توان تغییرات وزنی مصرف گوشت دام در گروه کم‌درآمد را مورد بررسی قرار داد. داده‌های بودجه خانوار مرکز آمار نشان می‌دهد که دهک اول، برای خرید گوشت دام معادل ۲۴۳ هزار تومان در سال ۹۷ و معادل ۲۱۱ هزار تومان در سال ۹۶ هزینه کرده است. در واقع تحریم‌ها و تورم باعث شد تا خانوارهای دهک اول، پول بیشتری برای مصرف گوشت بپردازند؛ اما گوشت کمتری مصرف کنند. چراکه در سال ۹۶، با ۲۱۱ هزار تومان می‌توانستند در حدود 6 /5 کیلو گوشت گوساله یا گاو خریداری کنند، درحالی‌که در سال ۹۷ با ۲۴۳ هزار تومان، تنها توانستند 3 /4 کیلو گوشت برای خانواده خود تهیه کنند. در نتیجه مصرف گوشت دام خانوارهای دهک‌های پایین از ۴۷۴ گرم در ماه به ۳۶۳ گرم کاهش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دهک‌های پایین درآمدی، عمده سبد مصرف را کالاهای اساسی زندگی تشکیل می‌دهد. جهش یکباره تورم اگر برای دهک‌های متوسط و بالای جامعه منجر به حذف بخشی از هزینه‌های غیرضرور یا خدماتی می‌شود، می‌تواند برای دهک‌های پایین جامعه منجر به حذف بخشی از اقلام ضروری شود. این روند تنها محدود به آمارهای سال 1397 نبود و در زمان شوک‌های تورمی، این موضوع قابل مشاهده است. از سوی دیگر، سیاست‌های رفاهی به‌کار‌گرفته نیز عمدتاً صرف ارزان نگه داشتن کالاهای اساسی شده، اما این آمارها تایید نمی‌کند که سهم مصرفی گوشت در سبد خانوار بهبود یافته باشد و در نتیجه سیاست‌های رفاهی برای توزیع دلار ارزان تنها موجب شده که منابع ارزی کشور کاهش یابد. آمار بودجه خانوار با قدمتی بیش از نیم‌قرن، هم به لحاظ نمونه آماری و هم به لحاظ وسعت اطلاعات کسب‌شده از الگوی مصرف خانوارها و تغییرات این الگو در طول دوره‌های زمانی و به تفکیک مناطق جغرافیایی از اهمیت غیرقابل‌انکاری برخوردار است. این بانک اطلاعاتی علاوه‌بر اینکه نشان می‌دهد خانوارها چگونه بودجه خود را به نیازهای ضروری مختلف از جمله خوراک، مسکن، پوشاک، حمل‌ونقل و... تخصیص می‌دهند، تصویر واضحی از واکنش مردم به شوک‌های مثبت یا منفی درآمدی به دست می‌دهد. کارشناسان معتقدند در تحلیل بودجه خانوار باید دو نکته اصلی را مدنظر قرار داد. برآوردهای درآمدی به دلایل مختلف از جمله تمایل نداشتن خانوارها برای نشان دادن منابع مختلف درآمدی یا مشکلات مربوط به ثبت درآمد روزانه برای بسیاری از مشاغل همواره با مشکل کم‌شماری روبه‌رو است و به همین دلیل حتی در کارهای آکادمیک چندان استنادی به آن صورت نمی‌گیرد. در نتیجه برای تحلیل رفتارها در بودجه خانوار باید بیشتر به سمت مصرف و هزینه نگاه کرد و این آمار را مدنظر قرار داد. جدیدترین بررسی‌ها از بودجه خانوار نشان می‌دهد که اثر تورم بر کاهش مصرف کالاهای ضروری قابل مشاهده، اما اثر سیاست حمایتی در کاهش این رفاه غیرقابل ردیابی بوده است.