آسیب به نوبت

با توجه به تجربه سال‌های 1391 و 1392 با خروج آمریکا از برجام در بهار سال 1397 پیش‌بینی می‌شد که رشد اقتصادی کشور در دو سال پس از آن منفی خواهد بود. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران رشد اقتصادی کشور در سال 1397 حدود منفی 5 /4 درصد بوده است. هرچند با گذشت قریب به شش ماه از سال 1398 متاسفانه هنوز هیچ گزارشی از وضعیت متغیرهای بخش حقیقی اقتصاد ایران از این سال منتشر نشده است با این حال شواهد موجود نشان می‌دهد وضعیت رکودی اقتصاد در نیمه اول سال 1398 تداوم یافته است. همان‌گونه که بیان شد مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر این رشد منفی اعمال تحریم‌های آمریکا بوده است با این حال تاثیرپذیری بخش‌های مختلف اقتصادی از این تحریم‌ها یکسان نیست. در ادامه این مطلب سعی می‌شود عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی به تفکیک بخش‌های اقتصادی در نیمه دوم سال 1398 مورد ارزیابی قرار گیرد.

کشاورزی: به‌طور کلی در کوتاه‌مدت مهم‌ترین عامل موثر بر عملکرد بخش کشاورزی، وضعیت بارندگی و شرایط آب و هوایی است. با توجه به شواهد موجود از وضعیت نسبتاً مناسب بارندگی در سال آبی جاری رشد مثبت این بخش چندان دور از انتظار نخواهد بود.

نفت: رشد این بخش در سال 1397 نزدیک به منفی 14 درصد بوده است و با توجه به محدودیت‌های شدید موجود در صادرات نفت، رشد این بخش در سال 1398 نیز منفی خواهد بود. هرچند برای برآورد دقیق شدت رشد منفی این بخش آمار صادرات نفت فعلی مورد نیاز است که متاسفانه در دسترس نیست. با وجود این می‌توان پیش‌بینی کرد با توجه به کاهش قابل توجه صادرات نفت کشور از نیمه دوم سال 1397 از شدت رشد منفی این بخش در نیمه دوم سال 1398 کاسته خواهد شد و احتمالاً رشد این بخش در فصل زمستان نزدیک به صفر خواهد بود.

صنعت: برای آنکه وضعیت صنعت در نیمه دوم سال 1398 تحلیل شود نیاز است ابتدا ارزیابی دقیقی از کانال‌های اثرگذاری تحریم بر صنایع مختلف داشته باشیم. با توجه به تجربه دور قبلی و فعلی تحریم‌ها، کانال‌های اثرگذاری تحریم بر صنایع مختلف، متفاوت است. برخی صنایع (نظیر خودروسازی) به دلیل مشکل در تامین کالاهای واسطه‌ای مورد نیاز تولید به دلیل محدودیت‌های وارداتی با مشکل مواجه می‌شوند. این صنایع با سرعت و میزان بیشتری از تحریم آسیب می‌بینند. برخی صنایع به دلیل محدودیت‌های صادراتی با مشکل مواجه می‌شوند (نظیر صنایع شیمیایی). دسته دیگر، صنایعی هستند که به عنوان زنجیره پسین صنایع مذکور از تحریم‌ها متاثر می‌پذیرند یا به دلیل رکود با کاهش تقاضا مواجه‌اند (نظیر فلزات اساسی). صنایع اخیر با تاخیر و به‌طور غیرمستقیم از تحریم آسیب می‌بینند.

جدول 1 نشان می‌دهد تولید انواع سواری در سال 1397 حدود 38 درصد کاهش یافته است همچنین تولید لوازم‌خانگی تلویزیون، یخچال و لباسشویی به ترتیب 40، 15 و 55 درصد نسبت به سال 1396 کاهش یافته است. همان‌گونه که بیان شد کانال اثرپذیری این محصولات از تحریم عمدتاً به دلیل محدودیت در واردات کالاهای واسطه بوده است. هرچند شواهد موجود نشان می‌دهد رشد این دسته از صنایع در نیمه اول سال 1398 نیز منفی بوده است با این حال دلیل چندانی برای تداوم رشد منفی این صنایع در نیمه دوم سال 1398 وجود ندارد و به نظر می‌رسد رشد این دسته از صنایع در نیمه دوم سال 1398 نزدیک به صفر باشد. در جدول 1 مشاهده می‌شود تولید محصولات پتروشیمی به دلیل تحریم‌های صادراتی نزدیک به دو درصد کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود رشد منفی این صنعت با شدت بیشتری در سال 1398 تداوم یابد با این حال با توجه به اینکه صادرات این محصولات در فصل زمستان 1397 نزدیک به 50 درصد کاهش یافته است پیش‌بینی می‌شود در نیمه دوم سال 1398 از شدت رشد منفی این صنعت کاسته شود.

همان‌گونه که بیان شد انتظار بر این بود رشد بخش‌های فلزات اساسی و کانی‌های غیرفلزی با تاخیر از تحریم‌ها متاثر شود. رشد این بخش‌ها در سال 1397 مثبت بوده است با این حال با توجه به ورود بخش ساختمان به فاز رکودی پیش‌بینی رشد منفی این بخش‌ها در سال 1398 چندان دور از انتظار نخواهد بود و انتظار می‌رود رشد منفی این صنایع در نیمه دوم سال 1398 حتی شدیدتر شود.به‌طور کلی در نیمه دوم سال 1398 انتظار می‌رود از رشد منفی صنایع خودروسازی و پتروشیمی کاسته شود و صنایع فلزات اساسی و کانی‌های غیرفلزی با رشد منفی مواجه شوند با این حال تداوم رشد منفی این بخش در نیمه دوم سال 1398 کاملاً قابل انتظار خواهد بود.

ساختمان: با وجود رشد قیمت واحدهای مسکونی در سال 1397 این بخش در این سال رشد منفی 5 /4درصدی را تجربه کرد. با توجه به وجود نشانه‌هایی از بازار مسکن مبنی بر ورود به وضعیت رکودی از ابتدای سال 1398 به نظر می‌رسد رشد منفی این بخش در نیمه اول سال 1398 تداوم یافته و با توجه به وضعیت بودجه عمرانی دولت و چشم‌انداز منفی سرمایه‌گذاری به نظر می‌رسد در نیمه دوم سال 1398 رشد این بخش حتی منفی‌تر شود.

خدمات: به‌طور طبیعی رشد بخش خدمات متاثر از رشد سایر بخش‌های اقتصادی به‌خصوص صنعت و کشاورزی است. رشد این بخش با خروج آمریکا از برجام در سال 1397 به صفر درصد کاهش یافته است که عمده‌ترین دلیل آن رشد منفی شش‌درصدی بخش عمده و خرده‌فروشی و رشد منفی 5 /4درصدی بخش فعالیت‌های مالی و بیمه بوده است. در سال 1398 نیز با توجه به عملکرد بخش‌های صنعت، کشاورزی و معدن و تاثیر آن بر بخش‌های خرده‌فروشی و عمده‌فروشی و مستغلات، مخارج هزینه‌ای دولت و تاثیر آن بر بخش خدمات عمومی و چشم‌انداز سایر زیربخش‌های خدمات، رشد این بخش در حالت خوش‌بینانه نزدیک به صفر برآورد می‌شود.

به‌طور کلی ارزیابی وضعیت اقتصاد کشور نشان می‌دهد عملکرد اقتصاد به شدت تحت تاثیر خروج آمریکا از برجام قرار گرفته است با این حال شدت تاثیرپذیری بخش‌ها یکسان نبوده و از منظر آسیب‌پذیری از تحریم‌ها ترتیب بخش‌های اقتصادی به صورت نفت، صنعت و معدن، ساختمان، خدمات و کشاورزی بوده است. تحلیل بخش‌های اقتصادی نشان می‌دهد در نیمه دوم سال 1398 نسبت به نیمه اول این سال از رشد منفی بخش‌های نفت و صنعت کاسته شده، رشد بخش‌های خدمات و کشاورزی بدون تغییر مانده و احتمالاً رشد منفی بخش ساختمان تشدید شود. در مجموع به‌رغم پیش‌بینی رشد منفی اقتصاد ایران در نیمه دوم سال 1398 با این حال به نظر می‌رسد شدت این رشد منفی در نیمه دوم کمتر از نیمه اول سال 1398 خواهد بود.