گام‌هایی برای رقابت واقعی

سیامک سلطانی، مدیرعامل شرکت قند نقش‌جهان، با اظهار تاسف از اینکه شکر در ایران سال‌های سال دولتی بوده است، درباره مشکلات امروز این صنعت می‌گوید: «بخش‌های R & D (تحقیق و توسعه)، تنوع محصول و تنوع بسته‌بندی کارخانجات بسیار ضعیف بوده است. وقتی فردی به سوپرمارکت یا فروشگاهی وارد می‌شود،‌ به دنبال برند نمی‌گردد و هر قند و شکری ببیند برمی‌دارد. اما امروز با فضایی که در حال شکل‌گیری است، اگر فضای رقابتی واقعی شکل بگیرد و بگذارند محصولات قند و شکری که کیفیت بالاتری دارند، با نرخ بیشتر به فروش برسند،‌ می‌توان با تنوع محصولات بازار را رقابتی کرد و یک بازار پویا ایجاد کرد که سلامت‌محور هم باشد.» سلطانی با اشاره به اینکه صنعت قند و شکر قدیمی‌ترین صنعت کشور و حتی از صنعت نفت هم قدیمی‌تر است، نوسازی و بازسازی تجهیزات را از نیازهای اصلی این صنعت می‌داند و می‌گوید فعالان این صنعت برای خرید و نوسازی ماشین‌آلات به حمایت دولت به صورت اعطای وام‌ها و تسهیلات کم‌بهره نیاز دارند.

* * *

‌ در حال حاضر بازار مصرف قند و شکر در ایران چه ویژگی‌هایی دارد؟

میزان مصرف شکر در ایران سالانه بین دو میلیون تا دو میلیون و 100 هزار تن است. البته این آماری است که به صورت رسمی در اختیار داریم و از میزانی که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود، اطلاعات دقیقی در دست نیست. مصرف سرانه در ایران 30 کیلوگرم بود،‌ اما بر اساس آمار جدید در حال حاضر هر فرد در سال 29 کیلوگرم شکر مصرف می‌کند. مصرف سرانه در ایران 30 کیلوگرم بود، اما آمار جدید نشان می‌دهد هر فرد 29 کیلوگرم در سال شکر مصرف می‌کند و این عدد نسبت به کشورهای اروپایی، قاره آمریکا و استرالیا عدد پایینی به نظر می‌رسد،‌ اما همین عدد نسبت به میانگین جهانی عدد بالاتری است. میانگین جهانی مصرف سرانه شکر 22 کیلوگرم است. مصرف سرانه شکر در آمریکای شمالی حدود 40 کیلوگرم و آمریکای جنوبی تا 48 کیلوگرم است. شکر جزو مواد غذایی اصلی در تمام کشورهای دنیاست. اگر یک نوزاد به شیر مادر دسترسی نداشته باشد، با آب قند آرام می‌شود. می‌خواهم بگویم قند و شکر با بافت بدن انسان سنخیت دارد و یک نوع شیرین‌کننده طبیعی است. ما نباید بدن‌مان را از این ماده خدادادی محروم کنیم. قند هم محصولی است که ما ایرانی‌ها بیشتر از مردم سایر کشورها به آن علاقه داریم و ترجیح می‌دهیم چای را با قند بنوشیم. البته این صحبت‌ها دلیلی بر این نیست که بخواهیم برای مصرف بیشتر قند تبلیغ کنیم. اتفاقاً برعکس، نظر ما این است که باید مصرف قند و شکر در کشور مدیریت شود و هر فرد متناسب با متابولیسم و سوخت و ساز بدن خود میزان مصرفش را مدیریت کند. همین‌طور جنسیت، بیماری‌ها و ویژگی‌های خاص هر فرد در تنظیم میزان مصرف قند و شکر باید در نظر گرفته شود. افراد باید از مصرف زیاد و بی‌رویه قند و شکر خودداری کنند، در عین حال ما نباید بدن خود را در معرض رژیم‌های غیراصولی قرار دهیم که قند و شکر از آنها حذف شده است.

‌ شما در محصولاتی که تولید می‌کنید به چه صورتی موضوع سلامتی مصرف‌کنندگان را در نظر می‌گیرید و در کدام یک از محصولات شما بیشتر به این موضوع توجه می‌شود؟ به عنوان مثال «قند حبه قهوه‌ای» که از محصولات شرکت قند نقش‌جهان است،‌ چه ویژگی‌های تغذیه‌ای دارد؟

معمولاً عموم مردم جامعه سه طعم را در صنایع غذایی با هم اشتباه می‌گیرند. البته هر کسی تخصص خود را دارد و نمی‌توان در این زمینه انتظاری از عموم مردم داشت. این سه طعم عبارتند از: طعم کارامل، طعم کاکائو و طعم براونینگ (قهوه‌ای شدن). قهوه‌ای شدن مثل کیک است؛ آرد سفید است و در مرحله پخت کیک،‌ وقتی در فر قرار می‌گیرد و 70 درجه حرارت می‌بینید، قهوه‌ای می‌شود؛ به این فرآیند در صنایع غذایی اصطلاحاً براونینگ می‌گوییم که این خود یک طعم است. طعم کاکائو هم از میوه کاکائو به دست می‌آید و خاص خودش است. طعم سوم که بحث ما درباره آن است،‌ طعم کارامل است. کارامل از شکر به دست می‌آید؛ یعنی وقتی شکر خشک را به دمای 200 درجه سانتیگراد برسانید،‌ به کارامل تبدیل می‌شود. عموم مردم گاهی این سه طعم را اشتباه می‌گیرند. ما شکر و قند قهوه‌ای تولید کرده‌ایم تا طعم کارامل را به مردم بشناسانیم؛ می‌خواهیم مردم با طعم کارامل واقعی آشنا شوند. متاسفانه در بازار در انواع فرآورده‌هایی که با شکر تولید می‌شود مثل آنچه با عنوان بستنی و کیک کاراملی معرفی می‌شود، اسانس شیمیایی یا همان اسانس‌های کاکائویی به عنوان کارامل معرفی می‌شود. اما این محصول ما طعمی کاملاً طبیعی دارد و کارامل واقعی است.

شکر قهوه‌ای در قدیم هم مصارف طبی و دارویی داشته و در بین مردم به عنوان درمان برخی از بیماری‌های کودکان مصرف می‌شده. با پیشرفت و توسعه صنعت قند و آشنایی مردم با پروسه تولید محصولات قندی از چغندرقند، متوجه شدند که بین شکر تصفیه‌نشده تیره‌رنگ که با طیفی از رنگ‌های تیره از زرد کهربایی تا قهوه‌ای نسبتاً تیره دیده می‌شود، با شکر قهوه‌ای مورد نظر تفاوت زیادی وجود دارد. در همین راستا شرکت قند نقش‌جهان برای اولین بار در کشور موفق شد به تولید شکر قهوه‌ای (brown sugar) و بعد قند حبه قهوه‌ای برای مصارف صنعتی، خانگی و کترینگ. قند حبه قهوه‌ای هم از شکر قهوه‌ای قابل مصرف از یک ترکیب ساکارز (شکر تصفیه‌شده) که با مقادیری معین از ملاس به صورت لایه‌ای نازک بر روی ذرات آن نشسته تهیه می‌شود. از نظر ارزش‌های تغذیه‌ای هم اگر میزان وزنی مشابهی از قند و شکر قهوه‌ای را با قند و شکر سفید مقایسه کنیم، قند و شکر قهوه‌ای ساکارز کمتری دارد و به همان نسبت کالری کمتری دارد؛‌ یعنی محصولی است با کالری کمتر از شکر سفید با طعم بسیار مطبوع کارامل. مصرف قند قهوه‌ای مزایای خاص خود را دارد. علاوه بر کالری موجود در این قند، ویتامین‌ها و مواد معدنی در عصاره چغندر مانند فسفر، کلسیم، آهن، منیزیم و پتاسیم در قند قهوه‌ای نیز وجود دارند. قند قهوه‌ای برای سلامت پوست و رفع سلول‌های مرده از روی آن مفید است. از فواید دیگر مصرف قند قهوه‌ای بهبود جریان خون در بدن و تولید سلول‌های خونی است.

‌ از نظر قیمت چه تفاوتی میان قند و شکر سفید و قهوه‌ای وجود دارد؟

از نظر قیمت در حال حاضر در بازار تهران یا در اصفهان قیمت قند و شکر قهوه‌ای تا کیلویی 24 هزار تومان توزیع می‌شود، ولی قیمت قند و شکر قهوه‌ای تولیدی شرکت قند نقش‌جهان حدود 15 تا 20 درصد بالاتر از قیمت قند و شکر سفید معمولی است.

‌ محصولات دیگر شرکت قند نقش‌جهان مانند شکر ارگانیک و شکر دارویی چه ویژگی‌هایی دارند؟

استفاده بیش از حد از سموم برای دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی در زمین‌های کشاورزی و باقی ماندن این ترکیب و عناصر خطرناک در محصولات در کشاورزی باعث نگرانی‌هایی شده است. کشاورزی ارگانیک در جست‌وجوی به کارگیری پیشرفت‌هایی است که مفید و سازگار با حاصلخیزی پایدار هستند. در راستای تولید محصولات غذایی ارگانیک شرکت قند نقش‌جهان با همکاری انجمن ارگانیک ایران و زیر نظر سازمان ملی استاندارد به کشت چغندر ارگانیک و در پی آن تولید شکر ارگانیک اقدام کرده که با تولید این محصول کمک بسزایی به حفظ سلامت محیط زیست از جمله زمین‌های کشاورزی، آب‌های زیرزمینی و نیز سلامت مصرف‌کنندگان شده و یک محصول دوستدار محیط زیست تولید می‌شود.

شکر دارویی هم ساکارز کاملاً خالص و بهداشتی است که شرکت‌های داروسازی از آن برای تولید انواع شربت‌های دارویی، شربت‌های ویتامینه و تهیه انواع پودرها و قرص‌های دارویی و همچنین تولید انواع دیگر شکرهای دارویی استفاده می‌کنند. در دنیا شرکت‌های محدودی در اروپا، آمریکا، چین و برزیل شکر دارویی تولید می‌کنند. شرکت قند نقش‌جهان نیز با توجه به ظرفیت‌های موجود خود در این راستا این محصول را تولید و به شرکت‌های دارویی عرضه کرده است.

‌ به طور کلی عوامل تعیین‌کننده قیمت قند و شکر در بازار در حال حاضر چه عواملی است؟

نرخ قند و شکر در ایران یک نرخ دستوری است؛‌ یعنی از سوی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان معمولاً در مهرماه با آغاز فصل بهره‌برداری کارخانجات اعلام می‌شود. البته قرار بود سال 1396 از ابتدای سال این نرخ اعلام شود. اما به طور کلی قیمت خود چغندرقند اصلی‌ترین عامل تعیین نرخ شکر است که آن هم به صورت خرید تضمینی است و نرخش را وزارت جهاد کشاورزی اعلام می‌کند. دستمزد کارگر و قیمت حامل‌های انرژی هم از دیگر عوامل تعیین‌کننده است.

‌ واردات چه تاثیری بر بازار شکر دارد؟

خوشبختانه در دولت یازدهم سیاست‌های درستی در این زمینه اعمال شد. با در نظر گرفتن دو میلیون تا دو میلیون و 100 هزار تن مصرف داخل، تولید کشور در سال 1395 رکورد زد و یک میلیون و 600 هزار تن تولید کردیم؛ یعنی در حال حاضر حدود 400 تا 600 هزار تن کسری تولید داریم. دولت اجازه نمی‌دهد افرادی از این کسری سوءاستفاده کنند بلکه به کارخانجات تولیدکننده شکر سهمیه می‌دهد تا شکر خام از برزیل وارد کنند و پس از تصفیه و سفید کردن،‌ آن را به بازار کشور ارائه کنند. با این کار از تولید ملی و اشتغال حمایت می‌شود.

‌ سایر سیاستگذاری‌های دولتی از جمله مالیات و نظارت‌ها چه تاثیری در این بازار دارد؟

مالیات در قسمت تولید است و مختصات خودش را دارد، اما انتظاری که ما از دولت داریم این است که در بحث تعیین نرخ شکر به این مساله توجه شود که در حال حاضر نرخ شکر دوتکه است؛ یعنی خود دولت نرخ شکر را حدود 2700 تومان اعلام می‌کند و به کارخانه‌های تولیدی اعلام کرده 2520 تومان درب کارخانه بفروشید تا مابقی آن را به صورت یارانه تولید،‌ دولت به کارخانه‌ها بدهد. انتظاری که کارخانه‌ها دارند این است که قیمت شکر حداقل یک‌تکه باشد؛ یعنی ما بتوانیم محصول را درب کارخانه به همان نرخ 2700 که خودشان تعیین کرده‌اند، بفروشیم. در وضعیت فعلی قیمت شکر دوتکه می‌شود و دولت باید یارانه تولید به ما بدهد که آن هم بعد از دو سال به دست ما می‌رسد که با توجه به نرخ تورم، خیلی دیر است و موجب می‌شود ما با کمبود نقدینگی روبه‌رو شویم. علاوه بر این، ما انتظار داریم قیمت بیشتر از این تعیین شود. اما حتی اگر نرخ همین است،‌ یک‌تکه باشد.

به طور کلی دولت باید از صنایع این بخش حمایت کند. صنایع فرآورده‌های کشاورزی در همه جای دنیا جزو صنایعی است که دولت‌ها از آن حمایت می‌کنند. صنایع مواد غذایی باید مورد حمایت دولت‌ها باشد چون به بخش کشاورزی وابسته است و کشاورزی هم از سیل،‌ آفت، توفان و خشکسالی اثر می‌پذیرد و چون محصولات کشاورزی وارد کارخانجات صنایع غذایی می‌شوند، این کارخانجات هم از چنین حوادثی متاثر می‌شوند. بنابراین دولت‌ها باید از صنایع فرآورده‌های کشاورزی حمایت کنند. می‌دانیم شکر کالایی استراتژیک است که باید از کشاورز چغندرکار، کارخانه و مصرف‌کننده حمایت شود. انتظاری که داریم این است که دولت حمایتش را از تولید و کارخانجات بیشتر کند.

‌ منظور شما از این حمایت چیست؟ یارانه مد نظر شماست یا سیاستگذاری‌های درست؟

خیر، منظورم به هیچ‌وجه یارانه نیست. در صنعت قند و شکر الان 40 کارخانه چغندری و حدود 9 کارخانه نیشکر در کشور وجود دارد. همه ما فعالان صنعت قند و شکر روی پای خودمان ایستاده‌ایم. انتظار نداریم دولت به ما یارانه بدهد، اما انتظار داریم سیاست‌های حمایتی وضع شود. کمک نقدی نمی‌خواهیم و با اتکا به خدا و توان خودمان فعالیت می‌کنیم. صنعت قند و شکر قدیمی‌ترین صنعت کشور است و حتی از صنعت نفت هم قدیمی‌تر است. کارخانه ما الان وارد پنجاه و یکمین سال فعالیتش شده است. کارخانه‌های دیگری هستند که در حال آغاز هفتادمین سال فعالیت‌شان هستند. این صنعت 120 سال قدمت دارد. الان ماشین‌آلات این صنعت به نوسازی و بازسازی نیاز دارد که بتوانند با مصرف انرژی و نیروی کار کمتر این تولید را انجام دهند. ماشین‌آلات باید نو شوند. برای این منظور ما به خرید نیاز داریم؛ یکسری داخلی و یکسری خارجی. اینجا دولت باید وام‌ها و تسهیلات کم‌بهره در اختیار ما قرار دهد، سیاست‌های بانکی در جهت حمایت از صنایع ما باشد تا بتوانیم تجهیزات را نوسازی کنیم. یا حتی در بخش کشاورزی به مکانیزاسیون کشت چغندرقند کمک کند. در این زمینه است که ما از دولت می‌خواهیم به ما کمک کند کارخانه‌هایمان را نو کنیم. صنعت قند و شکر از صنایع بسیار پراهمیت و اثرگذار است. ما در این صنعت با بخش کشاورزی هم سر و کار داریم. در حال حاضر چهار هزار خانواده کشاورز طرف قرارداد کارخانه قند نقش‌جهان هستند، 1200 راننده برای حمل چغندرقند از مزارع به کارخانه طرف قرارداد ما هستند. حدود 400 تا 500 نفر نیروی کار مستقیم در کارخانه ما فعالیت می‌کنند و سه برابر این افراد، از طریق پیمانکاری با ما کار می‌کنند. علاوه بر همه اینها صنایع غذایی و صنایع دارویی مصرف‌کننده شکر هم با ما همکاری می‌کنند. صنعت قند و شکر اشتغال‌زایی گسترده‌ای به دنبال دارد و در جلوگیری از مهاجرت کشاورزان از روستا به شهر نقشی بسیار مهم دارد. بنابراین با توجه به اینکه صنعت قند و شکر نقش و تاثیر بسیار کلیدی و گسترده‌ای در ابعاد مختلف دارد، جا دارد دولت از این صنعت حمایت کند و منظور از این حمایت به هیچ‌وجه پرداخت یارانه نیست.

‌ شما توضیح دادید که در حال حاضر 40 کارخانه چغندری و حدود 9 کارخانه نی‌شکری در کشور وجود دارد. وضعیت فعالیت این کارخانه‌ها چگونه است؟

اگر اشتباه نکنم از بین 40 کارخانه چغندری حدود 26 کارخانه چغندری فعال هستند. در حال حاضر تعداد بالایی از کارخانه‌ها یا دچار مشکل فرسودگی تجهیزات هستند یا مشکلات دیگری مانند تغییر سهامدار، به فروش رفتن کارخانه و مشکلات نقدینگی پیدا کرده‌اند و نمی‌توانند فعالیت کنند. 9 کارخانه نیشکر هم داریم که همه فعالیت می‌کنند چون کارخانه‌های جدیدی هستند.

‌ سیاست‌های دولت یازدهم تغییری در وضعیت کارخانه‌های شکر ایجاد نکرده است؟

مهم‌ترین تغییر سیاست‌های خوبی بود که واردات شکر را مدیریت کردند و این واقعاً سیاست بسیار مثبتی بود که انجام شد.

‌ در حال حاضر رقابت در بازار قند و شکر چه وضعیتی دارد؟ این بازار انحصاری نیست؟

چون ما در قند و شکر به خودکفایی نرسیده‌ایم و متاسفانه از سوی دیگر شکر در ایران سال‌های سال دولتی بوده است، بخش‌های آر‌اند‌دی (تحقیق و توسعه)، تنوع محصول و تنوع بسته‌بندی کارخانجات بسیار ضعیف بوده است. وقتی فردی به سوپرمارکت یا فروشگاهی وارد می‌شود،‌ به دنبال برند نمی‌گردد و هر قند و شکری ببیند برمی‌دارد. اما امروز با فضایی که در حال شکل‌گیری است، اگر فضای رقابتی واقعی شکل بگیرد و بگذارند محصولات قند و شکری که کیفیت بالاتری دارند، با نرخ بیشتر به فروش برسند،‌ می‌توان با تنوع محصولات بازار را رقابتی کرد و یک بازار پویا ایجاد کرد که سلامت‌محور هم باشد.

‌ در حال حاضر که بخش قابل توجهی از مصرف شکر ما از طریق واردات تامین می‌شود، ما ظرفیتی برای صادرات این محصول هم داریم؟

میزان تولید داخلی شکر حدود یک میلیون و 600 هزار تن است و حدود دو میلیون تا دو میلیون و 100 هزار تن مصرف داخلی داریم. ظرفیت این را داریم که در این زمینه به خودکفایی برسیم و ظرفیت صادرات هم داریم. همین کارخانه ما سال گذشته حدود 20 هزار تن شکر سفید به عراق صادر کرد و آن هم از طریق دولت بود؛ یعنی دولت ایران با دولت عراق قرارداد بست، کارخانه ما پیمانکار بود و از این طریق 20 هزار تن شکر به عراق صادر کردیم. فکر می‌کنم ظرفیت بسیار بالا و قابل توجهی برای صادرات این محصول در کشور وجود دارد و با توجه به سیاست‌های دولت یازدهم که مقابله با خشکسالی در آن مورد توجه قرار دارد، این دولت طرح ملی کشت پاییزه چغندرقند را در دستور کار قرار داد و کارخانه ما هم به عنوان پیشگام در این کشت وارد شد و ما در حال حاضر از منطقه استان خوزستان چغندرقند می‌آوریم و با فرآوری این محصول، شکر تولید می‌کنیم.