توزیع استانی درد
کدام استان‌ها بیشترین تورم را تحمل می‌کنند؟
انتشار گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده مربوط به خرداد 1401 توسط مرکز آمار ایران اظهارنظرهای نگران‌کننده‌ای درباره وضعیت تورم در کشور به دنبال داشته است. این گزارش از آن جهت توجه تحلیلگران اقتصاد کلان را به خود جلب کرد که نشان داد؛ تورم ماهانه در خرداد 1401 به بیشترین مقدار خود از زمان انتشار گزارش‌های رسمی ماهانه مرکز آمار ایران رسیده است. بر اساس این گزارش تورم ماهانه (میزان افزایش شاخص قیمت‌ها نسبت به ماه قبل) در خرداد 1401 به عدد بی‌سابقه 2 /12 درصد در سطح کشور رسیده است. پرسشی که ممکن است ذهن مخاطبان را درگیر کند این است که آیا این عدد در تمام نقاط کشور یکسان بوده است؟ آیا رشد شاخص قیمت‌ها در خرداد 1401 نشان از یک روند صعودی دارد یا صرفاً یک جهش قیمتی است و اصولاً دلیل این رشد بی‌سابقه چه بوده است؟
بررسی این گزارش نشان می‌دهد که بیشترین تورم ماهانه مربوط به استان سیستان و بلوچستان با نرخ 18 درصد و کمترین تورم ماهانه مربوط به استان تهران با نرخ 9 /8 درصد است. بیشترین تورم ماهانه بعد از استان سیستان و بلوچستان به ترتیب متعلق به استان‌های خراسان شمالی با 9 /17 درصد، آذربایجان غربی با 1 /17 درصد و چهارمحال و بختیاری با 3 /16 درصد هستند. همچنین بررسی این گزارش نشان می‌دهد که تورم ماهانه در خرداد 1401 در مناطق روستایی بیش از مناطق شهری بوده است؛ به‌طوری که تورم ماهانه در مناطق روستایی 8 /15 درصد و در مناطق شهری 5 /11 درصد بوده است.
برای پاسخ به این سوال که چه مساله‌ای به ایجاد نرخ‌های متفاوت در استان‌های کشور منجر شده است باید به این سوال پاسخ دهیم که تورم خرداد 1401 ناشی از چه مساله‌ای است. با بررسی سایر گزارش‌های منتشرشده توسط مرکز آمار در رابطه با شاخص قیمت‌ها در خرداد 1401 پی خواهیم برد که بیشترین افزایش قیمت در این ماه مربوط به بخش خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات است؛ به‌طوری که این بخش در خرداد 1401 شاهد افزایش 7 /26درصدی قیمت‌ها به‌طور میانگین بوده است، حال آنکه بخش کالاهای غیرخوراکی و خدمات در این ماه تنها 2 /5 درصد افزایش قیمت را به‌طور متوسط تجربه کرده‌اند. به عنوان نمونه از افزایش قیمت کالاهای خوراکی می‌توان به افزایش 2 /247درصدی قیمت روغن نباتی جامد، افزایش 8 /233درصدی قیمت روغن مایع و افزایش 1 /56درصدی قیمت ماکارونی نسبت به اردیبهشت 1401 اشاره کرد. همچنین قیمت پنیر پاستوریزه ایرانی، ماست پاستوریزه و شیر پاستوریزه در خردادماه به ترتیب 7 /55، 4 /52 و 9 /49 درصد نسبت به ماه گذشته افزایش یافته‌اند.
بنابراین به نظر می‌رسد می‌توان بخش قابل‌توجهی از تفاوت تورم ماهانه در خرداد 1401 میان استان‌های مختلف کشور را بر اساس میزان هزینه‌کرد خانوارها در کالاهای خوراکی توضیح داد. مرکز آمار ایران در این گزارش ضریب اهمیت بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و دخانیات را برای هر استان به صورت جداگانه گزارش کرده است. به‌طور مثال اهمیت این بخش در استان سیستان و بلوچستان با 2 /43 درصد در میان تمام استان‌ها بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است. در سوی دیگر این بخش در استان تهران با 05 /19 درصد کمترین میزان اهمیت را در میان استان‌های کشور دارد. برای درک بهتر این مساله می‌توانیم نمودار تورم ماهانه خرداد 1401 را بر اساس میزان اهمیت بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و دخانیات ترسیم کنیم.
همان‌طور که از این نمودار مشخص است با افزایش اهمیت بخش خوراکی‌ها در بودجه خانوارها در استان‌ها تورم ماهانه در این استان‌ها نیز متناظراً افزایش یافته است. این نمودار یک همبستگی قوی میان این دو متغیر را نشان می‌دهد و می‌تواند شاهدی برای این مساله باشد که بخش قابل توجهی از تورم بی‌سابقه خرداد 1401 با افزایش قیمت کالاهای بخش خوراکی و آشامیدنی قابل توضیح است. کارشناسان معتقدند دلیل افزایش قابل‌توجه قیمت کالاهای بخش خوراکی و آشامیدنی در خرداد 1401 عمدتاً ناشی از تغییر سیاست‌های تخصیص ارز 4200 بوده است.
می‌توان ادعا کرد که به‌طور متوسط هرچه خانوارها فقیرتر باشند سهم بیشتری از هزینه‌های خود را صرف مواد خوراکی، آشامیدنی و دخانی می‌کنند. این موضوع به دلیل اهمیت مواد خوراکی و نیازهای مشخص فیزیولوژیکی بدن انسان به مواد مغذی است. در واقع هرچه درآمد فردی کمتر باشد، مجبور است برای تامین نیاز خود به حداقل مواد مغذی مورد نیاز بدن خود، بخش بیشتری از درآمد خود را به این کالاها اختصاص دهد. حال اگر این ادعا را بپذیریم، باید گفت بر این اساس هرچه خانوارهای یک استان فقیرتر باشند سهم بیشتری از مخارج خود را به کالاهای خوراکی اختصاص می‌دهند از این‌رو این کالاها اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند؛ بنابراین همان‌طور که از نمودار 2 به خوبی مشخص است باید گفت که متاسفانه در خرداد 1401 استان‌های کمتر‌برخوردار و فقیر به مراتب تورم بیشتری را تجربه کرده‌اند که این موضوع به دلیل اهمیت سهم مواد خوراکی در سبد کالای آنهاست.
