تولید ملی نباید به مرگ ملی بینجامد
بررسی مدیریت آلودگی هوای تهران در گفت‌وگو با شهربانو امانی
شهربانو امانی می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مطالبات مردم در تهران رفع آلودگی هوا و برطرف شدن معضل ترافیک است. شورای شهر، شهرداری و دولت خوشبختانه مساله را جدی گرفته‌اند. در بودجه شهرداری این اولویت را من می‌بینم. در بودجه ملی نیز برای توسعه حمل‌ونقل عمومی با محوریت مترو اولویت‌هایی در نظر گرفته شده است.
آلودگی هوای تهران بیش از 50 سال است به عنوان یک معضل مهم مطرح است. در سال 79 طرح جامع کاهش آلودگی هوا تصویب شد تا بتواند در هجمه آلاینده تولید‌شده از سوی خودروها و سوخت بی‌کیفیت، نبود جریان هوای پاک، شهروندان پایتخت‌نشین و بعدتر شهروندان شهرهای بزرگ کشور را در تنفس بهتر یاری دهد. طرح‌ها یکی‌یکی به حال خود رها شدند و جمعیت شهر و خودروهایش روزبه‌روز بیشتر شد و تهران و بعد هشت شهر بزرگ کشور در روزهای سرد سال که دچار ایستایی و وضعیت اینورژن می‌شدند، سال به سال، بر انبوه آلودگی‌شان افزوده شد. «شهربانو امانی» عضو شورای شهر تهران در این گفت‌وگو بر آمارهای مرگ‌ومیر بر اثر آلودگی هوا صحه می‌گذارد و معتقد است؛ اولین مطالبه شهروندان تهرانی حل معضل آلودگی هوا و مدیریت ترافیک ابرشهر تهران است؛ شهری که نیاز به حمایت حاکمیتی در رفع بحران‌های زیست‌محیطی دارد.
♦♦♦
رئیس سازمان محیط زیست با تشدید آلودگی هوا در تهران و چند کلانشهر کشور، در اظهارنظری گفت که باید مردم دست به دعا بردارند و برای آمدن باد دعا کنند. اگر بخواهیم از انتقادات اولیه از این اظهارنظر که از قضا استعاری و کنایه‌آمیز بود، بگذریم آیا به صورت ساختاری و هدفمند نمی‌توانیم آلودگی هوا را مدیریت کنیم؟
باید گفت آیا مهم‌ترین مطالبه مردم تهران که حل مشکل آلودگی هوا و ترافیک است باید پاسخ داده شود یا خیر؟ حداقل 4500 نفر از تهرانی‌ها در سال بر اساس آمارهایی که تهیه شده بر اثر آلودگی هوا فوت می‌کنند.
زمانی در شهرهایی مانند ارومیه و تبریز و بسیاری از شهرهای دیگر بارش برف سنگین، مدارس را تعطیل می‌کرد، ولی الان آنچه سبب تعطیلی مدارس در این شهرها شده، آلودگی هواست. اگر هوای تهران مدیریت شود و آلودگی هوا در این شهر برطرف شود، دیگر شهرهای کشور هم وضعیت بهتری خواهند یافت. چراکه تهران و راه‌حل‌هایش، الگویی برای دیگر شهرهاست. مگر آنکه ما بخواهیم چرخ را دوباره اختراع کنیم در حالی که واقعاً قبلاً راهکارهای مدیریت آلودگی هوا پیدا شده است. آقای کلانتری و مدیریت پیشین سازمان محیط زیست، در این‌باره تلاش کرده‌اند. وقتی قانون هوای پاک در مجلس تصویب می‌شود و مسوولیت هر کس به تفکیک مشخص است، چرا در عمل اتفاقی نمی‌افتد؟ باید این مساله را به بررسی گذاشت. متاسفانه مدیران ییلاق و قشلاقی در جمهوری اسلامی وقتی این طرف میز هستند یک طور تصمیم می‌گیرند و وقتی طرف دیگر هستند، طور دیگری تصمیم می‌گیرند، باید یک‌بار برای همیشه تصمیمی را که درست است و از نظر کارشناسی مدیریت شده، اجرا کنند. قرار بود انقلاب، زندگی مردم ایران را بهتر کند اما در برخی از شاخص‌ها نتوانسته این وضعیت را بهبود ببخشد. یکی از آن شاخص‌ها مسائل مرتبط با محیط زیست است.
درباره علل به وجود آمدن آلودگی در تهران زیاد بحث شده و اطلاعات زیادی در این باره وجود دارد اما چرا مردم هیچ تاثیر محسوسی را از سوی دولت و نهادهای مرتبط طی سال‌هایی که طبیعت همراهی نمی‌کند، نمی‌بینند؟
بیشترین آلودگی هوا را ماشین‌های دیزلی، موتورسیکلت‌های کاربراتوری و اتوبوس‌های فرسوده تولید می‌کنند. 12 درصد آلودگی هوای تهران محصول تحرک اتوبوس‌های شهرداری تهران است. سهم این اتوبوس‌ها در مرگ‌ومیر بر اساس آمارهای ارائه‌شده 540 نفر در سال است. 18 درصد دیگر نیز مربوط به اتوبوس‌های سازمان‌ها و شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌شهری است که مجموع این اتوبوس‌ها، 30 درصد آلودگی مربوط به ذرات معلق را تولید می‌کنند. یعنی مسبب فوت 1500 نفر تهرانی! اینجاست که اگر برنامه و استراتژی متولی اداره شهر تهران، یعنی شهرداری به عنوان دولت محلی و همین‌طور پارلمان محلی، مدیریت آلودگی باشد باید بقیه نهادها و دستگاه‌های متولی طبق درخواست و استراتژی و برنامه کارشناسی ارائه‌شده، وظایف خود را اجرا کنند. شهرداری باید مسوولیت خودش را اجرا کند و در آن صورت بقیه پازل‌های مدیریت آلودگی باید در جای خود قرار بگیرند تا بتوانیم به مدیریت این معضل امیدوار باشیم.
آلودگی هوای تهران مربوط به یکی دو دهه اخیر نیست، این مساله پیش از انقلاب آغاز شد و هشدارها پیرامون تبعات افزایش جمعیت و وسعت شهر به مدیریت شهری در آن زمان داده شد. بعد از انقلاب و جنگ و در دهه 70 آرام‌آرام آلودگی به سبب افزایش جمعیت خودش را بیشتر نشان داد. سال 1379 طرح جامع کاهش آلودگی هوا تصویب شد و یکسری بندها برای کنترل آلودگی تهران در آن گنجانده شد، اما همه چیز به حال خود رها شد. آلودگی هوا مشکل تازه‌ای نیست اما به نظر می‌رسد ما باید دوباره چرخ را اختراع کنیم!
بحث آلودگی هوا نیاز به یک عزم حاکمیتی دارد. مساله هنوز وجود دارد اما راه‌حل مساله را هم پیدا کرده‌ایم. الگوهایی هم برای مدیریت آلودگی هوا وجود دارد. چرخ اختراع شده است ولی در واقع آلودگی هوا معلول علت‌های متفاوت است و کاملاً قابل حل است. همه باید با یک اراده -نگوییم اراده و عزم ملی چون هر وقت می‌گوییم اجرا نمی‌شود- با اجرای راه‌حل‌ها به سمت بهبود شرایط برویم. من معتقد هستم مدیران دولتی در ایران در ارتباط با آلودگی باید یک‌بار برای همیشه وظیفه قانونی و وظیفه دستگاه متناظر خود را انجام دهند.
به عنوان یک عضو شورای شهر از نظر شما چه نهادی وظیفه خود را در بهبود وضعیت آلودگی هوای پایتخت به درستی انجام نداده است؟
به نظر من همه دستگاه‌ها در بحث مدیریت آلودگی هوا طی این سال‌ها وظایف محوله را انجام نداده‌اند. مثلاً وزارت صنعت و معدن قرار بود از تولید خودروهای هیبریدی (برقی) حمایت و تولید خودروهای بی‌کیفیت را متوقف کند. ولی هیچ کدام را انجام نداده است. یا قرار بوده استاندارد خودروهایش را به استانداردهای جهانی نزدیک کند و نکرده است. واقعیت این است که صنعت خودرو ما بی‌کیفیت و غیراستاندارد است و ما هم فقط برای حمایت از تولیدکننده و نه مصرف‌کننده، داریم از تولید بی‌کیفیت‌ترین خودروها در ایران حمایت می‌کنیم. قرار بود استفاده از وسایل نقلیه برقی تشویق شود ولی از ورود و تولید موتورسیکلت‌ها و خودروهای برقی حمایت نمی‌شود. باید بسته‌های تشویقی برای مردم ایجاد شود. مردم به دلایل متعددی از خودروهای شخصی خود استفاده می‌کنند. باید برای مدیریت بهتر شرایط، مردم را تشویق کنیم در جهت بهبود شرایط آب‌وهوایی قدم بردارند. کدام نهاد بسته تشویقی برای مردم آماده کرده است تا آنها انتخاب کنند. پس اغلب نهادهای متولی مسوولیت خود را انجام نداده‌اند.
شورای شهر و شهرداری تهران طی این مدتی که تغییراتی در آن رخ داده، در جهت مسوولیت مدیریت آلودگی هوا به خصوص در حوزه افزایش کیفیت حمل‌ونقل عمومی شهر تهران چه کاری انجام داده است؟
توسعه حمل‌ونقل عمومی در دستور کار است. با روند رو به جلویی که با حضور آقای دکتر نجفی در هیات دولت آغاز شده، خوشبختانه این حلقه منفصله که نزدیک به 14 سال بین دولت ملی و دولت محلی به وجود آمده بود، حالا متصل شده است و قرار است وضعیت بهتری در ارتقای کیفیت و توسعه حمل‌ونقل عمومی به وجود بیاید.
اما باید سوال مهمی را اینجا مطرح کرد.آیا قرار است شهروندان تهرانی هزینه پایتخت ایران را بدهند، یا حاکمیت باید برای مدیریت پایتخت به شکل دیگری اقدام کند؟
حاکمیت باید به مردم بگوید شما که در تهران زندگی می‌کنید، این خوبی‌ها برای شما وجود دارد و این بدی‌ها نیز برای شما هست. یعنی مردم انتخاب کنند که آیا با این شرایط می‌خواهند در تهران زندگی کنند یا خیر! دولت قبل برای تشویق مردم به خروج از تهران، بسته‌های تشویقی را پیشنهاد داد ولی چون آن بسته‌های تشویقی اجرایی نبود و بودجه آن پیش‌بینی نشده بود، رها شد. اگر بسته‌های حمایتی برای مردم معرفی شود، کدام شهروند است که از آن استقبال نکند و وضعیت آلودگی هوا از طرف مردم بدتر شود؟ ببینید، راهکار وجود دارد. من از وزیر صنعت و معدن انتظار دارم قاطعانه در ارتباط با انجام وظیفه وزارتخانه تحت امرشان اقدام کنند و از تولید این حجم از خودرو، اتوبوس و موتورسیکلت بی‌کیفیت به اسم تولید ملی جلوگیری کنند.
آیا نگران این نیستید که مورد انتقاد کسانی واقع شوید که برای بحث تولید ملی خیلی جدیت به خرج می‌دهند؟ چراکه برای کسانی در کشور تولید ملی ولو بی‌کیفیت از واردات باکیفیت ارجحیت دارد.
تولید ملی قرار نیست مرگ ملی را به همراه داشته باشد. در هشت سال جنگ نابرابر بین دنیای حامی عراق و مردم ایران، ما دفاعی ملی داشتیم و با تعداد زیادی شهید توانستیم از کشور دفاع کنیم. واقعیت این است که در جنگ با طبیعت این‌گونه نیست. هیچ کشوری، هیچ دولتی و هیچ مردمی در این جنگ پیروز نیستند. یعنی آن‌گونه که با طبیعت برخورد می‌کنیم به خود ما برمی‌گردد از قضا با یک فشار عظیم‌تر. بنابراین برای بهبود وضع محیط زیست باید تا جایی که امکان هست هزینه کرد نه اینکه به بهانه تولید ملی وضعیت زندگی را به شکلی غیرقابل زیست درآورد.
شورای شهر چه مصوباتی را برای مقابله با آلودگی هوا تصویب کرده است؟
نیازی نبوده که در این مورد مصوبه جدید تصویب شود. زیرا در گذشته به اندازه کافی مصوبه و آیین‌نامه در شورای شهر برای مقابله با آلودگی هوا تصویب شده است. جدیداً تذکراتی داده شده است و اعضای جدید شورای شهر، بازدیدهایی از مرکز کنترل کیفیت خودرو در تهران داشته‌اند و در دیدارها و سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها سعی کرده‌اند حساسیت‌سازی در مورد آلودگی هوا را در مسوولان و مردم ایجاد کنند. تلاش‌ها و تصمیم‌های مشترک شهرداری و شورای شهر تهران ادامه دارد. اخیراً اعضای شورا و شهردار تهران با رئیس مجلس دیداری داشتند و حتی با کمیسیون‌های تخصصی در مجلس دیدار داشتند. البته باید گفت حتی مجلس شورای اسلامی نیز در بحث مدیریت شهر تهران و دیگر کلانشهرها جدی‌تر شده‌اند و این جدیت می‌تواند خود در تخصیص بودجه‌ها و تصویب قوانین مرتبط با محیط زیست و هوای پاک موثر واقع شود. من امیدوار هستم بتوانیم در سه سال آینده به مردم بگوییم آلودگی هوا را از کجا به کجا رسانده‌ایم. برای این امر نیازمند تصمیمات قابل اجرا هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت هستیم. برای مثال باید تحرک خودروهایی مثل کامیون‌های دیزلی را در روزهایی که شرایط اینورژن اتفاق خواهد افتاد متوقف کنیم و این مصوبه برای تمامی دستگاه‌ها لازم‌الاجرا باشد تا وقتی حالت اینورژن یا وارونگی اتفاق می‌افتد ما تازه به فکر تصمیمات فوری نباشیم بلکه با ترفندهایی از این دست بتوانیم از وقوع حالت‌های شدید آلودگی هوا پیشگیری کنیم.
اقداماتی در دولت‌های گذشته برای بهبود شرایط آلودگی انجام شد اما کافی نبود. برای اینکه سال آینده شاهد تکرار وضعیت وارونگی و بعد تعطیلی مدارس و مختل شدن فعالیت‌ها نباشیم چه باید کرد؟
وسایل نقلیه، تاثیر اصلی را در آلودگی هوا دارند. دولت باید حمل‌ونقل عمومی باکیفیت را افزایش دهد و سوخت را به کیفیت مطلوب برساند و خودروها را استانداردسازی کند. البته در دولت آقای خاتمی سوخت تا حدودی مدیریت شد. سرب از سوخت خودروها حذف شد. در دولت آقای روحانی به شکل شجاعانه‌ای جلوی توزیع بنزین تولید پتروشیمی‌ها را گرفتند و محیط زیست و سرکار خانم ابتکار برای این کار خیلی زحمت کشید و پای وی به کمیسیون اصل 90 کشیده شد و فضاسازی‌های منفی جدی برای ایشان به وجود آمد. دولت یازدهم در کلانشهرها و نه فقط در تهران، بنزین یورو 4 توزیع کرد. اما در مورد سیاستگذاری‌های کلان ما باید انتظار داشته باشیم که دولت قانون هوای پاک را در تولید خودروهای یورو 4 و یورو 5 جدی بگیرد و اجرا کند.
آیا شورای شهر تلاش کرده است که با وزیرانی مثل وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر نفت یا حتی نیرو و سازمان محیط زیست ارتباط بیشتری بگیرد تا بتواند در اجرای بهتر قوانین و بهبود شرایط محیط زیست نقش مهمی ایفا کند؟
بله، اتفاقاً من پیشنهاد داده‌ام که آقای شریعتمداری به عنوان وزیر صنعت، معدن و تجارت به شورای شهر بیایند. خوشبختانه این همگرایی در دولت وجود دارد. دولت‌مردان و دولت‌زنان خود را به رای مردم در شورای شهر پاسخگو می‌دانند. اولین نفری که به شورای شهر دعوت شد وزیر راه و شهرسازی آقای آخوندی بود که به خاطر شرایط ساخت‌وساز در تهران به شورا آمدند و مصاحبت بسیار خوبی ایجاد شد. همچنین رئیس سازمان محیط زیست برای بررسی وضعیت آب که موضوع مهم آن ایام بود به شورای شهر تهران آمدند. آقای شریعتمداری به دلیل شخصیت مسوولیت‌پذیر و پاسخگویی که دارند به شورای شهر دعوت شده‌اند و امیدوار هستیم در بحث بهبود کیفیت خودروها، برای بهبود وضعیت هوای شهرهای بزرگ و در آینده حتی شهرهای کوچک گفت‌وگوی خوبی داشته باشیم.
نقش مردم و نخبگان را در بحث آلودگی هوا چطور می‌بینید؟ آنها باید چه اقداماتی انجام دهند؟
مردم سرمایه بی‌پایان هستند. اگر مردم اراده بکنند خیلی مسائل قابل حل است. البته ما در وهله اول باید بین مردم و مسوولان چه نمایندگان شورای شهر، چه نمایندگان مجلس و اعضای هیات دولت و دیگر نهادهای دولتی و حاکمیتی، اعتمادسازی بکنیم. متاسفانه آسیب جدی بین مردم و مسوولان و نهادها به وجود آمده است. ترمیم این آسیب وظیفه مهمی است. سازمان‌های غیردولتی باید تقویت شوند. باید زمینه آموزش همگانی برای مردم ایجاد شود. البته ما باید در نظر بگیریم که مردم در ماجرای زلزله کرمانشاه چطور بی‌هیچ سازماندهی در سراسر کشور به کمک هموطنان خود شتافتند و این نشان می‌دهد ظرفیت عظیمی در همگرایی وجود دارد. ضمن اینکه مردم مطالبه‌گری می‌کنند خود این مردم خیلی می‌توانند در مدیریت وضعیت موثر باشند. در روزهای آلودگی هوا باید فرصت مشارکت به مردم داده شود. در این روزها مدارس و دانشگاه‌ها و برخی نهادهای دیگر تعطیل می‌شوند و از قضا در همین شرایط مردم با خودروهای خود بیرون می‌آیند و روز از نو و روزی از نو!
شخصاً خود شما امیدوار هستید تا کی می‌توان آلودگی هوای تهران را مدیریت کرد؟
همان‌طور که از ابتدا گفتم یکی از مهم‌ترین مطالبات مردم در تهران رفع آلودگی هوا و برطرف شدن معضل ترافیک است. شورای شهر، شهرداری و دولت خوشبختانه مساله را جدی گرفته‌اند. در بودجه شهرداری این اولویت را من می‌بینم. در بودجه ملی نیز برای توسعه حمل‌ونقل عمومی با محوریت مترو اولویت‌هایی در نظر گرفته شده است. برای این کار دو هزار و 500 میلیارد تومان شهرداری تهران بودجه می‌گذارد، دو هزار و 500 میلیارد تومان نیز دولت سهم خود را در سرمایه‌گذاری انجام خواهد داد و دو هزار و 500 میلیارد نیز از طریق سرمایه بر اساس فروش اوراق مشارکت برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران در نظر گرفته شده است که در مجموع هفت هزار و 500 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. همچنین برای سرمایه‌گذاری خارجی نیز پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته است که امیدواریم بتوانیم این سرمایه را جذب کنیم. چراکه در پروژه‌های شهرداری تهران سرمایه‌گذاری خارجی یا وجود نداشته است یا بسیار ناچیز بوده است.
دیدگاه تان را بنویسید