زیر پوست شهرک

نگاهی به شهرسازی معاصر ایران بیانگر این است که پس از سال‌ها ویلانشینی، شهرک‌نشینی میان ایرانی‌ها متداول شده است. اما سیر تحول آن نشان می‌دهد در این سال‌ها همواره دو نگاه متفاوت در شهرک‌سازی کشور حاکم بوده است. پیش از انقلاب تلاش بر این بود که کانون شهرک‌ها قشر متوسط و متوسط رو به بالا باشد، اما پس از انقلاب دولت درصدد برآمد تا شهرک‌هایی برای تجمع قشر متوسط رو به پایین جامعه در قالب مسکن حمایتی اختصاص دهد.
کلانشهر تهران گرچه از نظر دارا بودن بسیاری از مسائل و مشکلات نظیر سایر کلانشهرهای دنیاست اما از معضلات و پیچیدگی‌های خاص و منحصر به فردی رنج می‌برد که برخی معتقدند ریشه در توسعه نامتوازن کل کشور دارد. یکی از مهم‌ترین این مشکلات رشد فزاینده جمعیت و ناکافی بودن زیرساخت‌ها و خدمات برای پاسخگویی به نیازهای جمعیت در حال افزایش است. بر همین مبنا یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های دولتی به منظور حل مشکل زمین و مسکن حرکت از سمت رشد افقی به سوی رشد عمودی بوده که روشن‌ترین شکل تحقق خویش را در هیات شهرک‌های مسکونی متشکل از بلوک‌های آپارتمانی بلندمرتبه به نمایش گذاشت. شهرک اکباتان یکی از بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین شهرک‌های خاورمیانه محسوب می‌شود که در غرب تهران و ناحیه 6 منطقه ۵ شهرداری تهران قرار گرفته است. این شهرک که از سمت شرق به کوی بیمه و شهرک آپادانا، از شمال به اتوبان تهران کرج، از غرب به نمایشگاه صنایع هواپیمایی و از جنوب به بزرگراه شهید لشگری محدود شده با طراحی جردن گروزن آمریکایی و به‌وسیله شرکت آمریکایی استارت ساخته شده است. ویژگی‌هایی که این شهرک از آن برخوردار است و آن را از بقیه ساخت و سازهای تهران و ایران متمایز کرده مقاومت در مقابل زلزله تا ۹ ریشتری، فضای سبز بسیار وسیع، نورگیری کاملاً کافی و شوتینگ و پله‌های مخصوص فرار و ده‌ها استاندارد دیگر آمریکایی است. این در حالی است که در پروژه ساخت شهرک‌های جدید چنین استانداردهایی مد نظر سازندگان و عوامل پروژه قرار نمی‌گیرد. در شرایطی که به اعتقاد برخی ساخت اکباتان تجربه خوبی بوده که باز هم می‌توانسته در صنعت ساختمان ما تکرار شود.
به اعتقاد کارشناسان جامعه ساکن در اکباتان، واجد سطح بالایی از سرمایه اجتماعی است که در قالب روابط همسایگی، آشنایی‌ها و دوستی‌ها در مقیاس شهرک و همچنین نهادهای اجتماعی متنوع شهری شکل گرفته است. حال که سالروز آغاز ساخت اکباتان بهانه‌ای شده تا 50‌سالگی این شهرک را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان به این نکته اشاره کرد که طی سال‌های اخیر شهرک‌هایی در دل کلانشهر تهران به وجود آمدند که در برخی مانند کوی سبحان، آتی‌ساز، اکباتان، آپادانا و شهرک غرب ثروتمندان و قشر متوسط رو به بالا ساکن شدند و برخی دیگر مانند شهرک واوان، پرند و مسکن مهر محلی برای تجمع کم درآمدها شد. در حالی که اطراف تهران مناطقی مانند اسلامشهر، شهریار و شهرری حالت شهری پیدا کرده‌اند که بیشتر پروژه‌های شهرک‌سازی که اکنون در سرتاسر کشور به صورت پراکنده در قالب مسکن حمایتی ساخته شده و مورد استقبال قرار نگرفته می‌توانست در این مناطق متمرکز شود و با هزینه کمتری ساخت‌و‌ساز آنها صورت گیرد. اما آیا استانداردهای شهرک‌سازی در کلانشهرها در سیاست‌های جدید ساخت و ساز دولت جدی گرفته می‌شود؟