چشم‌انداز پتروشیمی

یازدهمین همایش بین‌المللی پتروشیمی ایران، فرصتی بود تا صنعت پتروشیمی ایران و جهان مورد بررسی مدیران و کارشناسان قرار گیرد. خلاصه‌ای از تصویر مدیران اقتصاد و نفت ایران از صنعت پتروشیمی در افتتاحیه همایش مذکور در ادامه آمده است.

کلید اشتغال
محمدحسن پیوندی، معاون مدیرعامل شرکت پتروشیمی: در دو دهه گذشته، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی تاثیر زیادی بر ایجاد اشتغال در کشور داشته است. سرمایه‌گذاری در دو هاب بزرگ عسلویه و ماهشهر، موجب رشد گسترده ظرفیت داخلی مهندسی، نصب، ساخت و تولید شده است. همچنین فرصت‌های شغلی زیادی در بخش‌هایی مثل بهداشت و خودرو ایجاد شده است. ایران تنها کشور جهان است که تمام ابزارها، ظرفیت‌ها و منابع لازم را برای توسعه یک صنعت سودآور و پویای پتروشیمی در اختیار دارد. توسعه پایدار صنعت پتروشیمی تنها در صورتی محقق خواهد شد که مشارکت بیشتری در تولید ناخالص داخلی و رفاه مردم داشته باشد.

گام‌های توسعه
عباس شعری‌مقدم، مدیرعامل شرکت پتروشیمی: قبلاً شرکت ملی صنایع پتروشیمی در قالب یک هلدینگ بزرگ که در زیرمجموعه آن بیش از 50 شرکت تولیدی و خدماتی فعالیت می‌کردند، ظاهر می‌شد؛ اما امسال با ساختاری کاملاً جدید و متفاوت حضور یافته است. کلیه شرکت‌های فرعی و تابعه به جز شرکت‌های پژوهش و فناوری، سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر و طرح 5/4 میلیارد دلاری دماوند، همگی به بخش خصوصی واگذار شده‌اند. شرکت ملی صنایع پتروشیمی ماموریت دارد که علاوه بر ایفای نقش حاکمیتی، وظیفه توسعه‌ای را هم بر عهده داشته باشد و در این راستا موظف است زیرساخت‌های لازم و عوامل انگیزه‌بخش برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی را که در راس آنها تضمین خوراک با قیمت مناسب برای بازه زمانی حداقل 15 سال است فراهم کند و اطلاعات فنی، مالی، اقتصادی و حقوقی لازم را هم در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد. برنامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به شرح ذیل است.
1- به ظرفیت رساندن تولید مجتمع‌های موجود: در حال حاضر ایران از ظرفیت تولید سالانه 60 میلیون تن محصولات پتروشیمیایی برخوردار است که به دلایل مختلف از جمله کمبود خوراک به طور متوسط فقط از 68 درصد این ظرفیت استفاده می‌شود.
2- کمک به لغو موانع اجرای 60 طرح نیمه‌تمام باقیمانده: این طرح‌ها از 10 تا بیش از 90 درصد پیشرفت برخوردارند. چنانچه این طرح‌ها به بهره‌برداری برسند، ظرفیت 60 میلیون‌تنی فعلی به 120 میلیون تن در سال افزایش می‌یابد. مشکل عمده این طرح‌ها تامین منابع ارزی است. امید است در سال جاری شاهد به تولید رسیدن چهار طرح باشیم.
3- اجرای 36 طرح جدید که عمدتاً بر اساس خوراک گاز متان طراحی شده‌اند: اجرای این طرح‌ها به 41 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که در صورت رسیدن به بهره‌برداری، ظرفیت تولید در صنعت پتروشیمی ایران از 180 میلیون تن در سال فراتر خواهد رفت.
توسعه صنایع پتروشیمی در قطب‌های جدید پارسیان (در شرق عسلویه)، منطقه آزاد جاسک (در ساحل دریای عمان)، چابهار و ایرانشهر صورت خواهد گرفت. علاوه بر این چهار قطب، احداث چهار طرح مگاتنی اوره و آمونیاک نیز در جزیره لاوان و تعدادی واحد GDP مدنظر قرار دارد.

مزیتی به نام خوراک فراوان
بیژن زنگنه، وزیر نفت: در 25 سال گذشته ارزش فروش محصولات از یک میلیارد دلار در سال 1989 به 5/22 میلیارد دلار در سال 2014 رسیده است. مهم‌ترین محصولات پتروشیمی ایران پلی‌اتیلن‌ها، PET، پلی‌استایرن، PP و پلی‌زایلن است که بیش از 50 درصد آن در بازار داخلی و بقیه در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد. در اوایل سال 2015 واحدهای PVC همدان، ایزوسیانات‌ها و پلی‌اتیلن‌های خطی لرستان، آمونیاک و اوره هفتم، پلی‌اتیلن مهاباد و فاز دوم خط لوله اتیلن کشور به اتمام رسیده و محصولات خود را روانه بازار خواهند کرد. مهم‌ترین مزیت رقابتی برای سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع پتروشیمی در ایران، دسترسی به خوراک مناسب این صنعت یعنی گاز طبیعی، نفتا، اتان و میعانات گازی است. ایران دارای بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان به حجم 6/33 تریلیون مترمکعب و صنایع پالایش و انتقال گاز به ظرفیت کنونی 600 میلیون مترمکعب در روز است که به زودی تا یک میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. با کامل شدن فازهای پارس جنوبی، یعنی اتمام طرح‌های توسعه 12 تا 27 این میدان، 650 هزار بشکه در روز میعانات گازی، 7/6 میلیون تن LPG شامل پروپان و بوتان و چهار میلیون تن اتان در سال قابل حصول خواهد بود. اتان به طور کامل و سایر موارد بر حسب نیاز، در اختیار صنعت پتروشیمی قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، اجرای طرح‌های متعدد NGL و بازیافت C2+ از گازهای همراه نفت نیز در دستور کار قرار دارد. مزیت‌های رقابتی دیگر را می‌توان در بازار بزرگ و رو به رشد محصولات پتروشیمی، دسترسی به نیروی کار متخصص و ماهر، زیربناهای گسترده ارتباطی، موقعیت جغرافیایی کشور در هم‌مرزی با 15 کشور دیگر به ویژه کشورهای آسیای میانه و قفقاز جنوبی، ایجاد مناطق ویژه پتروشیمی، ثبات سیاسی، وجود قوانین حامی سرمایه‌گذاری و ارائه تسهیلات ویژه به سرمایه‌گذاران از جمله معافیت‌های مالیاتی و وجود زنجیره واحدهای فعال پتروشیمی برشمرد. استفاده از منابع صندوق توسعه ملی نیز از مزیت‌های دیگر است که تمرکز علاقه‌مندان بر این فرصت توصیه می‌شود. طبق مصوبات مجلس شورای اسلامی، سرمایه‌گذاری دولت در بخش‌های پایین‌دستی و تکمیلی صنایع پتروشیمی ممنوع است. بخش خصوصی می‌تواند مطمئن باشد که در سرمایه‌گذاری‌های خود در بخش پتروشیمی، رقیب دولتی نخواهد داشت. در صنعت پتروشیمی ما نیازمند دسترسی به منابع مالی در حد 70 میلیارد دلار هستیم که 30 درصد آن مربوط به پایین‌دستی و 70 درصد مربوط به بالادستی است.

پنج میلیارد دلار در سال
محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت: در سال 1391 مقایسه‌ای بین وضع موجود در آن زمان و اهداف چشم‌انداز صورت گرفت. نتیجه این بود که برای رسیدن به اهداف، به مدت 12 سال باید سالانه بیش از پنج میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود. این رقم، حدود دو برابر آن چیزی بود که در سال 1383 برآورد شده بود. در سال‌های گذشته شرکت‌های توسعه‌ای را مجبور کردند درآمد حاصل از سهام فروخته‌شده در جهت خصوصی‌سازی را، به خزانه واریز کنند و این شرکت‌ها و از جمله پتروشیمی، از منابع مالی تهی شدند. پتروشیمی نتوانست اهداف توسعه‌ای خود مثل طرح‌های زیربنایی، Utility، سرویس‌های جانبی و احداث بنادر و اسکله‌ها را انجام بدهد. اواخر سال گذشته، طرحی به تصویب رسید تا 70 درصد منابع حاصل از محل فروش امکانات و سهام، به شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سایر شرکت‌های توسعه‌ای مثل ایدرو و ایمیدرو بازگردد. ضعف دیگر مربوط به صنایع میانی است که کمبودهای تکنولوژیک و رقابت‌های بین‌المللی وجود دارد. در ایران در زمینه گاز و میعانات گازی، شرایط بسیار خوبی وجود دارد و باید درصدی از تولید مواد خام، به پتروشیمی اختصاص یابد. قبلاً مطالعه‌ای صورت گرفته بود که نشان می‌داد 25 درصد از گاز طبیعی، 50 درصد میعانات گازی و 100 درصد اتان باید به پتروشیمی اختصاص یابد.

مرکز ثقلی به نام خلیج فارس
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور: ایران در سال 1342 به عنوان اولین کشور خاورمیانه با بهره‌برداری از مجتمع کود شیمیایی مرودشت شیراز، صنعت پتروشیمی را در منطقه بنیانگذاری کرد. امروز سواحل شمالی و جنوبی خلیج فارس، قطب بزرگ صنایع پتروشیمی جهان محسوب می‌شوند. اکنون منطقه خلیج فارس علاوه بر مرکزیت ثقل تولید و حمل‌ونقل انرژی جهان، محوریت تولید و تامین نیازهای صنایع پایین‌دستی پتروشیمی دنیا را نیز داراست. ایران به دلیل بهره‌مندی از منابع مختلف مورد نیاز یک صنعت پتروشیمی پیشرفته، منحصربه‌فرد و تنها کشوری در جهان و خاورمیانه است که مجموعه هیدروکربن‌های مورد نیاز صنایع پتروشیمی را هم در منابع گازی و هم در منابع مایع به بالاترین میزان در اختیار دارد. ایران تنها کشور منطقه است که زنجیره احداث صنایع پتروشیمی را طی برنامه‌های توسعه از طراحی مفهومی تا تولید محصولات باکیفیت و مطابق استانداردهای جهانی توسط نیروهای داخلی اجرا کرده است. سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی ایران به دلایل مختلف از جمله وجود نیروی متخصص جوان و کارآمد بومی، دسترسی سهل به آب‌های آزاد بین‌المللی، رشد تقاضای داخلی، تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی، وجود زیرساخت‌های مناسب و امکانات فراوان ارائه‌شده در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از مزیت‌های رقابتی و جذابیت‌های غیرقابل‌انکاری برخوردار است.