پتروشیمی در تالار شیشه‌ای

پیوند شرکت‌های پتروشیمی و بورس اوراق بهادار تهران به عرضه اولیه پتروشیمی فارابی در تیرماه سال 1375 برمی‌گردد. پتروشیمی فارابی، در راستای سیاست‌های خصوصی‌سازی دولت وقت از تاریخ 15/4/1373 تا 9/3/1375 به صورت اجاره‌ای در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی قرار داشت؛ اما در تاریخ 9/12/1374 شرکت صنایع ملی پتروشیمی تصمیم گرفت این شرکت را در بورس اوراق بهادار تهران ثبت کند و این امر در تاریخ 2/4/1375 محقق شد. روند خصوصی‌سازی با جدیت بیشتری در دوره دولت محمود احمدی‌نژاد ادامه یافت و در راستای اجرای اصل44 قانون اساسی سهام شرکت پتروشیمی فن‌آوران به عنوان پنجمین شرکت و اولین شرکت وزارت نفت در تاریخ 14/11/1386 در بورس اوراق بهادار تهران عرضه شد. ثبت شرکت‌های پتروشیمی تاکنون ادامه داشته و در حال حاضر 10 شرکت پتروشیمی و دو شرکت سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی در تابلوی بورس اوراق بهادار تهران قابل مشاهده است. تا زمان نگارش این مقاله، آخرین شرکت پتروشیمی ثبت‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس و آخرین شرکت سرمایه‌گذاری ثبت‌شده نیز شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین است.
شرکت‌های پتروشیمی به دلیل سود مناسب و کم‌ریسکی که در اختیار سهامداران خود قرار می‌دهند همواره مورد توجه فعالان بورس اوراق بهادار تهران بوده و هستند. افزایش چند برابری نرخ ارز نیز در دو سال گذشته تاثیر بسزایی در میزان درآمد و سوددهی شرکت‌های صادراتی پتروشیمی داشته است و از این رو در چند سال اخیر شرکت‌های پتروشیمی جایگاه ویژه‌ای در میان صنایع بورس اوراق بهادار تهران کسب کرده‌اند. شرکت‌های پتروشیمی درصد قابل ‌توجهی از ارزش کل بورس اوراق بهادار تهران را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس آخرین اطلاعات تا 20 خرداد سال 1393 شرکت‌های پتروشیمی حدود 57/15 درصد از ارزش بازار را در اختیار دارند که رقم نسبتاً قابل ‌توجهی هست. البته این رقم منحصراً مربوط به شرکت‌های پتروشیمی حاضر در بورس است و اگر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نیز در نظر گرفته شود مطمئناً عدد به دست آمده بسیار بالاتر از رقم مذکور خواهد بود. در حال حاضر متوسط نسبت قیمت بر درآمد شرکت‌های پتروشیمی حدود 2/8 است که اندکی بیشتر از متوسط نسبت قیمت بر درآمد کل بورس (بر اساس آخرین اطلاعات در دسترس نسبت قیمت بر درآمد کل بازار در پایان فروردین سال 1393 برابر 65/6 بوده است که با توجه به روند نزولی بورس، انتظار بر این است که در حال حاضر پایین‌تر از این رقم باشد) است. البته یکی از دلایل بالا بودن نسبت قیمت بر سود شرکت‌های پتروشیمی در مقایسه با متوسط بازار شرکت هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس است. این شرکت با دارا بودن حدود 24789 میلیون سهم، بیشترین تعداد سهام را در میان شرکت‌های پتروشیمی دارد. این شرکت همچنین بیشترین ارزش بازار کل بورس اوراق بهادار را نیز به خود اختصاص داده است. به طوری که حدود 4/10 درصد از کل ارزش بورس اوراق بهادار تهران و 67 درصد از ارزش شرکت‌های پتروشیمی به این شرکت تعلق دارد. این هلدینگ همچنین به علت برخورداری از شرکت‌های زیرمجموعه پتروشیمی که محصولات متنوعی تولید می‌کنند، توسط سرمایه‌گذاران بیشتر از متوسط بازار ارزش‌گذاری شده و نسبت قیمت به سود آن حدود 75/10 است. البته دلیل بالا بودن این نسبت، انتظار سهامداران از سوددهی مناسب این شرکت و امیدواری به ارائه تعدیل‌های مثبت در ماه‌های پیش رو است. از سوی دیگر شرکت‌های زیرمجموعه این هلدینگ، بعضاً به‌تازگی به بهره‌برداری رسیده و هنوز تا دستیابی به راندمان کامل فاصله دارند به طوری که خطوط تولیدی شرکت‌ها و طرح‌های توسعه تدریجاً وارد مدار تولید می‌شوند از این رو امیدواری به شرایط مطلوب این شرکت در بلندمدت بسیار بالاست. بدون در نظر گرفتن هلدینگ خلیج فارس، نسبت قیمت بر سود سایر شرکت‌ها حدود 51/5 و پایین‌تر از میانگین بازار خواهد بود. در میان این شرکت‌ها، پتروشیمی پردیس با وجود سود پیش‌بینی‌شده بالا (حدود 4055 ریال) که البته با توجه به سابقه این شرکت امکان تعدیل مثبت آن نیز در ماه‌های آینده وجود دارد، کمترین میزان نسبت قیمت بر سود را دارد. نسبت قیمت بر سود این شرکت حدود 02/4 است که بسیار پایین‌تر از متوسط بازار است و با توجه به اینکه شرکت‌های پتروشیمی درصد بالایی از سود خود را در بین سهامداران تقسیم می‌کنند (حدود 99 درصد از سود شرکت‌های پتروشیمی در سال 1391 بین سهامداران تقسیم شده است که بالاترین میزان تقسیم سود در میان صنایع بورسی بوده است. در همین سال میانگین تقسیم سود کل صنایع بازار، 67 درصد بوده است)، قیمت‌های اخیر برای شرکت‌های پتروشیمی و خصوصاً پتروشیمی پردیس قیمت‌های بسیار جذابی است. اما اینکه چرا پتروشیمی‌ها از بازار عقب‌مانده‌اند خود جای بحث دارد. در سال 1392، در حالی که تمام صنایع با روندی صعودی و با شتابی فراوان رشد قیمت سهام را تجربه می‌کردند، سهام شرکت‌های پتروشیمی و خصوصاً شرکت‌های پتروشیمی گازی با رکود مواجه بودند و فعالان بازار رغبت زیادی به خرید سهام پتروشیمی‌ها نداشتند. انتشار اخبار ضد و نقیض طی سال 1392 و خصوصاً در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد در مورد نرخ خوراک پتروشیمی‌های گازی بر سهام این شرکت‌ها سایه افکند و سبب شد سهامداران این شرکت‌ها تنها نظاره‌گر سود سهامداران بقیه صنایع باشند؛ در نهایت، دولت زمانی در مورد نرخ خوراک تصمیم‌گیری نهایی را انجام داد که بازار در وضعیت نزولی قرار گرفته بود. حتی بسیاری اعتقاد بر این دارند که نزولی شدن روند بورس اوراق بهادار تهران در نتیجه طولانی شدن فرآیند تصمیم‌گیری دولت در مورد نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و همچنین مطرح‌ شدن موضوع نرخ بهره مالکانه صنایع معدنی بوده است. در حالی که سال 1392 می‌توانست سالی پربار برای بورس اوراق بهادار تهران و خصوصاً صنایع پتروشیمی باشد، اما ضعف در تصمیم‌گیری‌ها و حتی برخی تصمیمات اشتباه موجب شد در دی‌ماه، این فرصت طلایی تبدیل به حزنی عمیق برای سهامداران شود. شاخص کل بورس که در 15 دی‌ماه به قله تاریخی خود یعنی 89500 رسیده بود در پایان فروردین سال 1393 به 74160 رسید و حدود 20 درصد زیان نصیب سهامداران خود کرد و پایانی شد بر دوران طلایی بورس. آنچه مشخص است، صنایع پتروشیمی فرصت استفاده از این دوران را در سایه ضعف تصمیم‌گیری دولت از دست دادند؛ دورانی که به راحتی می‌توانست زمان بسیار ایده‌آلی برای افزایش سرمایه این شرکت‌ها و تامین سرمایه مورد نیازشان باشد که در نتیجه رکود حاکم بر سهام این صنعت در دوران مذکور این امر محقق نشد. در حال حاضر، دولت تلاش فراوانی برای بهبود وضع بورس انجام می‌دهد، اما نکته‌ای که وجود دارد اطمینان از دست رفته سهامداران و خصوصاً سهامداران حقیقی به بورس است و بازگرداندن چنین اطمینانی مطمئناً به آسانی محقق نخواهد شد.