رقابت چینی‌ها و روس‌ها بر سر فاینانس ایران

15 روز گذشت اما از اجرایی شدن توافق ایران و چین بر سر فاینانس چینی خبری نشد. در حالی که فعالان اقتصادی ایران در حوزه چین در حدود دو هفته قبل گفته بودند با سفر هیات ویژه‌ای از بانک مرکزی به سرپرستی رئیس کل بانک مرکزی به چین، فاینانس چینی از تعلیق خارج شده است و تا 15 روز دیگر اجرایی می‌شود اما با گذشت این زمان همچنان فاینانس چینی در حالت تعلیق به سر می‌برد. با این حال اگرچه سرنوشت فاینانس چینی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و بانک مرکزی نیز رویه سکوت را پیشه کرده است این بار خبرها از در راه بودن فاینانس روسی حکایت دارد.

اگرچه هنوز بانک مرکزی این خبر را تایید نکرده است با این حال در هفته گذشته همزمان با سفر حسن روحانی به مسکو برخی از فعالان اقتصادی از جمله عسگراولادی رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه که همزمان ریاست اتاق مشترک ایران و چین را نیز بر عهده دارد به خبرگزاری مهر در هفته گذشته گفته بود که ایران باید از این فرصت توافق با روسیه بهره گرفته و شرایط را برای استفاده از این فاینانس پیش برد. البته او تاکید کرده بود که هنوز زود است قضاوت کنیم چه رقمی برای فاینانس پروژه‌های ایرانی از سوی کشور روسیه اختصاص یابد.

آیا پای روس‌ها در فاینانس پروژه‌های ایران باز می‌شود؟

با این حال در یک هفته گذشته مقامات دولتی و بانک مرکزی سخنی از فاینانس روسی به میان نیاوردند و تنها وزیر نفت در پاسخ به پرسش یکی از خبرگزاری‌ها گفته است که احتمال استفاده از فاینانس روسی برای تمامی حوزه‌ها وجود دارد که در این بین، امکان استفاده از آن در پروژه‌های پتروشیمی نیز محتمل است.

به رغم انتشار این خبرها اما فاینانس پروژه‌های ایران همچنان معطل باقی مانده‌اند و خبری از فاینانسورهای شرقی چه از چین چه از روسیه نیست. اگرچه اسدالله عسگراولادی در گفت‌وگو با تجارت فردا درباره فاینانس روسی می‌گوید: از ابتدا موضوع فاینانس روسی مطرح نبوده است، نمی‌دانم چرا رسانه‌ها از فاینانس روسی خبر منتشر می‌کنند.

او ادامه می‌دهد که ابتدا باید تکلیف‌مان با پروژه‌هایی که قرار است با روسیه اجرایی کنیم مشخص شود و پس از آن به سراغ فاینانس برویم. مسوولیت این امر بر عهده وزارت صنعت است و آقای خسروتاج قائم‌مقام این وزارتخانه پیگیر این مساله است که اگر موضوعی درباره فاینانس مطرح باشد ایشان اطلاع‌رسانی خواهند کرد. این گفته‌های عسگراولادی در حالی بیان شد که چندی پیش مجتبی خسروتاج، قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز در خصوص فاینانس روسی گفته بود برای توسعه فاینانس روسی در پروژه‌های ایرانی، باید شرکت‌های پوشش‌دهنده ریسک و بیمه در قالب توافقاتی وارد عمل شده و ظرفیت فاینانسینگ تامین اعتبار‌شده را بالا برند.

با این حال صرف‌نظر از این مساله که آیا فاینانس روسی در راه است یا خیر اما همچنان سرنوشت فاینانس چینی نامشخص است. آن طور که شنیده شده ظاهراً به رغم توافق ایران و چین در سفر اخیر رئیس کل بانک مرکزی به چین همچنان مشکلات فاینانس چینی بر سر جای خود باقی مانده است. تنها آنچه مشخص بوده بانک مرکزی در حال تلاش است تا از طریق راه‌های دیگری فاینانس چینی را فعال کند. به این بهانه مروری داریم بر مسائل فاینانس چینی که سال گذشته به یکباره در راستای تسویه بدهی چینی‌ها به ایران بابت پول نفت مطرح شد.

چرا بدهی چینی‌ها بابت پول نفت به فاینانس تبدیل شد؟

چینی‌ها که با آغاز به کار دولت تدبیر و امید به علت عمل نکردن به تعهدات خود در برخی پروژه‌های عمرانی در حوزه انرژی کنار گذاشته شدند یا به تعبیر دیگر اخراج شدند اما حالا در یک سال گذشته به شکل دیگری پایشان در بخش عمرانی باز شده است. ظاهراً باز هم قرار است فاینانس چینی به داد پروژه‌های نیمه‌تمام کشور برسد و آنها را از کمبود منابع مالی نجات دهد. این بار به گفته برخی فعالان اقتصادی در شرایطی قرار گرفته‌ایم که فاینانس چینی یکی از گزینه‌ها برای وصول میلیاردها یورو بلوکه‌شده حاصل از فروش نفت‌مان در بانک‌های چین است.

تا پیش از این موافقت ایران با فاینانس به جای طلب 18 میلیارد یورویی یا 22 میلیارد دلاری پول نفت با تردیدهایی همراه بود چرا که همکاری چینی‌ها در پروژه‌های عمرانی چندان سابقه خوبی ندارد. با این حال سرانجام پس از سفرهای متعدد هیات ایرانی به چین از دیپلمات‌ها گرفته تا مجلسیان و دولتیان در یک سال گذشته قرار شد فاینانس چینی جایگزین پرداخت بدهی‌مان به روش مستقیم شود. بر همین اساس، آبان‌ماه سال گذشته بود که علی لاریجانی، رئیس مجلس روانه چین شد تا علاوه بر چانه‌زنی بر سر برخی مسائل اقتصادی و سیاسی، تسویه‌حساب بدهی نفتی چین به ایران را نیز پیگیری کند. در آن سفر بود که خبر رسید، توافقات مناسبی در این زمینه صورت گرفته و قرار بر این شد که بدهی‌های نفتی چین به ایران از طریق فاینانس کردن پروژه‌های کشور توسط چین تسویه شود. بر این اساس بنا بر اعلام فعالان اقتصادی کشور در چین در نهایت موافقت شد تا به ازای هر یک دلار پول نفت وارداتی، سه دلار فاینانس در اختیار ایران قرار گیرد اما پس از مدتی این فاینانس به حالت تعلیق درآمد و خبری از گشایش اعتبار از سوی چینی‌ها نشد. تا اینکه پس از ماه‌ها وقفه در اجرای فاینانس چینی در هفته‌های اخیر دوباره موضوع فاینانس چینی با سفر هیات ویژه‌ای به سرپرستی سیف رئیس کل بانک مرکزی در کانون توجه قرار گرفت.

اما و اگرهای فاینانس چینی

هر چند فعالان اقتصادی ایران در چین چندی پیش از رفع مشکلات فاینانس و از سرگیری آن خبر دادند و وعده داده شد به‌زودی قرار است منابع فاینانس چینی وارد کشور شود اما هنوز خبری از گشایش اعتبار برای پروژه‌های ایرانی از طریق فاینانس چینی نیست و بانک مرکزی هم سکوت اختیار کرده و درباره جزییات آن پس از گذشت دو هفته از سفر رئیس کل بانک مرکزی به چین سخنی نگفته است. برخی منابع از توافق بانک مرکزی بر فاینانس کردن بالغ بر 70 میلیارد دلار خبر داده‌اند اما در مقابل برخی فعالان اقتصادی از نهایی شدن گشایش فاینانس 36 میلیارد‌دلاری گفته‌اند. تنها چندی پیش اسدالله عسگراولادی رئیس اتاق مشترک ایران و چین که یکی از فعالانی است که به‌طور جدی موضوع فاینانس چین را در یک سال گذشته پیگیری می‌کند اعلام کرد: توافق بر سر گشایش فاینانس 36 میلیارد‌دلاری نهایی شده است و در تلاشیم تا با رایزنی‌های دیگر این رقم را افزایش دهیم. هر چند عسگراولادی گفته بود که از بیان جزییات بیشتر توافقات برای گشایش فاینانس چین به خاطر مانع‌تراشی بانک‌های غربی معذورم اما با این حال مساله نرخ فاینانس و چگونگی انجام آن موضوعی قابل تامل است. فاینانس چینی با چه شرایطی قرار است انجام شود. با این حال برخی منابع نیز گفته‌اند که میزان آورده ایران که مقرر شده برای استفاده از هر یک از این فاینانس‌ها 15 درصد باشد، بنا بر توافق اخیر رئیس کل بانک مرکزی با مقامات چینی برای برخی پروژه‌های خاص به 5/7 درصد برسد. اما به‌زعم کارشناسان و فعالان اقتصادی اگر فاینانس چین در شرایط غیرتحمیلی منعقد شده باشد حداقل می‌توان امیدوار بود از این طریق بخشی از مسائل کمبود منابع مالی پروژه‌ها رفع شود. چندی پیش نیز وزیر صنعت، معدن و تجارت از مثبت بودن مذاکرات اخیر رئیس کل بانک مرکزی با چینی‌ها خبر داد و گفته بود که راه برای تامین مالی پروژه‌ها از طریق فاینانس چینی هموارتر می‌شود. به گفته نعمت‌زاده مذاکرات اخیر رئیس کل بانک مرکزی با چینی‌ها در رابطه با تامین مالی پروژه‌ها از طریق فاینانس مثبت بوده و کار در حال پیشرفت است. وزیر صنعت، معدن و تجارت حتی تاکید کرد که بر این اساس، قرار بر این شده است تا تامین مالی این پروژه‌ها سرعت گیرد. او در پاسخ به این سوال که آورده ریالی ال‌سی‌ها چطور خواهد بود، گفته بود که قرار بر این شده است تا سهم ریالی از طریق سهامداران پروژه‌ها تامین شود.

دلایل وقفه

اگرچه به‌کارگیری روش‌های غیرمستقیم برای پرداخت بدهی‌های چین به ایران تازگی ندارد و دولت قبلی برای گرفتن طلب‌هایش از درآمدهای حاصل از فروش نفت به تهاتر کالا رضایت داده بود؛ آن روزها که چینی‌ها تقریباً تنها خریداران نفت ایران بودند اما امکان جابه‌جایی پول نفت و واریز آن به حساب ایران را نداشتند؛ بنابراین توافق دو دولت بر این شد که ایران به جای پول نفت خود، از چین کالاهای مورد نیاز را خریداری کند اما تسویه تمامی این بدهی، به عمر دولت دهم قد نداد و قرار بر این شد که بار تسویه‌حساب پول نفت ایران با چین، در دولت یازدهم صورت گیرد.

با این حال دولت حسن روحانی این بار روش دیگری را جایگزین اخذ بدهی‌هایش کرده است تا شاید استفاده بهتری از پول بلوکه‌شده خود داشته باشد نه اینکه میلیاردها دلار پول نفت به شکل کالا آن هم نه کالاهای با‌کیفیت وارد کشور شود بلکه شاهد بودیم در سال‌های اخیر دروازه‌های اقتصاد کشور به روی کالاهایی از چین باز شد که نه‌تنها باری از نیازهای کشور نکاست بلکه به واحدهای تولیدی کشور ضربه زد. به هر شکل با پایان عمر دولت دهم تهاتر کالا از چین کنار گذاشته شد و فاینانس چینی جایگزینی برای پرداخت بدهی چینی‌ها شد. هرچند در ماه‌های اخیر اظهارات مختلفی درباره فاینانس چینی مطرح شده است و حتی در حدود دو ماه قبل عسگراولادی رئیس اتاق مشترک ایران و چین از تعلیق فاینانس بر اثر عدم همکاری بانک مرکزی سخن گفته بود. او حتی عنوان کرده بود که بانک مرکزی چین آمادگی کامل برای اختصاص این فاینانس‌ها را دارد اما گشایش آن، بین 15 تا 20 درصد ریال نیاز دارد که متاسفانه بانک مرکزی ایران، این میزان ریال را تامین نمی‌کند. عسگراولادی تاکید داشت که بانک مرکزی در این مورد خیلی اذیت می‌کند و اگرچه ما می‌خواهیم از دولت حمایت کنیم، اما برخی از حرکت‌ها ما را در این مسیر سست می‌کند، این در حالی است که دلیل این عدم رغبت بانک مرکزی مشخص نیست. مساله فاینانس چینی و عدم دسترسی کشور به میلیاردها دلار پول نفت در چین به جایی رسید که هاشمی‌رفسنجانی در مردادماه با انتقاد از عملکرد سیستم بانکی کشور عنوان کرد که فاینانس چینی را فعال‌تر کنید. رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام گفته بود هم‌اکنون در چین حداقل 22 میلیارد دلار ارز برای ایران وجود دارد که باید چند برابر آن را فاینانس دریافت کنیم و البته به نظر می‌رسد باید در این زمینه فعال‌تر عمل کنیم، چرا که چینی‌ها در شرایط تحریم از ایران بسیار استفاده کرده‌اند. با این حال در یک ماه گذشته با رایزنی‌های بانک مرکزی با چینی‌ها در قالب سفر اخیر هیات ویژه به سرپرستی ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی گویا قفل فاینانس چینی همچنان بر سر جای خود باقی مانده است. اگرچه رئیس کل بانک مرکزی نیز قبل از انجام این سفر ابراز امیدواری کرده بود تا هر چه سریع‌تر مشکل فاینانس چینی حل شود.