مجازات آبرویی

خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج. شاید حکایت پروژه‌ای باشد که سال 89 با عنوان طرح هدفمندی یارانه‌ها آغاز شد. به عقیده دولت‌نشینان آن روز، بزرگ‌ترین پروژه اقتصادی آن زمان کشورمان بود اما بسیاری دیگر بر ناکارآمدی این پروژه تاکید داشتند. هدفمندی آغاز شد و در قالب آن، مابه‌التفاوت افزایش حامل‌های انرژی به صورت نقدی به شهروندان پرداخت شد. سه سال طول کشید تا فاز دوم این پروژه آغاز شود. موعد مقرر پرداخت 45 هزار تومان ماهانه که می‌شود، بسیاری به انتظار دریافت این مبلغ هستند. انگار عادت کرده‌ایم هر ماه پولی را مثل حقوق از دولت دریافت کنیم، فارغ از آنکه بدانیم این پول یارانه است.

افزایش نقدینگی و تورم بالا به عقیده کارشناسان از عواقب اجرای این طرح بود که موجب بروز مشکلات متعددی در جامعه شده و اکنون دولت را سخت درگیر خود ساخته است. فاز دوم در سال 93 با تغییراتی آغاز شد. دولت در فاز دوم از شهروندانش خواست تا داوطلبانه از دریافت یارانه انصراف دهند ولی این پیشنهاد با اقبال چندانی روبه‌رو نشد.

از آن به بعد بارها دولت، بحث حذف ثروتمندان از دریافت یارانه نقدی را مطرح کرد و سعی کرد با نوشتن آیین‌نامه برای آن سامانی پیدا کند. در این راستا علی ربیعی مسوولیت حذف ثروتمندان از دریافت یارانه را بر عهده گرفت و علاوه بر تنظیم آیین‌نامه این کار، 200 هزار نفر را از دریافت یارانه نقدی حذف کرده است. شیوه و سازوکار حذف و همچنین سرعت عمل دولت در کار حذف، هم از جهت جلوگیری از اتلاف منابع و هم جبران کسری بودجه دولت حائز اهمیت ویژه است.

به نظر می‌رسد دولت نمی‌تواند دهک‌های پایین درآمدی را به سادگی شناسایی کند، بنابراین به عقیده بسیاری از کارشناسان راه صحیح برای شناسایی افراد نیازمند استفاده از معیارهای ترکیبی است، یعنی دولت برای پرداخت یارانه، افرادی را که درخواست دریافت یارانه دارند، طبق معیارهایی امتیازبندی کند. روش دیگر برای شناسایی افراد کم‌درآمد، استفاده از نهادهای زیرمجموعه دولت است که طبق وظایف تعریف‌شده، باید تعدادی از افراد نیازمند را شناسایی کند، نهادها و سازمان‌های متعددی ایجاد شده مانند سازمان تامین اجتماعی، کمیته امداد امام خمینی، سازمان بهزیستی، بنیاد مستضعفان و جانبازان و امثال آن، تا این اقدام را انجام دهد.

یکی دیگر از روش‌های حذف اشخاص ثروتمند، جریمه افرادی است که درآمدهای خود را کم اظهار کرده‌اند. یکی از سیاست‌هایی که دولت می‌تواند به کار ببرد، اعلام یا قابل جست‌وجو کردن نام افراد خاطی در اینترنت است. این شیوه به نام مجازات آبرویی افراد نیز شناخته می‌شود.

مکانیسم‌ دیگری که دولت می‌تواند در حذف ثروتمندان از دریافت یارانه، به کار ببرد استفاده از روش‌هایی است که افراد نیازمند به‌طور خودکار غربال شوند. به‌طور مثال پیشنهاد شغل‌هایی در حوزه خدمات عمومی یکی از روش‌های شناسایی افراد نیازمند است؛ در این مکانیسم افراد نیازمند واقعی برای چنین شرایطی اقدام می‌کنند. این مکانیسم در مواردی می‌تواند راهگشا باشد.

همه اینها به علاوه جسارت دولت، پاسخ به سوالاتی است که تجارت فردا به بهانه تعلل دولت در حذف یارانه ثروتمندان، طرح کرده و در پرونده پیش رو به صورت مبسوط‌تر به آن پرداخته شده است.