تاریخ انتشار:
راهکار مبارزه با جرائم مشهود چیست؟
پلیس نامحسوس برای جرائم امنیتی
نیروی انتظامی که تحت عنوان پلیس اداری و پلیس قضایی، فعالیت می‌کند، درچارچوب قانون و بر اساس وظایفی که بر عهده دارد، باید در مورد جرائم مشهود و لباس رسمی، مبادرت به اعمال قانون کند.
علی نجفی‌توانا / وکیل پایه یک دادگستری
وقتی گزارش یک مامور آن هم صرفاً بر اساس یک اعلام به نیروی انتظامی یا دستگاه قضایی تسلیم شود، همه می‌توانند نسبت به این گزارش اعلام تردید و تشکیک کنند. برای مثال، تصور کنید، شخصی بدون رعایت حجاب، رانندگی کند. اگر پلیس به صورت نامحسوس بر رفتار شهروندان نظارت دارد، احتمالاً برای دریافت مشخصات، به طور مستقیم به این شخص مراجعه نمی‌کند. در این صورت احتمالاً مشخصات اتومبیل او ثبت شده و به مراجع مربوطه ارائه می‌شود. حال در صورت چنین اعلامی، صاحب اتومبیل مربوطه می‌تواند بگوید، در این ساعت اتومبیلش در داخل خانه بوده یا من مردی هستم که صاحب اتومبیل هستم و در آن زمان زنی در خودرو نبوده است. بنابراین به دلیل آنکه این اتهامات باید با دلایل قانونی و قضایی همراه باشد، در نتیجه به نظر می‌رسد، عملاً چالشی جدید در حوزه رسیدگی به این نوع جرائم بروز کند. در عین حال، به موجب این تعقیب نامحسوس ممکن است، هزینه‌های مالی و اجتماعی فراوانی ایجاد شود. بنابراین تصور می‌شود، چنین تدبیری نتواند بدون فرهنگسازی و جلب اعتماد جوانان، در بحث رعایت ارزش‌های مورد نظر نیروی انتظامی توفیق عملی پیدا کند. از این‌رو توصیه می‌شود که پلیس با روش‌های دیگری، نسبت به اعمال و اجرای تدابیر پیشگیرانه اقدام کند. صرفاً با این وسیله امکان دستیابی به اهداف مورد نظر چندان میسر نخواهد بود. مساله دیگری که در مورد پلیس نامحسوس مطرح شده، نگرانی از سوءاستفاده از این عنوان است؛ همان‌گونه که سخنگوی قوه قضائیه نیز در تذکری اعلام کرده است: «البته ممکن است سوءاستفاده شود و پلیس باید مراقب تخلفات باشد و قاعدتاً این کار را می‌کنند. ما نیز تذکر می‌دهیم مراقبت کنند تا کسی از این مجرا سوءاستفاده نکند.»
ازمنظر حقوقی موضوع سوءاستفاده از این عنوان چنین قابل بحث است که معمولاً افرادی که به صورت نامحسوس فعالیت می‌کنند، به احتمال بسیار، خود را معرفی نکرده و صرفاً جرائم تعیین‌شده را گزارش می‌کنند. اگر شخصی به شهروندان مراجعه کرد و به عنوان یک مامور مخفی مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی قصد اعلام تخلف یا اخطار را داشت، ضرورت دارد، شخص راننده یا فرد مورد نظر، کارت شناسایی مامور را مطالبه کند و خود مطالبه کارت شناسایی تشریفاتی به همراه دارد. حال اگر قرار است، این مامور خود را معرفی کند، بهترین راهکار مبارزه با جرائم مورد نظر آن است که مامور پلیس، لباس رسمی نیروی انتظامی را بر تن داشته باشد تا با شناسایی افراد، معضل مجادله و درگیری‌های شخصی به وجود نیاید. مامور نیروی انتظامی یا ماموران رسمی دولت باید در زمان انجام ماموریت‌شان در حوزه انتظامی کارت شناسایی خود را به همراه داشته باشند و به طور مسلم، وقتی آنها برای اجرای ماموریت به شخصی مراجعه می‌کنند، نخستین اقدام آنها باید این باشد که کارت خود را ارائه کنند. ارائه این کارت موجب جلب اعتماد مخاطب آنها شده و این مخاطب، اطمینان حاصل می‌کند، کسی که با او مذاکره می‌کند، یک مامور رسمی انتظامی است. در غیر این صورت همان‌گونه که در دنیا فرهنگسازی شده و در ایران نیز عمده شهروندان آگاه هستند، به مامورانی که فاقد کارت شناسایی هستند، نباید پاسخگو بود. ماموران فاقد کارت شناسایی نیز اجازه تجسس ندارند. در واقع، مردم نباید به افرادی که فاقد مشخصات یا سند هویتی هستند، اطلاعاتی ارائه کنند یا اجازه ورود به منزل‌شان را بدهند. نکته دیگری که در مورد پلیس نامحسوس مورد اشاره قرار گرفته است، موضوع نحوه آموزش این افراد است. بر اساس قوانین موجود، نیروهای پلیس برای انجام وظایف تخصصی باید تحت آموزش‌های نظامی و البته آموزش‌های مرتبط با روابط اجتماعی قرار گیرند. اما با توجه به وظایفی که برای پلیس‌های نامحسوس در نظر گرفته شده است، ارجاع این وظایف به آنان با این آموزش‌ها نیز انجام‌شدنی نیست. به این دلیل که اعلام گزارش به مراجع ذی‌ربط، فعالیتی پلیسی نیست و بیشتر جنبه اداری دارد. ظاهراً وظیفه گشت نامحسوس اعلام گزارش است نه اقداماتی نظیر برخورد با جرائم مشهود. بنابراین در این زمینه ضرورت دارد، با احتیاط اقدام شود.
اما این پرسش نیز مطرح است که اولویت‌های نیروی انتظامی در شرایط کنونی چه باید باشد؟ مبارزه با جرائمی چون سرقت یا قاچاق؟ یا گشت نامحسوس در شهر؟
البته در ایران برای هر بخشی از جرائم نیروهای مخصوصی تدارک دیده شده است. امااغلب، پلیس مخفی برای جرائم امنیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد نه جرائمی که به ناهنجاری‌های اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند. در اغلب کشورها نیز دولت‌ها سعی می‌کنند، به پلیس ملبس به لباس رسمی اتکا کنند. در این کشورها معمولاً، نیروهای پلیس با ظاهری آراسته به گشت‌زنی در معابر و مراکز عمومی می‌پردازند و به همین شیوه، در عین حال که احساس اطمینان مردم را جلب می‌کنند، مورد احترام نیز قرار می‌گیرند. افزون بر این، اگر کسی پتانسیل ارتکاب تخلف را داشته باشد، با حضور پلیس از این جرم استنکاف می‌کند. این روش به عاملی برای پیشگیری از جرم نیز تبدیل می‌شود. به نظر می‌رسد نیروی انتظامی، از پلیس مخفی در موارد مناسبی مورد استفاده قرار گیرد و به طور کلی، چندان به مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی از طریق پلیس نامحسوس توصیه نمی‌شود. ضمن آنکه، طرح پلیس نامحسوس امنیت اخلاقی برای مبارزه با مسائلی نظیر بی‌حجابی، هیچ‌گاه در قانون نیامده و این نخستین بار است که چنین طرحی مطرح می‌شود. انجام ماموریت‌های مربوط به پلیس پیشگیری باید با لباس رسمی پلیس باشد. اقدامات مربوط به پلیس قضایی نیز باید طبق نظر مقامات قضایی اجرا شود. پلیس مخفی پدیده‌ای ابداعی است و به همین جهت ضوابط و حدود و ثغور آن را قانونگذار تعیین نکرده است و باید از مبدعان این طرح پرسید که چگونه قرار است در این زمینه اقدام کنند.
دیدگاه تان را بنویسید