دولت کمک کند

در تعریف ناباروری، صحیح‌ترین تعریف این است که اگر زوجین در سن باروری و طی یک سال تلاش برای داشتن فرزند موفق نشوند و تلاش‌شان به باروری ختم نشود به این زوج‌ها، زوج نابارور می‌گویند. مشروط بر اینکه در مدت این یک سال، دانش کافی از زمان نزدیکی‌شان داشته باشند و به طور منظم در طول یک سال، برای باروری تلاش کرده باشند.

ناباروری عموماً به چند دسته تقسیم می‌شود؟ و سهم زنان و مردان در این تقسیم‌بندی‌ها چقدر است؟

ناباروری به سه دسته قابل تقسیم‌بندی است. یک دسته از ناباروری‌ها به مردان بازمی‌گردد که حدود 40 درصد از علل ناباروری را تشکیل می‌دهد. دسته دیگر به دلیل مشکلات زنانه بوده و دسته سوم که 10 درصد علل ناباروری را شامل می‌شود، هم مرد و هم زن در ناباروری سهم دارند. یعنی دلیل ناباروری مشترک است.

فارغ از مشکلاتی که به فیزیک افراد مربوط می‌شود، عوامل محیطی و آنچه در محیط زیست افراد وجود دارد چه نقشی در افزایش میزان ناباروری مردان یا زنان دارد؟

باید بگویم برخی عوامل محیطی نیز شناخته شده که می‌تواند در ناباروری افراد موثر باشد. برای مثال آلاینده‌هایی چون سرب در هوا یا در محیط کار افراد بر ابتلا به ناباروری موثر است. این موضوع به اثبات رسیده است، کسانی که در پمپ بنزین‌ها کار می‌کنند و از آنجا که در این محیط‌ها میزان سرب موجود بالاست، بیشتر به ناباروری مبتلا می‌شوند. همچنین در افرادی که در محیط‌های گرم -محیط‌هایی که گرمایشان از حد نرم بالاتر است- به مدت طولانی قرار می‌گیرند شیوع ابتلا به ناباروری بیش از افرادی است که در چنین فضاهایی قرار نمی‌گیرند. همچنین اشعه ایکس روی ناباروری موثر است. چه افرادی که به واسطه شغل‌شان در معرض اشعه ایکس قرار می‌گیرند و چه آنهایی که به طور غیرارادی در معرض این اشعه هستند از جمله افرادی به حساب می‌آیند که شیوع ناباروری در آنها بالاست. به طور کلی می‌توان گفت تاثیر عوامل فیزیکی چون آلاینده‌هایی که در هوا وجود دارد؛ نوع شغل و شرایط محیط شغلی افراد در افزایش میزان ناباروری به اثبات رسیده است. علاوه بر کارکنان پمپ بنزین‌ها به عنوان نمونه‌های در معرض سرب، می‌توان از کارگران کوره‌پزخانه‌ها به عنوان گروه دیگری نام برد که مدت طولانی در هوای گرم‌تر از شرایط عادی زمان می‌گذرانند و همان‌طور که گفته شد این گرما عامل ابتلا به ناباروری به حساب می‌آید. حتی امروزه ثابت شده است مصرف ظروف یک بار مصرف که تجزیه‌پذیر نیستند می‌تواند در باروری خلل وارد کند و میزان ناباروری را افزایش دهد. از این رو می‌توان احتمال داد که در برخی جاهایی که مصرف ظروف یکبار مصرف بیشتر است ناباروری شایع‌تر باشد.

آیا نوع تغذیه یا به طور مشخص، سوءتغذیه هم می‌تواند به عنوان یک عامل کاهنده قدرت باروری تلقی شود؟

این موضوع تاکنون به اثبات نرسیده است و پژوهشی صورت نگرفته که نشان دهد افرادی که سوءتغذیه دارند ناباروری در آنها بیشتر است. البته می‌دانیم تغذیه مناسب که همراه با آنتی‌اکسیدان‌ها باشد به کاهش میزان ناباروری کمک می‌کند. اما آنتی‌اکسیدان‌ها به طور معمول در تغذیه مردم وجود دارد. گاهی هم که نیاز باشد آنتی‌اکسیدان‌هایی چون ویتامین E و C و ترکیبات دیگر را به رژیم غذایی افراد اضافه می‌کنیم. اما مثالی که این گزاره را نقض می‌کند مردمان کشورهای آفریقایی هستند که بیشترشان از سوءتغذیه رنج می‌برند اما فرزندان زیادی هم دارند.

اخیراً آمارهایی از سوی برخی مراجع تحقیقاتی ارائه شده است که شیوع ناباروری در ایران نسبت به آماری که سازمان بهداشت جهانی در مورد توزیع ناباروری در سطح جهان ارائه می‌کند، بیشتر است، بنابراین این پرسش مطرح می‌شود که به چه دلیل میزان ناباروری در ایران بیشتر است؟

به طور کلی شیوع ناباروری در کل جهان 10 تا 15 درصد است. این میزان شیوع در کشورهای توسعه‌یافته، کشورهای در حال توسعه، و کشورهای کمتر توسعه‌یافته تقریباً گسترش یکسانی دارد.

اگر توزیع شیوع ناباروری در همه کشورها یکسان است چه تفاوتی میان آنها وجود دارد.

تفاوت در علل ناباروری بروز کرده است. به عنوان مثال علت ناباروری در کشورهای در حال توسعه، می‌تواند سن بالای ازدواج باشد و در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، شاید مسائل بهداشتی و رعایت نکردن بهداشت و بیماری‌های عفونی به علت ناباروری تبدیل شود. در کل آنچه مورد نظر است و در محافل علمی مطرح می‌شود، میزان ناباروری با یک توزیع 10 تا 15‌درصدی در سطح جهان مشاهده شده است. در مورد ایران نیز این گمان وجود دارد که شیوع ناباروری در همین حد باشد. اما اینکه این موضوع، اکنون بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته به دلیل ساختار جمعیت ایران و جوان بودن آن است. در واقع، افرادی که در سن باروری هستند درصد قابل توجهی از کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. این امر باعث می‌شود ناباروری امروز به عنوان یک مشکل جدی مطرح شود. زمانی چالش برنامه‌ریزان، تامین شیر خشک کودکان بود. در مقطعی نیز تامین فضاهای آموزشی برای این گروه دغدغه بود. سپس این مشکل به سمت تامین دانشگاه و اشتغال برای همان جمعیت روی گرداند و البته ناباروری بخشی از آنها. اکنون بخشی از دغدغه دولتمردان بر نیازهای جوانان، آنها که در سن ازدواج هستند یا ازدواج کرده و با مشکل ناباروری مواجه شده‌اند، معطوف شده است. در این میان تعداد زوجین نابارور با توجه به جوان بودن جمعیت بیشتر خودنمایی می‌کند.

شما تاکید بر آمار سازمان بهداشت جهانی و توزیع یکسان میزان ناباروری در سطح کشورهای مختلف دارید در حالی که برخی از نهادهای پژوهشی آمارهایی متفاوت اعلام کردند که بر اساس آن میزان ناباروری در ایران از آمار سازمان بهداشت جهانی بالاتر است یا اینکه در روستاهای ایران میزان این اعداد و ارقام بیشتر از آمارهای مربوط به ناباروری در شهرهاست.

آنچه سازمان بهداشت جهانی منتشر می‌کند و تقریباً هم به طور مرتب منتشر می‌شود بر آمار 10 تا 15‌درصدی شیوع ناباروری در سطح جهان تاکید دارد. تفاوتی هم بین جوامع روستایی و شهری، کشورهای توسعه‌یافته، در حال توسعه و عقب‌افتاده وجود ندارد. همان‌طور که گفتم دلایل شیوع متفاوت اما میزان شیوع یکسان است. ضمن اینکه میزان ناباروری در روستاها بیش از شهرها نیست. اگرچه هنوز مطالعه جامع و علمی در سطح کشور انجام نشده اما تاکنون حتی نتوانسته‌ایم در مناطق مختلف جغرافیایی کشور تفاوت معنی‌داری برای میزان ناباروری پیدا کنیم. این میزان در شمال، مرکز و غرب و جنوب کشور یکسان است و به طور قطع نمی‌توان گفت برای مثال میزان ناباروری در شمال کشور بیشتر است.

دولت قبل و دولت فعلی، به دلیل نگرانی‌هایی که در مورد کاهش موالید در کشور به وجود آمده است، سیاست افزایش فرزندآوری را در دستور کار قرار داده و در این مدت راه‌های مختلفی را به آزمون گذاشته‌اند. در این میان برخی این فرضیه را مطرح می‌کنند که چنانچه دولت بخشی از سیاست خود در مورد افزایش جمعیت را بر زوج‌های نابارور معطوف کند، زودتر به مقصود خود می‌رسد. این انگاره تا چه حد منطقی و علمی است؟

از جمله اقداماتی که اکنون دولت به انجام رسانده این است که بخشی از هزینه‌های داروهای ناباروری را تحت پوشش قرار داده و تا حدودی به کاهش هزینه‌های دارو و درمان ناباروری کمک می‌کند. از طرف دیگر تحت پوشش قرار دادن روش‌های درمان ناباروری توسط سازمان‌های متولی بیمه، مراحل نهایی را طی می‌کند که امیدواریم در آینده بسیار نزدیک، این امر تحقق یابد تا سازمان‌های متولی بیمه بخش بیشتری از هزینه‌های درمان و روش‌های مختلف درمان ناباروری را بپردازند.

تشویق به داشتن فرزند و ارائه امکانات بیشتر به افرادی که فرزندان چند‌قلو متولد کرده‌اند، می‌تواند به افزایش جمعیت کمک کند. هرچند که زوج‌های نابارور 10 تا 15 درصد زوج‌ها را تشکیل می‌دهند و تشویق زوج‌های باقیمانده به فرزندآوری، در افزایش جمعیت موثرتر خواهد بود.

ضمن آنکه حمایت از زوج‌های نابارور و آنچه دولت وعده داده است، بستگی به آن دارد که در بودجه سال 1394 به چه میزان سرانه سلامت در نظر گرفته شود. بر همین اساس، ضرورت دارد سرانه سلامت افزایش یابد تا سازمان‌های متولی بیمه مجاب شوند تعهدات‌شان را در قبال زوج‌های نابارور افزایش دهند و آن را عملیاتی کنند و با تحت پوشش قرار دادن هزینه‌های درمان ناباروری، حمایت‌های لازم از زوج‌های نابارور را به انجام برسانند. ناگفته پیداست ناباروری در زوج‌ها دارای عواقب روانی و اجتماعی شناخته‌شده‌ای است.

به عنوان مثال امید به آینده در این خانواده‌ها اغلب اندک است یا اختلافات خانوادگی شدت بیشتری به خود می‌گیرد. همین بس که یکی از دلایل مهم طلاق ناباروری است و بسیاری از زوج‌هایی که موفق به باروری نمی‌شوند اقدام به طلاق می‌کنند. این موارد، ایجاد زمینه‌های باروری برای زوجین نابارور را به عنوان یک امر واجب جلوه می‌دهد و ضرورت دارد که هر کسی به سهم خود در این راستا فعال باشد. یقیناً حمایتی که باید از زوج‌های نابارور صورت گیرد نسبت به کسانی که فرزند دارند یا برای فرزند سوم و چهارم‌شان اقدام می‌کنند باید بیشتر باشد و توجه بیشتری به این گروه شود. همچنین هزینه‌های درمان ناباروری هزینه‌های قابل توجهی است که اصولاً خانواده‌ها توان تحمل این میزان از هزینه‌ها را ندارند. از این رو باید تحت پوشش حمایتی دولت قرار گیرند تا قدم‌هایی که در جهت درمان‌شان برمی‌دارند تداوم داشته باشد و به نتیجه برسد و آنها هم از نعمت فرزند بهره‌مند شوند.

در حال حاضر نه‌تنها حمایت‌های قابل قبولی از درمان زوج‌های نابارور وجود ندارد که به دلیل ناکافی بودن مراکز درمانی در نقاط مختلف کشور، به ویژه در شهرستان‌ها زوجین نابارور ناگزیرند هزینه‌های هنگفتی برای رفت و آمد پرداخت کنند و در عین حال هزینه‌های بالای درمان را نیز بپردازند. از نظر شما آیا تعداد کلینیک‌های تخصصی درمان ناباروری در کشور کافی است؟

تعداد کلینیک‌های تخصصی مناسب است اما توزیع آن در کشور مناسب نیست. مانند بسیاری از تخصص‌ها که نقاط محروم کشور از آن تخصص محروم‌اند در مورد درمان ناباروری هم این امر صدق می‌کند. به عنوان مثال ما استان‌هایی در کشور داریم که حتی یک مرکز درمان ناباروری هم در آنها وجود ندارد. اما در تهران تعداد قابل توجهی مرکز درمان ناباروری وجود دارد. ما به عنوان جهاد دانشگاهی تلاش‌مان بر این است که بتوانیم توزیع مناسبی از مراکز درمان ناباروری را در سطح کشور داشته باشیم تا دسترسی به درمان هم برای زوجین آسان‌تر شود و بتوانند به راحتی به این مراکز مراجعه کنند. بر همین اساس تلاش کرده‌ایم در مراکز استان‌هایی که واحدهای جهاد دانشگاهی وجود دارند این توسعه انجام گیرد. به عنوان مثال در اهواز و اردبیل مرکز ناباروری جهاد دانشگاهی آغاز به کار کرده است. در آینده نزدیک در کرمانشاه نیز مرکز درمانی فعالیت خود را آغاز می‌کند. در استان‌های دیگر نیز برای ایجاد این مراکز اقدام کرده‌ایم.

یکی از مشکلات عمده‌ای که زوج‌های نابارور را از آغاز درمان یا حتی تداوم آن باز می‌دارد، هزینه‌های درمان است که در بهترین حالت به 10 یا 11 میلیون تومان می‌رسد و حتی تا زمان حصول نتیجه، هزینه درمان فراتر از این ارقام نیز می‌رود.

این‌گونه نیست؛ درمان ناباروری متناسب با مشکلی که در زوج وجود دارد متفاوت است. ممکن است این درمان در حد یک توصیه بسیار ساده پزشکی و بهداشتی و درمانی باشد و منجر به باروری نیز شود. در این مرحله جز توصیه‌های مشاوره‌ای و دستورات بهداشتی اقدام دیگری صورت نمی‌گیرد و هزینه چندانی برای زوج نابارور به دنبال ندارد. این نخستین قدمی است که برداشته می‌شود. در قدم بعدی مشکل زوجین بررسی می‌شود. گاه با توصیه‌های دارویی بسیار مختصر چون توصیه آنتی‌بیوتیک به یکی از زوجین برای مواردی که عاملی عفونی، ناباروری را در پی داشته یا اگر اختلال هورمونی وجود داشته باشد با تجویز هورمون به یکی از طرفین مشکل آنان برطرف می‌شود. در این موارد مشکل به صورت درمان سرپایی رفع می‌شود و با یک تداخلات دارویی مختصر مشکل‌شان قابل رفع است. دسته بعدی کسانی هستند که بارور نمی‌شوند؛ اما کمک کوچکی نیاز دارند تا موانعی که برای باردار شدن وجود دارد برداشته شود. این از یک تداخلات جراحی کوچک آغاز می‌شود. برای مثال ممکن است مرد مشکل کوچکی داشته باشد یا در زن مانعی وجود داشته باشد که این موانع با تداخل جراحی مختصری رفع و زوج بارور می‌شود. در مرحله بعد در سیکل‌های زوج تداخل دارویی انجام داده و سیکل‌هایشان را تقویت می‌کنیم.

از این طریق منجر به تقویت باروری شده و سپس با تداخل کوچکی در زمان باروری مانند تزریق اسپرم به داخل رحم، مشکل خیلی از زوج‌های نابارور رفع می‌شود. اما دسته آخر مشکلات جدی‌تری دارند. در اینجاست که هزینه‌های درمانی هم قابل توجه می‌شود و تداخلی که باید انجام شود تداخل جدی‌تری است که در درمان زوج صورت می‌گیرد و زمان بیشتری نیز برای درمان لازم است.

عوامل مختلفی باعث می‌شود که هزینه‌های درمان این گروه بیشتر شود. این روش، جزو آخرین روش‌هایی است که در درمان ناباروری به کار می‌رود و آن هم تزریق یک اسپرم به داخل یک تخمک، لقاح در آزمایشگاه، تحریک تخمک‌ها برای اینکه تخمک بیشتری گرفته شود را شامل می‌شود.

پروسه طولانی است که این کارها انجام می‌شود و با تحمل هزینه قابل توجهی و صرف زمان مناسبی این زوجین نیز بین 40 تا 50 درصد در بهترین شرایط صاحب فرزند می‌شوند. این روش نیاز به حمایت جدی دارد و باید هزینه‌هایش که در حال حاضر به طور متوسط یک دوره درمان قطعاً حدود پنج میلیون تومان تمام می‌شود مورد حمایت قرار گیرد. البته در بسیاری از موارد این روش با یک دوره درمان نتیجه‌بخش نخواهد بود و گاه باید چند بار این نوع درمان تکرار شود تا زوجین بارور شوند. در این صورت هزینه درمان نیز چند برابر می‌شود.

دولت می‌تواند با پرداخت بخشی از هزینه‌ها یا تقبل یک سیکل کامل درمان برای هر یک از زوجین و تحت پوشش بیمه قرار دادن آنها در یک سیکل، کمک کند تا تعداد بیشتری از زوج‌های نابارور درمان شوند.