سرداران و سیاستمداران

یک: «اگر شما اطلاعات، تفنگ، پول و سرمایه، سایت و روزنامه، خبرگزاری را همه را در یک نهاد جمع کردید، ابوذر و سلمان هم باشد، فاسد می‌شود.»1

دو: «من شایعاتی را که درباره سپاه مطرح می‌شود اصلاً قبول ندارم که می‌خواهند سپاه را رقیب مردم قرار بدهند، سپاه رقیب مردم و بخش خصوصی نیست، سپاه پیمانکاری همانند پیمانکارهای معمولی نیست و نبوده است.»2

برخلاف آنچه در نگاه نخست ممکن است به نظر آید، گوینده هر دو عبارت یک نفر است، حسن روحانی، رئیس‌جمهور، چند روز قبل در «همایش ملی ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد» جمله اول را گفته و دومی را نیز خود او یک سال قبل در «بیستمین مجمع سراسری فرماندهان و مسوولین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» بر زبان آورده است. کدام یک از دو جمله بالا را، که لااقل در ظاهر امر موید یکدیگر نیستند، باید پذیرفت؟ در عبارت نخست، سخن از یک ماجرای قدیمی به میان می‌آید: آسیب‌شناسی ورود نهادهای نظامی به فعالیت‌های اقتصادی. در دومی، بحث از توانمندی‌های سپاه در انجام پروژه‌هاست؛ مساله‌ای که به تازگی چند عضو دیگر دولت یازدهم درباره آن سخن گفته‌اند. محمدباقر نوبخت، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، در «یازدهمین همایش سراسری فرماندهان و مدیران قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا» گفته است: «کسانی که ندانند یا مغرض باشند و تصور کنند پتانسیل بزرگ قرارگاه که بعد از دوران دفاع مقدس در خدمت توسعه کشور قرار گرفت رقیب بخش خصوصی است، یا ناآگاه‌اند یا مغرض و می‌خواهند تحریک کنند. بنده به عنوان مسوول برنامه‌ریزی کشور با آگاهی عرض می‌کنم به هیچ وجه قرارگاه رقیب بخش خصوصی نیست.»3 بیژن زنگنه، وزیر نفت، نیز در همان همایش اعلام کرده است: «اندازه و کیفیت فعالیت‌های قرارگاه فراتر از حد بخش خصوصی بوده و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا هیچ‌گاه رقیب بخش خصوصی نیست.»4 زنگنه در حالی این سخنان را بر زبان می‌آورد که مرداد سال گذشته سردار رمضان شریف، مسوول روابط عمومی سپاه اعلام کرد: «در دوره‌ای که زنگنه وزیر نفت بوده مجموعه قرارگاه سازندگی سپاه هیچ ورودی در حوزه نفت و گاز نداشته است.»5 از کلام این مقام مسوول می‌توان نتیجه گرفت با روی کار آمدن دولت نهم و دهم بوده که قرارگاه به فعالیت‌های نفتی وارد شده است. نفت اگرچه بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی قرارگاه را تشکیل می‌دهد، تمامِ آن نیست و البته شروع این فعالیت‌ها را هم نه در دولت نهم، که باید در دولت پنجم جست‌وجو کرد؛ زمانی که قرار شد از فعالیت‌های «مهندسی» سپاه در «بازسازی و سازندگی» کشور استفاده و این فعالیت‌ها تحت عنوان «قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا» سازماندهی شود. سال 1368 بود و کشور نیازمند بازسازی و سازندگی.

پس از جنگ

پس از تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال 1358، ابتدا سازمان بسیج مستضعفین در سال 1359 در آن ادغام شد. کمتر از دو سال بعد، اساسنامه سپاه به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. اما در سال 1368 بود که قرارگاه تاسیس شد تا امکانات سپاه را برای بازسازی کشور پس از جنگ به کار گیرد. دو مصوبه هیات وزیران در سال 1369، فرمان مورخ 23/9/1368 رهبر انقلاب و نهایتاً تبصره 9 قانون برنامه اول توسعه بستر لازم را برای حضور سپاه در فعالیت‌های سازندگی فراهم آورد.6 در تبصره 9 قانون برنامه اول توسعه کشور آورده شده است: «در اجرای اصل 147 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور استفاده از تخصص‌ها و توانایی‌های نیروهای مسلح و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در بازسازی کشور، به واحدهای اجرایی فوق، اجازه داده می‌شود با توجه به تخصص‌ها و توانایی‌ها و ظرفیت نیروهای تحت نظر خود، برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی با دستگاه‌های اجرایی، قرارداد پیمانکاری منعقد نمایند. کلیه وجوه دریافتی از بابت قراردادهای مذکور به حساب درآمد عمومی کشور واریز و معادل آن از محل اعتباری که به همین منظور در قانون بودجه هر سال منظور می‌گردد، تخصیص‌یافته تلقی و از طرف خزانه در اختیار نیروی مربوطه و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح قرار خواهد گرفت تا جهت تقویت نیروی مربوط و جایگزینی استهلاک ماشین‌آلات هزینه گردد. آیین‌نامه اجرایی این تبصره توسط وزارتخانه‌های دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و امور اقتصادی و دارایی و سازمان برنامه و بودجه تهیه و به تصویب هیات وزیران می‌رسد.» همان‌طور که از مفاد تبصره مذکور مشخص است، فعالیت‌های سازندگی نهادهای زیرمجموعه سپاه پاسداران براساس اصل 147 قانون اساسی صورت می‌گیرد. در این اصل آمده است: «دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی، و جهاد سازندگی، با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی آسیبی وارد نیاید.» علاوه بر موارد مذکور، «دستورالعمل مشارکت سپاه در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور» نیز چارچوبی برای فعالیت‌های اقتصادی این نهاد فراهم کرده است. براساس این دستورالعمل، قرارگاه «براساس شرایط توافقنامه‌ها یا قراردادها، امکانات اجرایی مورد نیاز را از قبیل نیروی انسانی غیرسازمانی، مواد اولیه و مصرفی، تجهیزات، ماشین‌آلات، وسایل مهندسی، ابزارآلات و کلیه هزینه‌های پرسنل سازمانی شاغل در پروژه‌ها و دیگر هزینه‌های ضروری را از محل درآمد تامین نماید.» درآمد مازاد بر هزینه، به این شرح صرف خواهد شد:

■حداکثر 20 درصد بابت پرداخت حق‌الزحمه، پاداش، اضافه‌کاری و سایر هزینه‌های ضروری

■حداکثر 30 درصد بابت خرید ماشین‌آلات، تجهیزات، وسایل مهندسی، ابزارآلات، قطعات یدکی، انجام تعمیرات اساسی، تولید مصالح ساختمانی و احداث ساختمان‌های مورد نیاز

■حداکثر 30 درصد جهت کمک به احداث خانه‌های سازمانی در نیروی مربوطه

■مابقی جهت امور ضروری در نیروها و کل سپاه.

علاوه بر قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا، «بسیج سازندگی» نیز می‌تواند براساس قانون «اصلاح اختیارات سازمان بسیج سازندگی نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» مصوب سال 1386 مجلس شورای اسلامی در توسعه پروژه‌ها فعالیت کند. براساس ماده یکم این قانون، «در راستای اجرای اصل 147 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سازمان بسیج سازندگی و رده‌های تابعه به عنوان مجری طرح‌های عمومی و دولتی محسوب می‌شوند و مجاز به تبادل توافقنامه یا انعقاد قرارداد با دستگاه‌های اجرایی می‌باشند.» جهت‌گیری اصلی پروژه‌های بسیج سازندگی، «محرومیت‌زدایی، عمران و آبادانی روستا و مناطق محروم، غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان در عرصه‌های کار، تلاش و بهره‌برداری از توانایی آنها، توسعه و بسط فرهنگ سازندگی در بین جوانان، کمک به دولت در توسعه سازندگی معنوی و مادی کشور به ویژه در طرح‌های عام‌المنفعه، افزایش توان فنی و تجربی جوانان داوطلب و بسیجیان و ایجاد فضای مناسب برای تمرین در فعالیت‌های گروهی و کمک به رفع مشکل اشتغال جوانان اعم از دائم و موقت» عنوان شده است. چارچوب دیگر فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران که بیشتر با جهت‌گیری «بنگاهداری» مورد استفاده قرار می‌گیرد، اساسنامه «بنیاد تعاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» مصوب سال 1372 است. برمبنای اساسنامه، این نهاد «موسسه‌ای غیرانتفاعی، دارای شخصیت حقوقی مستقل و وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» به شمار می‌رود و در سال 1365 تاسیس شده است. اساسنامه مذکور، اهداف بنیاد را اینگونه برمی‌شمارد: الف- تامین نیازمندی‌های پرسنل کادر ثابت در ابعاد مسکن و وام. ب- پشتیبانی از تعاونی‌های مسکن سپاه از طریق تامین زمین و تغییر کاربری آن و انجام حمایت‌های حقوقی و قانونی و تولید و عرضه مصالح و محصولات ساختمان‌سازی. مشابه سپاه پاسداران، سازمان بسیج مستضعفین نیز نهادی تحت عنوان «بنیاد تعاون» دارد که با دو هدف ایجاد و اشاعه فرهنگ کار، تعاون و همکاری در میان بسیجیان از طریق توانمندسازی، پشتیبانی و هدایت جهت بهره‌برداری آنها از ظرفیت‌های موجود کشور و خدمت‌رسانی اثربخش و عزتمند به بسیجیان به منظور ارتقای سطح منزلت اجتماعی آنان در سال 1370 تاسیس شده است.

ژنرال‌های غیراقتصادی

با وجود مبانی قانونی و حقوقی متعدد برای حضور قرارگاه و بنیادهای تعاون در فعالیت‌های اقتصادی، برخی معتقدند حضور پررنگ این نهادها با توجه به توان اجرایی، مالی و انسانی آنها ممکن است در نهایت منجر به کمرنگ شدن حضور شرکت‌های کوچک‌تر شود. آنها همچنین وابستگی قرارگاه به یک نهاد نظامی را قابل نقد می‌دانند. در نقطه مقابل گفته می‌شود انجام پروژه‌ها توسط قرارگاه، عملاً می‌تواند به معنای حضور بیشتر شرکت‌های کوچک‌تر باشد. چراکه قرارگاه از پیمانکاران و مشاوران متعددی در انجام یک پروژه بهره می‌گیرد و همه کارها توسط شرکت‌های وابسته به قرارگاه انجام نمی‌شود. علاوه بر این، گفته می‌شود قرارگاه در پروژه‌های کمتر از 100 تا 150 میلیارد تومان نیز حضور نخواهد داشت. وجود این دیدگاه‌های متفاوت درباره حضور نظامیان در اقتصاد، این پدیده را نیازمند بررسی بیشتر می‌کند. سال گذشته چنین بررسی توسط یک مقام ارشد نظامی کشور، یعنی سردار فیروزآبادی صورت گرفت و او در جمع خبرنگاران چنین گفت: «ژنرال‌ها اصلاً اقتصادی نیستند. اولاً که اصلاً ژنرالی در فعالیت‌های اقتصادی نیست،‌ نیروهای مسلح سرباز جان فدای دین، ولایت و مردم هستند. اینکه نیروهای مسلح در اقتصاد به دولت کمک می‌کنند واقعیت دارد آن هم با تدبیر حکیمانه رهبر انقلاب و دعوت ایشان پس از جنگ صورت گرفت؛ چراکه بعد از جنگ که خرابی‌ها تمام کشور را فراگرفته بود و دستگاه‌های اجرایی لنگ می‌زد و شرکت‌های پیمانکاری غربی فرار کرده بودند برای سازندگی کشور امکاناتی که می‌توانست سازمان پیدا کند که کارهای بزرگ سازندگی را در کشور انجام دهد امکانات نیروهای مسلح بود که در جنگ به کار می‌رفت. این امکانات بعد از جنگ آورده شد و سازماندهی بر روی آنها انجام شد و در اختیار دولت قرار گرفت. نیروهای مسلح هیچ طرحی را سرخود در کشور اجرا نکردند. آنها در مزایده‌ها و مناقصه‌ها حاضر شدند و آنجایی که داوطلبی نبود نیروهای مسلح کار می‌کردند. این کمک نیروهای مسلح و جهادگران بود که کارخانه‌های خوابیده کشور و سدسازی‌ها در کشور زنده شد و به راه افتادند. امروز نیز ما برای گرفتن کار مهاجم نیستیم و با توان‌مان ایستاده‌ایم. اگر دولت نیاز داشت یا در مزایده‌ای کسی شرکت نکرد، نیروهای مسلح آماده‌اند؛ چرا که نقاطی مثل مناطق دورافتاده و محروم مثل حاشیه مرزها که ممکن است برایشان مشکل امنیتی به وجود بیاورند، برای پیمانکاران فاقد ارزش است. اینها جزو کارهایی به حساب می‌آیند که حتماً باید نیروهای مسلح انجام دهند.»7 این اظهارات سردار فیروزآبادی، درست چند روز پس از گفت‌وگوی شماره 51 «تجارت فردا» با احمد توکلی صورت ‌گرفت؛ نماینده‌ای که اتفاقاً از حضور نظامیان در اقتصاد گفته و به آن انتقاد کرده بود: «من همواره به دخالت نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی در اقتصاد انتقاد داشته‌ام. امروز هم چنین دغدغه‌ای دارم. در گذشته تلاش‌هایی شد تا حضور نیروهای امنیتی و نظامی در اقتصاد کاهش پیدا کند. تاکید دارم که دو بار، در زمان آقای فلاحیان و در دوره آقای خاتمی، تلاش‌های من نتیجه داد. در دوره آقای احمدی‌نژاد هم حتماً به خاطر دارید که من و آقای نادران علیه واگذاری شرکت مخابرات موضع گرفتیم و سعی کردیم جلوی آن را بگیریم ولی ابعاد قضیه خیلی گسترده شده است. به نظر من امروز، زمانی است که حاکمیت باید در مورد حضور نظامیان در اقتصاد تصمیم قاطعانه بگیرد. اگر تصمیم درست گرفته نشود، افرادی که قدرت نظامی دارند، دارای قدرت اقتصادی هم می‌شوند و به آنجا می‌رسند که قدرت سیاسی را هم در دست بگیرند و این روند با مردم‌سالاری سازگار نیست. با مشی امام و رهبری هم سازگار نیست.» توکلی نسبت به حضور نظامیان در پروژه‌ها اینگونه سخن گفت: «تفسیری نادرست یا لااقل ناتمام از یک اصل قانون اساسی وجود دارد که می‌گوید باید در زمان صلح از امکانات ارتش و سپاه برای توسعه استفاده شود. اینجا دو موضوع از هم تمییز داده نمی‌شود. زمانی استفاده ظرفیت نظامیان را در خدمت توسعه قرار می‌دهیم اما زمانی دیگر ظرفیت‌های بازارها را در اختیار نظامیان قرار می‌دهیم. متاسفانه وقتی پذیرفتیم نظامیان سد بسازند، باید بپذیریم که سرمایه‌گذاری هم داشته باشند. فعالیت این دسته از شرکت‌ها مسبوق به سابقه است. در دهه 70 زمان آقای هاشمی آغاز شد. اما دولت آقای احمدی‌نژاد بیشترین سهم را در گسترش فعالیت این‌گونه شرکت‌ها داشته است. وقتی به نظامیان اجازه بدهید سد بسازند و جاده احداث کنند، منابع مالی در اختیار آنها قرار می‌گیرد. این منابع می‌تواند در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری شود تا از این طریق سود تازه‌ای کسب شود.» قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا تاکنون پروژه‌های متعددی را به پایان برده است که برخی از آنها در نوع خود شاخص و کم‌نظیر به شمار می‌روند. براساس اعلام سردار عبدالله عبداللهی، فرمانده قرارگاه، این نهاد از ابتدای تاسیس تاکنون بیش از دو هزار پروژه را به پایان برده است8 که از آن جمله می‌توان به احداث 9500 کیلومتر خط لوله انتقال آب و گاز، 3700 کیلومتر زیرساخت جاده‌ای و ریلی و 21 میلیارد مترمکعب مخزن سد اشاره کرد. از جمله شاخص‌ترین پروژه‌های قرارگاه و شرکت‌های وابسته به آن می‌توان به سدهای «کرخه» و «گتوند علیا»، بزرگراه طبقاتی شهید صدر، پل طبیعت، راه‌آهن «گرگان - اینچه برون» و «چابهار - زاهدان» و مرحله اول «آزادراه حرم تا حرم» اشاره کرد. قرارگاه در دوران دولت نهم و دهم وارد فعالیت‌های نفتی نیز شد و از جمله احداث خط لوله سراسری هفتم را برعهده گرفت؛ خط‌لوله‌ای به طول 907 کیلومتر که بزرگ‌ترین پروژه انتقال گاز کشور لقب گرفت. پروژه «فازهای 15 و 16 پارس جنوبی» با رهبری قرارگاه که پالایشگاه آن بزرگ‌ترین نمونه ایرانی لقب گرفته است و همچنین فازهای 13 و فازهای 22، 23 و 24 از دیگر پروژه‌های قرارگاه به شمار می‌روند. همان‌طور که توکلی نیز اشاره کرد، علاوه بر قرارگاه به عنوان بازوی توسعه پروژه‌ها، نهادهای مالی هم‌خانواده و وابسته به بنیادهای تعاون نیز وجود دارند که از آن میان می‌توان به بانک انصار و بانک مهر اقتصاد اشاره کرد. باوجود این حجم از فعالیت‌ها، دیدگاه دولت جدید چیست؟ برای دانستن این مساله باید از دولت نهم شروع کرد.

ابهام در گفتار، دوگانگی در رفتار

با توجه به نقش پررنگ سپاه پاسداران و بسیج در دفاع از کشور به ویژه در سال‌های جنگ، چندان دور از ذهن نیست که بسیاری از سیاستمداران کشور و مدیران سطوح عالی، سال‌های زیادی از عمر خود را در این نهاد گذرانده‌اند. در زمان دولت نهم و دهم همزمان با توسعه فعالیت‌های اقتصادی موسساتی از قبیل «انصار» و «مهر اقتصاد» و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و برخی از چهره‌های سطوح عالی قرارگاه خاتم‌الانبیا، در دولت حضور پیدا کردند. مشهورترین نمونه، آمدن رستم قاسمی از قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا به کابینه دوم احمدی‌نژاد در سال 1390 بود. حضور قاسمی یک سال پس از واگذاری پروژه برخی فازهای پارس جنوبی به قرارگاه صورت می‌گرفت و این همزمانی به گسترش ارتباط میان دولت و سپاه تعبیر شد. رستم قاسمی تنها چهره از این دست نبود: پرویز فتاح، وزیر نیرو در دولت نهم، پیش از حضور در دولت سال‌ها در رده‌های بالای قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و «سپاسد» حضور داشته است. او پس از حضور در دولت نهم، به بنیاد تعاون سپاه رفت و مدیرعاملی آن را برعهده گرفت. وزیر بعدی نیرو یعنی مجید نامجو نیز همانند فتاح، سال‌ها در سطوح عالی قرارگاه‌های سازندگی کربلا و خاتم‌الانبیا حضور داشته است. در نگاه اول به نظر می‌رسد برخلاف دولت نهم و دهم، در کابینه دولت یازدهم به جز حسین دهقان، وزیر دفاع دولت که در سپاه و همچنین بنیاد تعاون این سازمان فعالیت داشته است، هیچ یک از وزرا در سطوح عالی قرارگاه سازندگی یا بنیاد تعاون حضور نداشته‌اند. این مساله در کنار حمایت چهره‌های اصلاح‌طلب از حسن روحانی در دوران انتخابات و نزدیکی گفتمان دولت یازدهم در برخی بخش‌ها به گفتمان اصلاحات موجب شد در روزهای نخست حضور دولت، برخی از احتمال کاهش ارتباط میان دولت یازدهم و سپاه پاسداران بگویند. این گمانه‌زنی‌ها در روزهای اخیر نیز پس از اظهارات رئیس‌جمهور در همایش ملی ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد مجدداً مطرح شد؛ جایی که او گفت: «ما باید تجمیع قدرت را از بین ببریم، با تجمیع قدرت در یک نهاد فساد درست می‌شود. هر کاری که شما بکنید، اگر تفنگ و پول و روزنامه و سایت و تبلیغات همه یک جا جمع شد حتماً فساد است.»9 اما سردار جعفری، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در پاسخ به حاشیه‌های مطرح‌شده گفت: «دشمنان تلاش می‌کنند که القای تقابل بین سپاه و دولت را مطرح کنند و این از اهداف عملیات روانی و فضاسازی دشمنان ماست.»10 او سپس در پاسخ به سوالی درباره گمانه‌زنی‌های صورت‌گرفته پیرامون سخنان پرحاشیه رئیس‌جمهور گفت: «ما هم در جریان این گمانه‌زنی‌ها قرار گرفته‌ایم، اما آنطور که در این خصوص از رئیس‌جمهوری محترم سوال شده، گفته‌اند که منظور من سپاه نبوده و اظهارات مطرح‌شده معطوف به یک توصیه و تحلیل کلی بوده است. آقای رئیس‌جمهور به سپاه اعتماد کامل دارد و رابطه سپاه با ایشان نیز بسیار خوب و براساس حسن اعتماد متقابل است و دشمنان نظام و انقلاب به ویژه ضدانقلاب خارج‌نشین نمی‌توانند این رابطه را که از زمان جنگ تحمیلی برقرار شده، تخریب کنند.»11 درست در روزهای اخیر که ابهام درباره سطح تعامل دولت و سپاه مطرح می‌شد، پرویز فتاح، مدیرعامل بنیاد تعاون سپاه، در برنامه‌ای به مناسبت سالگرد تاسیس قرارگاه حضور یافت و با اشاره به ابهام‌ها گفت: «دولت تدبیر و امید شاید ابتدا یک ذهنیت‌هایی داشت ولی امروز ذهنیت‌ها تغییر کرده و دولت از ابزار و توانمندی‌های قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) بهره‌برداری می‌کند.»12 فتاح در سخنان خود چند بار به بازدید و حضور روسای جمهور سابق از جمله هاشمی‌رفسنجانی و خاتمی در طرح‌هایی مثل سد کرخه اشاره کرد و گفت: «در پروژه‌های ملی اختلاف وجود ندارد و در دوره خاتمی، رئیس‌جمهور برای افتتاح سد کرخه حضور پیدا کرد.» این اشاره فتاح، تا حد زیادی به گفته‌های سال گذشته رئیس‌جمهور در بیستمین مجمع سراسری فرماندهان و مسوولین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شباهت دارد که در آن، او به دفاع از عملکرد اقتصادی سپاه پاسداران پرداخت: «سپاه امروز باید پروژه‌های بسیار مهمی را که بخش خصوصی قادر به انجام آن نیست، انجام دهد. سپاه توان نیروی انسانی، تجهیزات و برنامه‌ریزی دارد. من قبلاً هم با فرمانده محترم سپاه در این زمینه صحبت کرده‌ام. سپاه باید بیاید در چند پروژه بزرگ ملی بار را بر دوش بگیرد و افتخار آن هم برای خودش است، کما اینکه در این مدت 35 سال همیشه افتخارات بزرگ داشته است.»13 این اظهارات روحانی، با استقبال سردار جعفری مواجه شد و او نیز گفت: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مانند رئیس‌جمهور محترم و مسوولان نظام به تاسی از نگرانی‌هایی که برای مردم و نظام وجود دارد که مقام معظم رهبری نیز به آن اشاره فرموده‌اند، آمادگی کمک به دولت در عرصه‌های اقتصادی و به ویژه عرصه سازندگی که در توان سپاه است را دارد.»14 باوجود این استقبال ابتدایی، سردار جعفری در فروردین امسال گفت: «متاسفانه دولت از پیشنهادات و اقدامات بسیج برای اقتصاد مقاومتی استقبالی نکرده است و امیدواریم دولت از توان موفق بسیج و سپاه و ظرفیت عظیم مردم در این عرصه‌ها استفاده کند.»15 چند روز پیش از این اظهارات، سردار فیروزآبادی نیز از آمادگی نیروهای مسلح برای پشتیبانی از دولت در فعالیت‌های اقتصادی گفته بود: «اقتصاد کشور مربوط به موضوعاتی نظیر منابع انسانی، تخصص، نظم و کارآفرینی و هدایت نیروی انسانی در مسیرهای مشخص و نیز شکستن زنجیرها و موانع است و بنده اعلام می‌کنم که نیروهای مسلح به عنوان پشتیبان از دولت تدبیر و امید حمایت خواهد کرد. نیروهای مسلح در پشتیبانی از دولت در موضوعات اقتصادی نیز اگر لازم باشد وارد شده و انجام وظیفه خواهند کرد و ما این موضوع را با دولتی‌ها و معاون اول رئیس‌جمهور نیز مطرح کرده و آمادگی خود را برای حمایت از دولت به آنها اعلام کرده‌ایم. نیروهای مسلح در بخش‌های خصوصی دخالت نکرده و به انجام پروژه‌هایی می‌پردازند که یا پیمانکار نداشته یا انجام آنها با به‌کارگیری فناوری‌های باقیمانده از دوران دفاع مقدس امکان‌پذیر است.»16

ارزیابی فرازونشیب سخنان مقام‌های دولت یازدهم و سپاه در طی بیش از یک سال اخیر، تا حدی مبهم به نظر می‌رسد. این ابهام در حالی است که شاید بتوان از تلاش هر دو طرف و به ویژه دولت برای کاهش تنش و افزایش تعامل در مقام گفتار نیز سخن گفت؛ به ویژه آنکه شاید سیاست دولت جدید بیش از «مطرح و نیمه‌کاره رها کردن مشکلات کشور و تحمل حاشیه‌های آن»، «ارائه و انجام راهکار عملی برای چند مساله خاص» باشد؛ مسائلی که اتفاقاً برخی از آنها مثل خروج از رکود یا اتمام طرح‌های نیمه‌تمام، می‌تواند مستلزم مشارکت بیشتر قرارگاه خاتم‌الانبیا نیز باشد. شاید به همین دلیل بود که چند روز قبل برخی از چهره‌های اقتصادی دولت، به جمع فرماندهان و مدیران قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا رفتند و از نقش قرارگاه در توسعه اقتصاد، نفت و نیرو گفتند. نوبخت اعلام کرد: «کدام بخش خصوصی است که بیش از دو میلیارد دلار از دولت مطالبه داشته باشد و همچنان پای کار بایستد؛ این مساله چیزی جز روحیه و عرق رزمندگی و دلاوری نیست.»17 او همچنین گفت: «قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا(ص) رویکرد اقتصادی و انتفاعی به طرح‌ها نداشته و با نجابت درصدد یاری ‌رساندن به دولت است.» اشاره نوبخت به نجابت از سوی محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، نیز مورد تاکید قرار گرفت: «اجازه ندهید از نجابت شما سوءاستفاده شود؛ با استخراج تاریخچه قرارگاه، فعالیت‌ها و عملکرد خود را در اختیار همگان قرار دهید تا بدانند قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا کشور را از چه تنگناهای سختی عبور داده است.»18 در این همایش، بیژن زنگنه نیز حضور داشت که گفت: «به طور روزانه فعالیت‌های قرارگاه در فاز 15 و 16 پارس جنوبی را پیگیری می‌کنم؛ در مجموعه قرارگاه کارهای بزرگ و اقدامات موثری به انجام می‌رسد که شایسته تقدیر است.»19 اشاره زنگنه به توانمندی قرارگاه در بخش «خشکی» میدان گازی پارس جنوبی در حالی صورت می‌گیرد که در بخش دریایی همین میدان طی مدت اخیر، بخشی از فعالیت‌های شرکت‌های وابسته به قرارگاه کاهش‌یافته و به یک پیمانکار ایرانی دیگر سپرده‌ شده است. علاوه بر این همزمان با حضور زنگنه، ستادی که زیر نظر رستم قاسمی با محوریت برخی چهره‌های نزدیک برای پیگیری طرح‌ها و پروژه‌های اولویت‌دار دولت دهم تشکیل شده بود، منحل شد. در مجموع می‌توان گفت در مقام گفتار، تلاش زنگنه و نوبخت بر تعامل هرچه بیشتر بوده است. سخنان این دو چهره اقتصادی کابینه و نیز ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی، و حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو، در همایش فرماندهان سپاه، این گمانه را تقویت می‌کند که دولت قصد دارد از توان قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و چهره‌های نزدیک به آن در جهت توسعه اقتصادی کشور بهره گیرد. حضور رستم قاسمی در دولت به عنوان مسوول پیگیری فعالیت‌های اقتصادی ایران در عراق، می‌تواند شاهدی بر این گمانه باشد. در نقطه مقابل، می‌توان به آزادراهتهران‌-‌شمال اشاره کرد که باوجود واگذاری اجرای قطعات دو و سه آن به قرارگاه در ماه‌های پایانی دولت قبل، عملاً تداوم آن در دولت جدید به حاشیه رفت؛ تا جایی که سردار عبداللهی، فرمانده قرارگاه اعلام کرد: «در مورد آزادراه تهران‌-شمال با تمام توان و قدرت آمادگی داشتیم که عملیاتی کنیم و یک ساختار سازمان خوب در قرب پیش‌بینی شد که در زمان‌بندی مشخص اجرایی شود اما کار توسط دولت متوقف شد و اگر بشود این پروژه اجرا شود، کار بسیار عظیمی است.» بر این اساس می‌توان گفت دولت یازدهم، هیچ رویکرد یکسان و کلی در واگذاری پروژه‌ها به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا در پیش نگرفته است که براساس آن بتوان به قضاوت درباره ترجیحات ذهنی سیاستگذار پرداخت. خوش‌بینانه‌ترین تحلیل از این وضعیت، آن است که دولت بدون توجه به حاشیه‌ها، براساس بررسی‌های کارشناسی نسبت به واگذاری پروژه‌ها به قرارگاه اقدام می‌کند؛ و البته آزمون این فرضیه، نیازمند زمان است.

پی‌نوشت‌ها

1- خبر 82879 سایت ریاست‌جمهوری / 2- خبر 72305 سایت ریاست‌جمهوری / 3- خبر 591349 تسنیم / 4- خبر 592149 تسنیم / 5- خبر 2116370 مهر / 6- در این قسمت از مقاله «دفاع اقتصادی: جایگاه اقتصاد در دفاع همه‌جانبه و نقش نیروهای مسلح با تاکید بر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» نوشته حسین دری نوگورانی منتشرشده در شماره 4و5 نشریه آفاق امنیت بهره گرفته شده است. / 7- خبر 92051609612 ایسنا / 8- خبر 13930924000101 فارس / 9- خبر 82879 سایت ریاست‌جمهوری / 10- خبر 13930925000209 فارس / 11- خبر 81428173 ایرنا / 12- خبر 593319 تسنیم / 13- خبر 72305 سایت ریاست‌جمهوری / 14- خبر 13920625001215 فارس / 15- خبر 13930125000163 فارس / 16- خبر 13930121000369 فارس / 17- خبر 591349 تسنیم / 18- خبر 591918 تسنیم / 19- خبر 592149 تسنیم.