دانشگاه‌های ایران

یکی از استادان دانشگاه تهران که پس از چند سال دوباره به سر کار خود بازگشته است، می‌گوید: «حداقل یک چیز عوض نشده است. اعضای هیات علمی هنوز درباره هر چیزی اظهار نظر می‌کنند.» اما در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی ممکن است تحولات بزرگ‌تری در دانشگا‌ه‌های پیش‌رو- شاید دانشگاه‌های شهرهای مختلف- در راه باشند. یکی از نشانه‌های تحول می‌تواند برکناری اخیر رئیس محافظه‌کار دانشگاه تهران باشد. او که در سال 2008 توسط محمود احمدی‌نژاد منصوب شده بود دورانی از اخراج دانشجویان و استادان دارای تفکرات مستقل، تقویت بله‌قربان‌گوهای رده‌میانی، و تنگ‌تر کردن فضای روشنفکری را پشت سر گذاشت. از زمان خروج او از دانشگاه شرایط آسان‌تر شده است. ماه گذشته حدود هزار دانشجو در جلسه‌ای گرد هم آمدند تا به سخنرانی امانوئل والراشتاین جامعه‌شناس 83‌ساله آمریکایی چپگرا گوش دهند. او که کتاب‌هایش به طور گسترده‌ای به فارسی ترجمه شده است در میان طیف دانشگاهی ایران احترام زیادی دارد، هر چند تفسیرهای مختلفی از نظرات او به عمل آمده است. از دید برخی او نشانه بارز سقوط آمریکاست و مهر تاییدی بر شعار رسمی مقامات ایرانی به شمار می‌آید. از نظر دیگران او هنوز نماینده آمریکا‌ست هر چند که او وضعیت کنونی جهان را به چالش می‌کشد. در سال‌های ابتدایی این قرن و در دوران ریاست‌جمهوری محمد خاتمی، روشنفکران غربی اغلب از ایران بازدید می‌کردند. در دوران احمدی‌نژاد این بازدیدها تقریباً متوقف شد. اما از زمان انتخاب آقای روحانی در تابستان گذشته، جریان‌های روشنفکری یک بار دیگر در بوته آزمایش قرار گرفته‌اند. گردش و سخنرانی آقای والراشتاین که به میزبانی انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد، دو دانشگاه معتبر دیگر در اصفهان و شیراز را تحت پوشش قرار داد. بسیاری از دانشجویان او را نمی‌شناختند اما دوست داشتند یک دانشمند آمریکایی را از نزدیک ببینند. هنگامی که او نتیجه گرفت که رژیم‌های جهان‌سومی همان مشکلات اقتصادی و اجتماعی را ایجاد می‌کنند که بنیانگذارشان وعده حل آنها را داده بودند هیجان زیادی در جمع ایجاد شد. در انتهای سالن جایی که دانشجویان قد کشیده بودند تا بتوانند بهتر ببینند صدای سوت و کف زدن‌های زیاد فضا را پر کرد.