منطقی‌سازی مالیات
مدیر نظارت بر بورس‌ها اهداف سازمان بورس از حذف مالیات معاملات زیان‌ده سهام را تشریح می‌کند
محسن خدابخش می‌گوید: هر نوع تغییر در مالیات وضع‌شده به قانون نیاز دارد. مالیات 5 /0درصدی معاملات سهام با توجه به قانون دریافت می‌شود و باید مصوبه قانونی برای حذف آن در مجلس تصویب شود. در حال حاضر سازمان بورس در حال رایزنی با سازمان امور مالیاتی برای حذف این بخش از قانون است.
اعلام خبر احتمال حذف مالیات معاملات سهام زیان‌ده از سوی رئیس سازمان بورس باعث بروز واکنش مثبت و منفی در بین فعالان بازار سرمایه شد. برخی این طرح مالیاتی را مثبت و در جهت کاهش هزینه‌های مالی و افزایش جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در بازار سهام ارزیابی کردند اما عده‌ای نسبت به این تصمیم سازمان بورس موضع گرفتند. مخالفان حذف مالیات معاملات سهام زیان‌ده معتقدند که این کاهش مالیاتی برای معاملات سهام زیان‌ده باعث خواهد شد تا زمینه برای افزایش مالیات معاملات سودده فراهم شود. این نوع برداشت فعالان بازار سرمایه باعث شد تا به شایعه دریافت مالیات 25درصدی از معاملات سودده در بازار دامن زده شود. اگرچه سازمان بورس این موضوع را تکذیب کرده و اعلام کرده است که تنها به دنبال کاهش نرخ‌های مالیاتی از معاملات سهام است اما این فعالان عنوان می‌کنند سازمان بورس به‌جای اعلام مستقیم برای افزایش مالیات برای خرید و فروش سهام، سرمایه‌گذاران را گمراه ساخته و با وعده حذف مالیات از معاملات زیان‌ده آنها را دلخوش ساخته است. به این بهانه با محسن خدابخش مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار به گفت‌وگو پرداختیم. او که به تازگی در محافل خبری موضوع پرداخت مالیات 25درصدی از معاملات سودده را تکذیب کرده است و توضیحاتی به عنوان نماینده سازمان بورس از اهداف این سازمان در جهت حذف مالیات معاملات سهام زیان‌ده ارائه کرده است در گفت‌وگو با تجارت فردا به واکاوی مساله مالیات در بازار سرمایه و زیروبم طرح مربوطه البته به شرط تصویب قانون در این زمینه می‌پردازد. خدابخش معتقد است که سازمان بورس به دنبال آن است که از سهامدارانی که زیان کرده‌اند در هنگام فروش مالیات گرفته نشود و این امر به معنی آن نیست که به دنبال افزایش سایر مالیات‌ها در بازار چون مالیات معاملات سهام سودده هستیم بلکه هدف سازمان بورس منطقی شدن دریافت مالیات معاملات سهام است. در ادامه شرح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
♦♦♦
در روزهای اخیر موضوع حذف مالیات 5 /0درصدی فروش برای سهامداران زیان‌ده باعث واکنش فعالان بازار سرمایه شده است با این حال رئیس سازمان بر کاهش نرخ‌های مالیاتی در معاملات سهام تاکید دارد. با توجه به این امر در حال حاضر در بازار سرمایه مالیات معاملات سهام چگونه تعیین و محاسبه می‌شود؟
درآمدی که سهامداران کسب می‌کنند از دو محل سود سهام (Dividend)، یا سود سرمایه (Capital gain) است که بر حسب آن درآمد، مالیات تعیین می‌شود. در مورد درآمدی که سهامداران از طریق سود سهام کسب می‌کنند با توجه به اینکه شرکت‌ها از محل سودی که کسب می‌کنند، مالیات پرداخت می‌کنند از این ناحیه سهامداران غیرمستقیم مالیات می‌دهند.
اما نوع دیگر مالیات در بازار سرمایه؛ مالیات مقطوع است که میزان آن 5 /0 درصد است. یعنی از 55 /1 درصد هزینه معاملات سهام، 5 /0 درصد آن متعلق به مالیات مقطوع نقل و انتقال سهام است. در کشور ما، مالیات فروش سهام در قانون مالیات مقطوع است و سهامداران در هنگام نقل و انتقال، چه سود و چه زیان شناسایی کرده باشند، باید این رقم ثابت را پرداخت کنند.
یعنی این مالیات از ماخذ فروش انجام می‌شود و هر سهامداری در هنگام فروش سهام، چه سود برده باشد چه زیان کرده باشد، باید 5 /0 درصد مالیات بپردازد. مالیات مقطوع در بازار سهام ما وجود دارد و قانون نیز بر آن صراحت دارد؛ در حالی که سال‌هاست در بورس‌های دنیا از معاملات سهام زیان‌ده، مالیات گرفته نمی‌شود. سهامدارای که از معامله‌اش سود برده باید مالیات بپردازد.
پس به همین دلیل است که سازمان بورس برای کاهش مالیات معاملات در بازار سرمایه تصمیم گرفته است؟
نظر سازمان بورس و اوراق بهادار در این است که مالیات در بازار سرمایه برای فعالیت‌های سودده وضع شود. چرا باید سهامدارانی که در معامله سهمی متضرر می‌شوند در هنگام فروش علاوه بر ضرری که داشته‌اند، مالیات هم بپردازند؟ به همین جهت سازمان بورس به دنبال حذف مالیات 5 /0درصدی فروش برای سهامدارانی است که زیان دیده‌اند چرا که معتقدیم کسر مالیات از معاملات سهام زیان‌ده در حقیقت مالیات مضاعف است.
سازمان بورس مدت‌هاست به دنبال حذف این مالیات و کاهش هزینه معاملات در بازار سرمایه است. همان‌طور که رئیس سازمان بورس گفته‌اند زمانی که مالیات را از زیان حذف کنیم، تنها بخش سود مشمول آن می‌شود و میزان آن در مجموع کاهش خواهد داشت.
در این راستا نیز هدف‌مان کاهش نرخ‌های مالیاتی در معاملات سهام است. از طرفی نیز سازمان بورس به دنبال آن است که نرخ مالیات بر اساس تجربیات جهانی و عرف بازارهای سرمایه در دنیا در نظر گرفته شود. همان‌طور که اشاره کردم دیگر در بورس‌های دنیا از معاملات سهام زیان‌ده، مالیات گرفته نمی‌شود.
اما اعلام خبر حذف مالیات معاملات سهام باعث شد تا بسیاری از فعالان بازار سرمایه نسبت به این مساله واکنش نشان دهند و حتی شایعات دریافت مالیات 25درصدی از معاملات سودده مطرح شد. برخی فعالان بازار معتقدند که سازمان بورس با این اقدام می‌خواهد مالیات بیشتری برای سهامداران در سود اعمال کند. اگرچه سازمان بورس این مساله را تکذیب کرده است و شما نیز در این رابطه توضیحاتی در محافل خبری ارائه کردید اما چرا شائبه مالیات 25درصدی بین سهامداران دامن زده شد؟
تاکید کردم سازمان بورس به دنبال آن است که از سهامدارانی که زیان کرده‌اند در هنگام فروش مالیات نگیرید و این امر به معنی آن نیست که به دنبال افزایش سایر مالیات‌ها در بازار چون مالیات معاملات سهام سودده هستیم. به عبارت دیگر هدف سازمان بورس منطقی شدن دریافت مالیات معاملات سهام است. ببینید کسی با کاهش مالیات مخالف نیست. افرادی که در این زمینه واکنش منفی نشان دادند این استدلال را داشتند که اگر تنها قرار باشد مالیات از معاملات سهام سودده گرفته شود با این حساب مالیات 5 /0درصدی افزایش می‌یابد. در حالی که سازمان بورس چنین تصمیمی ندارد و چنین استدلالی صحیح نیست.
در حقیقت مخالفان این مساله را با محاسبه مالیات بر عملکرد شرکت‌ها مقایسه کرده‌اند. مالیات 25 درصد قبل از تقسیم سود بین سهامداران از سود شرکت کسر می‌شود. بنابراین سهامداران مالیات سهامداری خود را از طریق شرکت‌ها و به طور غیرمستقیم به ماخذ 25 درصد پرداخت می‌کنند. نباید چنین مقایسه‌ای صورت گیرد چرا که قرار نیست مالیات معاملات سهام سودده تغییر کند یا افزایش پیدا کند. همان‌طور که در دیگر رسانه‌ها تاکید کردم؛ پیگیری‌ها به گونه‌ای نیست که اقدامی خلاف مصالح و مناسبات بازار سرمایه انجام گیرد و همه این صحبت‌ها و شایعات چاقویی است که دست خود سهامداران را می‌بُرد.
اگرچه رئیس سازمان بورس خبر از حذف مالیات 5 /0درصدی فروش برای سهامداران زیان‌ده داده اما زمانی برای اجرای حذف این مالیات اعلام نکرده است و اجرای آن را به اخذ مصوبه قانونی منوط دانسته است. با این اوصاف روال قانونی کاهش مالیات معاملات سهام چیست؟
هر نوع تغییر در مالیات وضع‌شده به قانون نیاز دارد. توجه داشته باشید؛ مالیات 5 /0درصدی معاملات سهام با توجه به قانون دریافت می‌شود و باید مصوبه قانونی برای حذف آن در مجلس تصویب شود. در حال حاضر سازمان بورس در حال رایزنی با سازمان امور مالیاتی برای حذف این بخش از قانون است.
به هر ترتیب قبل از تهیه لایحه قانون در این زمینه با سازمان امور مالیاتی مذاکراتی انجام شد و نظر آنها را در این زمینه جویا شدیم که در نهایت موافقت اولیه اعلام شد. در این مرحله تنها توافق اولیه بین سازمان بورس و سازمان امور مالیاتی انجام شده است و اجرای آن همان‌طور که آقای دکتر محمدی گفته‌اند به مصوبه قانونی نیاز دارد.
از طرف دیگر هر نوع تغییر مالیاتی با توجه به اینکه بار مالی برای دولت دارد قطعاً نیازمند تصویب قانون است.
برخی کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه هنوز اصلاح نظام مالیاتی در کشور انجام نشده است، حذف مالیات از معاملات سهام بی‌معناست و اثر چندانی بر بازار نمی‌گذارد. در مقابل نیز دیگر کارشناسان اعتقاد دارند که حذف این مالیات باعث کاهش هزینه‌ها و ترغیب سهامداران به سرمایه‌گذاری بیشتر در بازار سرمایه منجر خواهد شد. با توجه به این امر در صورت حذف مالیات معاملات سهام شاهد چه تحولاتی در بازار سرمایه خواهیم بود؟
سازمان بورس نه‌تنها به دنبال کاهش هزینه‌های مالی تبادل اوراق بهادار در بازار سرمایه است بلکه در همین زمینه نیز به دنبال کاهش کارمزدهای درون‌سازمانی و ارکان بازار است. در نتیجه انجام این اقدامات باعث خواهد شد هزینه‌های معاملات کاهش پیدا کند. وقتی از هزینه‌های معاملات کاسته شود ابزار جذابی برای تسهیل و تسریع معاملات خواهد بود.
همچنین باعث افزایش گردش معاملات می‌شود چرا که سهامداری که روی سهمی ضرر کرده برای فروش ممکن است دچار تعلل شود چون باید هزینه مالیاتی هم متقبل شود. وقتی دیگر لازم نباشد مالیات بدهد به طور حتم زودتر برای فروش اقدام خواهد کرد در نتیجه هزینه‌هایش پایین می‌آید.
با توجه به اینکه رئیس سازمان بورس تاکید دارد که نرخ مالیات باید بر اساس تجربیات جهانی و بر اساس عرف بازارهای سرمایه در دنیا اخذ شود، بر این اساس تجربه‌های جهانی در بازارهای مالی بین‌المللی در زمینه اخذ مالیات چیست؟
در دنیا مالیات‌هایی که بر مبنای سود سرمایه (Capital gain)، اخذ می‌شود در هریک از بازارهای سرمایه آیتم‌های مختلفی دارند. در عرف بین‌المللی در زمینه تعیین مالیات اولین نکته مهمی که وجود دارد این است که در بازارهای مالی بین‌المللی اگر بر اساس سود سرمایه مالیات تعیین شود به آیتم تورم توجه می‌شود.
یعنی ابتدا میزان تورم کسر می‌شود و پس از آن مشخص می‌کنند سهامدار در معامله مربوطه چقدر سود یا زیان برده است و در نهایت بر مبنای سود واقعی مالیات در نظر گرفته می‌شود. فرض کنید، اگر سهامداری در معامله‌ای 30 درصد سود کسب کرد اما اگر نرخ تورم 20 درصد باشد با این حساب سود واقعی آن سهامدار 10 درصد است. یعنی باید از 10 درصد مالیات کسر شود.
نکته دوم؛ تعیین مالیات بر اساس زمان نگهداری سهام است. یعنی مولفه مدت زمان نگهداری سهام مبنای مالیات قرار می‌گیرد. به طور معمول برای سهامدارانی که در بلندمدت سهام‌شان را نگه می‌دارند نرخ مالیات سود سرمایه‌شان پایین‌تر است. حتی در بازار سرمایه برخی کشورها اگر سرمایه‌گذاری دو سال سهامش را نگهداری کند و پس از این مدت زمان اقدام به فروش کند دیگر مشمول پرداخت مالیات نمی‌شود. جالب‌تر آنکه اگر سود کلان هم در آن معامله به دست آورد بازهم معاف از مالیات است.
نکته سوم این است که نرخ‌های مالیاتی بر اساس عملکرد شرکت‌ها نیز متفاوت است و بر اساس آیتم‌های مختلفی محاسبه می‌شود. البته به این مساله توجه داشته باشیم که در تمام کشورها اخذ مالیات از معاملات اهمیت دارد. آنچه مهم است این است که بازارهای سرمایه در دنیا به سمت حذف مالیات مقطوع رفته‌اند چرا که این امر باعث جذابیت معاملات سهام می‌شود.
یعنی سازمان بورس در بازار سرمایه به دنبال حذف مالیات مقطوع در معاملات سهام است؟
بازهم تاکید می‌کنم در این مرحله سازمان بورس به دنبال تغییر ماخذ مالیات بر فروش معاملات سهام زیان‌ده است.
چه تضمینی وجود دارد که با توجه به اینکه معاملات زیان‌ده معاف از پرداخت مالیات فروش سهام می‌شوند در این زمینه شاهد فرار مالیاتی به بهانه اینکه سهامی زیان‌ده است، نباشیم؟
خوشبختانه تاکنون فرار مالیاتی در معاملات سهام نداشته‌ایم. درست است که در قانون آمده باید کارگزاران مالیات را دریافت کنند و به سازمان امور مالیاتی واریز کنند اما طی تفاهمنامه‌ای با سازمان امور مالیاتی، کل مالیات‌های معاملات سهام را شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در روز تسویه دریافت می‌کند و در نهایت با اداره امور مالیاتی تسویه می‌کند.
به جرات می‌توانم بگویم بازار سرمایه در زمینه مالیات بسیار شفاف عمل می‌کند و این مساله در سیستم معاملات کاملاً قابل مشاهده است. در این زمینه نیز در اعلامیه‌های خرید و فروش که از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی برای سهامداران صادر می‌شود مالیات 5 /0درصدی درج می‌شود.
سالانه حجم مالیاتی که از معاملات سهام در بازار سرمایه اخذ می‌شود، چقدر است؟
در حال حاضر نمی‌توانم رقم دقیقی در این زمینه بگویم. اگر به آمارها مراجعه کنید این رقم مشخص است. به هر ترتیب میزان مالیات سالانه به حجم معاملات بازار بستگی دارد. به طور طبیعی هر چقدر حجم معاملات سهام بالا باشد میزان مالیات هم افزایش پیدا می‌کند.
اگر حجم معاملات سهام روزانه را با توجه به نیم درصد مالیات بابت هر نقل و انتقال در نظر بگیریم میزان این مالیات مشخص می‌شود. به طور مثال اگر فرض کنیم حجم معاملات روزانه بازار بالغ بر 200 میلیارد تومان باشد که تمام آن نیز برای معاملات سهام باشد در حدود یک میلیارد تومان میزان مالیات معاملات سهام خواهد بود. مجموع آن نیز در سال مشخص است.
در این زمینه به چه ابزارها و زیرساخت‌هایی برای محاسبه و تشخیص سود و زیان معاملات و تعیین مالیات در بازار سرمایه نیاز داریم؟
در این زمینه به توسعه زیرساخت‌های فنی نیاز داریم. با توجه به اینکه در حال حاضر مالیات ثابت پرداخت می‌شود این مساله پیچیدگی خاصی نداشت اما اگر قرار باشد تنها معاملات سودده مالیات بدهد باید پوزیشن‌های مالیاتی و زیرساخت‌های تسویه تغییر کنند. به هر ترتیب تغییر مالیات ماخذ فروش سهام به مالیات سود سرمایه سهام زیرساخت‌های لازم خود را نیاز دارد. البته اگر مصوبه قانونی حذف مالیات معاملات سهام زیان‌ده تصویب و اجرایی شود در زمینه زیرساخت‌های فنی مشکل چندانی وجود ندارد و عملیاتی خواهد شد. با توجه به اینکه در حال حاضر این مساله تنها در مرحله توافق اولیه وجود دارد باید منتظر بمانیم دولت و مجلس درباره این امر چه تصمیمی خواهند گرفت. به هر حال هدف سازمان بورس منطقی کردن مالیات و کاهش هزینه‌های مالی برای سرمایه‌گذاران بازار سرمایه است تا جذابیت‌ها برای سرمایه‌گذاری در این عرصه را افزایش دهد.
