عصر جدید

ما در آستانه انقلابی تکنولوژیک قرار داریم که روش زندگی، کار و حتی نوع ارتباط‌مان با یکدیگر را از اساس تغییر می‌دهد. این تغییرات، از نظر شدت، وسعت و پیچیدگی، شبیه هیچ یک از تجربه‌های قبلی بشری نخواهد بود. اگرچه هنوز نمی‌دانیم که این تغییرات چگونه خود را نشان خواهند داد اما یک چیز روشن است: نحوه برخورد با آن باید یکپارچه و جامع باشد، روشی که در تعیین آن همه ذی‌نفعان عرصه سیاست در جهان باید مشارکت داشته باشند. تفاوتی ندارد که این ذی‌نفعان در بخش خصوصی فعال باشند یا در بخش عمومی و دانشگاه‌ها یا به عنوان فعالان جامعه مدنی مطرح باشند.

انقلاب صنعتی اول از آب و نیروی بخار برای مکانیزه‌ کردن تولید استفاده کرد. در انقلاب دوم، از نیروی الکتریسیته برای تولید انبوه استفاده شد و با انقلاب سوم صنعتی، فناوری‌های اطلاعاتی و الکترونیکی برای اتوماتیک و خودکار کردن تولید به کار گرفته شدند. حالا با انقلاب چهارم صنعتی روبه‌رو هستیم که به نوعی پایه‌های آن بر انقلاب سوم استوار است. وجه مشخصه این انقلاب دیجیتال، که از اواسط قرن گذشته آغاز شده است، ایجاد تلفیق‌هایی از فناوری‌های مختلف است به طوری که مرزهای علم در حوزه‌هایی متفاوت مانند بیولوژی و فیزیک و کامپیوتر در آنها کمرنگ یا حتی محو می‌شود.

سه دلیل عمده وجود دارد که چرا این فناوری‌های جدید را نه ادامه‌ای برای انقلاب سوم، که باید دورانی جدید و چهارمین انقلاب بدانیم. این سه دلیل به اختصار عبارتند از: شدت پیشرفت، وسعت قلمرو و اثرات آن بر سیستم‌ها. سرعت پیشرفت‌های اخیر، با هیچ دوره دیگری در تاریخ بشری قابل مقایسه نیست. اگر سرعت پیشرفت در انقلاب صنعتی سوم را خطی فرض کنیم، به نظر می‌رسد این انقلاب جدید در مقایسه با همتای قبلی خود، در حال رشد با سرعتی نمایی است. علاوه بر این، پیشرفت‌های اخیر تقریباً همه صنایع در همه کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. وسعت و عمق این تغییرات، حکایت از این دارد که به زودی شاهد تغییراتی در کل سیستم‌های مدیریت، تولید و کشورداری جهان خواهیم بود.

امکاناتی که میلیاردها نفر در سراسر جهان با گوشی‌های تلفن همراه خود به آن دسترسی دارند نامحدود است. تلفن‌های همراهی با سرعت‌های پردازش بی‌نهایت، ظرفیت ذخیره‌سازی زیاد و دسترسی آنلاین به اطلاعات. این امکانات، با ظهور فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند هوش مصنوعی، روباتیک، اتصال وسایل روزمره به اینترنت برای تبادل اطلاعات، اتومبیل‌های بدون راننده، نانو و بیوتکنولوژی، چاپگرهای سه‌بعدی، علم مواد، امکانات جدید ذخیره انرژی و... چند برابر خواهد شد. در حال حاضر، هوش مصنوعی در اطراف ما وجود دارد. از خودروهای بدون راننده و هواپیماهای بدون سرنشین گرفته تا نرم‌افزارها و دستیارهای مجازی که در ترجمه متون یا سرمایه‌گذاری به شما کمک می‌کنند. پیشرفت‌ها در زمینه هوش مصنوعی در سال‌های اخیر به مدد پیشرفت روزافزون قدرت محاسباتی و در دسترس قرار گرفتن داده‌های فراوان، سرعت گرفته است. این داده‌ها از نرم‌افزارهایی حاصل شده که ممکن است برای دستیابی به یک داروی جدید مورد استفاده قرار گرفته باشد یا الگوریتمی که برای پیش‌بینی علایق فرهنگی مردم به کار رفته است. همزمان، فناوری ساخت دیجیتال به طور روزانه در حال تعامل با جهان بیولوژیکی است. مهندسان و طراحان و معماران در حال ترکیب طراحی محاسباتی (Computational Design)، تکنولوژی ساخت افزودنی (Additive Manufacturing) مهندسی مواد و زیست هستند با این هدف که پیشگام ایجاد همکاری و رابطه‌ای متقابل میان میکروارگانیسم‌ها، بدن ما، مواد مصرفی‌مان و حتی ساختمان‌هایی که در آنها زندگی می‌کنیم، باشند.

چالش‌ها و فرصت‌ها

انقلاب صنعتی چهارم، همانند همتایان قبلی خود این قابلیت را دارد که درآمد سرانه و کیفیت زندگی همه مردم جهان را افزایش دهد. فعلاً، بیشترین سود نصیب مصرف‌کنندگانی شده که توانایی مالی پرداخت هزینه‌ها و امکان دسترسی به دنیای دیجیتال را داشته‌اند. تکنولوژی، محصولات و خدمات جدیدی را تولید کرده است که کارایی و رضایت افراد از زندگی را افزایش می‌دهد. درخواست آژانس، رزرو صندلی هواپیما، خرید آنلاین کالا، پرداخت صورتحساب‌ها، گوش دادن به موسیقی، دیدن فیلم یا استفاده از یک بازی کامپیوتری، همگی می‌توانند از راه دور و بدون مراجعه به محلی خاص و تنها از راه امکانات دنیای دیجیتال انجام شوند.

در آینده، نوآوری‌های تکنولوژی با ایجاد بهبودی بلندمدت در کارایی و بهره‌وری، باعث شکل‌گیری معجزه‌ای در طرف عرضه بازار هم خواهد شد. هزینه ارتباطات و حمل و نقل کاهش یافته و زنجیره‌های تدارکات و عرضه در سطح جهان بسیار موثر و مفیدتر خواهد بود و هزینه مبادله کاهش خواهد یافت. همه این عوامل، باعث ایجاد بازارهای جدید و در نتیجه افزایش رفاه خواهد شد.

همزمان با این بحث‌ها، دو اقتصاددان با نام‌های اریک برینجلفسون و اندرو مک‌کافی نشان دادند این انقلاب، می‌تواند باعث افزایش نابرابری شود. علت این است که انقلاب چهارم امکان و توانایی بالقوه‌ای برای مختل کردن بازار نیروی کار دارد. به‌کارگیری دستگاه‌های خودکار به جای نیروی کار در اقتصاد و افزایش استفاده از ماشین‌ها به جای کارگرها، می‌تواند باعث افزایش شکاف بین بازدهی سرمایه و نیروی کار شود. البته این امکان هم وجود دارد که جایگزینی نیروی کار با ماشین در مجموع باعث افزایش مشاغل امن و درآمد آنها شود.

ما هنوز نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که کدام یک از این اتفاق‌ها در جهان واقع رخ خواهد داد. اما بر اساس تجربه‌های قبلی می‌توان حدس زد نتیجه نهایی ترکیبی از هر دو سناریو خواهد بود. اما من از یک موضوع مطمئنم، در آینده بخش کلیدی تولید نه سرمایه، که توانایی و استعداد خواهد بود. این موضوع در نهایت باعث می‌شود بازار نیروی کار به دو بخش تفکیک شود، «نیروی کار ساده با درآمد کم» و «نیروی کار ماهر با درآمد بالا»، این تفکیک هم به نوبه خود می‌تواند به تنش‌های اجتماعی دامن بزند.

علاوه بر جنبه اقتصادی بحث، نابرابری بزرگ‌ترین نگرانی اجتماعی در بحث انقلاب صنعتی چهارم است. این انقلاب بیشترین سود را نصیب ارائه‌دهندگان سرمایه‌های فیزیکی و فکری (سرمایه‌گذاران، نوآوران و سهامداران) خواهد کرد که به معنی افزایش شکاف ثروت میان دارندگان سرمایه و نیروی کار خواهد بود. بنابراین می‌توان گفت تکنولوژی مهم‌ترین عامل ثابت ماندن یا حتی در مواردی کاهش دستمزد اکثریت جمعیت در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و با درآمد متوسط بالاست: تقاضا برای نیروی کار ماهر در حال افزایش و تقاضا برای نیروی کار با تحصیلات و مهارت اندک در حال کاهش است. این موضوع توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از کارگران در سراسر جهان اعتقاد دارند که درآمد خود آنها و فرزندان‌شان و در نتیجه سطح زندگی آنها در سال‌های پیش‌رو مرتباً کاهش خواهد یافت. همچنین با استناد به همین تحلیل می‌توان توضیح داد چرا طبقه متوسط در جهان با شدت فزاینده‌ای احساس نارضایتی از شرایط و بی‌عدالتی را تجربه می‌کند.

آثار انقلاب چهارم بر کسب و کار

شکی وجود ندارد که یکی از بزرگ‌ترین تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم بر اقتصاد و فضای کسب و کار خواهد بود. این اثرات هم در طرف عرضه و هم تقاضا وجود دارد و در نهایت می‌تواند به فروپاشی ساختار قدیمی صنایع و بنگاه‌ها و ایجاد ساختاری جدید منطبق با جهان جدید منجر شود. در مجموع این انقلاب چهار اثر مهم و عمده بر کسب و کار خواهد داشت: انتظارات مصرف‌کنندگان دچار تغییر شده، کیفیت کالاها افزایش می‌یابد. همچنین ساختارهای سازمانی و نوآوری‌های مشترک بین صنایع دچار دگرگونی خواهد شد. مسلماً مرکز این زلزله در دنیای کسب و کار، مصرف‌کننده است. مصرف‌کننده‌ای که به مرکز این جهان تبدیل خواهد شد و همه تلاش‌ها معطوف به برآورده کردن نیازهای وی به بهترین حالت است. تنها چیزی که در این میان ثابت مانده، خط مقدم رویارویی با این انقلاب جدید در اقتصاد و فضای کسب و کار است. همانند انقلاب‌های قبلی و هر تحول اقتصادی دیگر، خط مقدم همچنان مدیران اجرایی و رهبران دنیای کسب و کار هستند که باید تغییر فضا را متوجه شده و خود و تیم‌های اجرایی‌شان را با این تغییرات هماهنگ کرده و به طور مداوم به دنبال نوآوری‌های جدید باشند.