التیام زخم کهنه

«ما در چشمگیرترین تغییرات سیاست خود در بیش از 50 سال اخیر، به یک سیاست کهنه که چندین دهه در پیشبرد منافع ما ناکام مانده، پایان می‌دهیم.» این نخستین نطق باراک اوباما، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا پس از پایان دادن به بیش از شش دهه خصومت و دشمنی با کوبا بود که با انتشار خبر عادی‌سازی مناسبات واشنگتن و کوبا بیان شد. سخنرانی رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر تجدید نظر در روابط این کشور با کوبا فصل جدیدی را در تاریخ روابط دو کشور رقم زد. دو کشوری که از سال ۱۹۶۱ تاکنون با یکدیگر در تخاصم به سر می‌برند و رابطه سیاسی ندارند. اوباما بعد از آزادی «آلن گراس» از زندان‌های کوبا اعلام کرد که ما در حال پایان دادن به رویکرد تاریخ گذشته با کوبا هستیم؛ در دهه‌های گذشته از دموکراسی و حقوق بشر در کوبا حمایت کردیم و حالا دوران جدیدی از روابط با کوبا را آغاز خواهیم کرد. اعتراف باراک اوباما مبنی بر اینکه تحریم‌ها و سیاست انزوای کوبا امری بدون ثمر و شکست‌خورده است نشان می‌دهد این کشور نه در مذاکرات هسته‌ای ایران بلکه در مواجهه با کشورهای دیگر نیز بر بی‌نتیجه بودن سیاست چماق و هویج اذعان دارد و دیگر مایل نیست از ابزارهای ناکارآمد در پیشبرد اهداف دیپلماتیک خود استفاده کند.

فلاش‌بک؛ آغاز داستان
واشنگتن در ژانویه سال ۱۹۶۱ روابط دیپلماتیک با هاوانا (پایتخت کوبا) را پس از نزدیک شدن انقلابیون هوادار «فیدل کاسترو» رهبر وقت کوبا، به اتحادیه جماهیر شوروی و توقیف دارایی‌های آمریکا قطع کرد. در آوریل همان سال تلاش برای پیاده کردن تبعیدی‌های کوبایی تحت حمایت آمریکا در خلیج خوک‌ها با شکست روبه‌رو شد. در ماه فوریه سال ۱۹۶۲ «جان‌‌اف. کندی» رئیس‌جمهور وقت آمریکا، برای اولین بار تحریم‌های تجاری علیه کوبا در نظر گرفت. در اکتبر همان سال، در پی استقرار موشک‌های هسته‌ای شوروی در کوبا، بحرانی بزرگ بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی به نام «بحران موشکی کوبا» به وجود آمد. در سال ۱۹۶۶ کنگره آمریکا قانونی را تصویب کرد که به کوبایی‌هایی که غیرقانونی به آمریکا مهاجرت کرده بودند حق پناهندگی و مجوز کار کردن در خاک آمریکا را می‌داد. در سال ۱۹۷۷ دفتر حافظ منافع آمریکا در هاوانا در دوران ریاست‌جمهوری «جیمی کارتر» افتتاح شد. کارتر سعی کرد تحریم‌ها علیه کوبا را کاهش دهد. با فروپاشی شوروی، فرو ریختن دیوار برلین و به تبع آن پایان جنگ سرد در سال ۱۹۹۱ روابط دو کشور همچنان به شکل دشمنی باقی ماند. در سال ۱۹۹۵ توافقنامه‌هایی در زمینه مهاجرت بین کوبا و آمریکا امضا شد. در سال ۱۹۹۶ تحریم‌های کوبا با قانون هلمز-برتون گسترش یافت. سال ۲۰۰۱ نیز «جرج‌دبلیو بوش» رئیس‌جمهور سابق آمریکا با محدود کردن سفر به کوبا و انتقال پول به این کشور تحریم علیه کوبا را تقویت کرد. از طرفی در سال ۲۰۰۴، کوبا پایان معاملات تجاری خود را با دلار اعلام کرد. اما نشانه‌های بهبود روابط دو کشور را باید بعد از سال ۲۰۰۸ جست‌وجو کنیم. در این سال کشورهای آمریکای لاتین که سران آنها در نشستی گرد هم آمده بودند، لغو تحریم علیه کوبا را خواستار شدند. در سال ۲۰۰۹ «باراک اوباما» تنها یک سال بعد از روی کار آمدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، همه محدودیت‌ها در مورد سفر کوبایی-آمریکایی‌ها به کوبا و فرستادن پول از سوی این افراد را به این جزیره لغو کرد. در نشست سران کشورهای آمریکایی، او گفت می‌خواهد «روابط آمریکا و کوبا را در مسیر جدیدی قرار دهد». نمایندگان آمریکایی و کوبایی ماه آوریل همان سال گفت‌وگوهایی غیررسمی را به منظور تلاش برای از سرگیری گفت‌وگو بین دو کشور آغاز کردند. واشنگتن در ماه می از سرگیری گفت‌وگوها درباره مهاجرت را که از سال ۲۰۰۳ به حال تعلیق در آمده بود، پیشنهاد کرد و کوبا با آن موافقت کرد. اگرچه نشانه‌هایی از بهبود رابطه پدیدار شده بود اما سوم دسامبر سال 2009، «آلن گراس» پیمانکار وزارت امور خارجه آمریکا، به اتهام جاسوسی در کوبا بازداشت شد؛ او در سال ۲۰۱۱ به جرم وارد کردن تجهیزات دریافت و پخش ماهواره‌ای ممنوعه به این جزیره کمونیستی به ۱۵ سال زندان محکوم شد. در مقابل کاخ سفید از کوبا خواست او را فوراً آزاد کند که این خواسته مورد مخالفت کوبا واقع شد و گراس تا سال ۲۰۱۴ در زندان باقی ماند. در سال ۲۰۱۳ «باراک اوباما» و «رائول کاسترو» رهبر فعلی کوبا در مراسم خاکسپاری «نلسون ماندلا» در سووتو (آفریقای جنوبی) با یکدیگر دست دادند. و امیدها برای از سرگیری رابطه دو کشور افزایش یافت. در روزهای پایانی همان سال رئیس‌جمهور کوبا خواستار برقراری «روابط متمدنانه» آمریکا با کشورش شد. اما تاکید کرد سیستم سیاسی و اقتصادی کشورش موضوعات غیرقابل مذاکره هستند؛ رائول کاسترو، رئیس‌جمهور کوبا در نشست پایان سال پارلمان این کشور گفت: دو کشور اخیراً پس از تقریباً نیم قرن دشمنی توانسته‌اند مذاکراتی درباره منافع مشترک دوجانبه داشته باشند. چراغ سبزهای مقامات واشنگتن و هاوانا اما در سال ۲۰۱۴ نتیجه داد و تلاش‌ها برای تجدید نظر در روابط دو کشور افزایش یافت. در نهم ژانویه کوبا و آمریکا گفت‌وگو درباره سیاست مهاجرت را از سر گرفتند. در سوم دسامبر همان سال واشنگتن ذوب شدن یخ روابط با کوبا را به آزادی گراس منوط کرد. در ۱۷ دسامبر آلن گراس به علل بشردوستانه آزاد شد. همزمان در ازای آزادی او، سه جاسوس کوبایی که در آمریکا زندانی بودند، رهایی یافتند. پیرو این اتفاقات باراک اوباما «فصلی جدید» در روابط با کوبا را اعلام کرد. او گفت انزوای کوبا راه به جایی نبرده است و رویکرد جدید را خواستار شد. اوباما خاطر‌نشان کرد ما همه آمریکایی هستیم. گفته می‌شود «پاپ فرانسیس» رهبر کاتولیک‌های جهان و کشور کانادا با میانجی‌گری‌هایشان و طی یک دیپلماسی ۱۸‌ماهه و مخفیانه بین دو کشور نقش مهمی در این مساله ایفا کرده است. هر چند که هیچ‌گاه مقام رسمی از اتاوا در مذاکرات محرمانه واشنگتن و هاوانا حضور نداشته است.

انتقاد از عادی‌سازی یک رابطه
با وجود ابراز خوشحالی بیشتر سیاستمداران و کشورهای جهان از این رویداد بزرگ هستند چهره‌هایی که تمایلی برای بهبود روابط کوبا و آمریکا ندارند. «مارکو روبیو» سناتور جمهوریخواه که خود کوبایی‌الاصل است با انتقاد از سیاست جدید آمریکا می‌گوید: «دست کم، باراک اوباما از زمان جیمی کارتر یا حتی در تاریخ مدرن این کشور، بدترین مذاکره‌کننده‌ای بوده که ما تا به حال داشته‌ایم؛ خوشحال کردن برادران کاسترو، تنها موجب می‌شود دشمنان ما از کاراکاس تا تهران و پیونگ‌یانگ، فکر کنند که می‌توانند در دو سال باقی‌مانده از دوره ریاست جمهوری باراک اوباما از سادگی‌اش سوء‌استفاده کنند.» اما در مقابل دموکرات‌ها به حمایت از این اقدام اوباما پرداخته‌اند. «ریچارد دوربین» سناتور دموکرات ایلی نویز، به دفاع از روش آزادی زندانی آمریکایی پرداخته و حرکت به سمت عادی‌سازی روابط با کوبا را مورد تمجید قرار داده است. «جان کری» وزیر خارجه آمریکا نیز پس از سخنرانی رئیس‌جمهور این کشور، به انتقاد از سیاست تحریم پرداخت و گفت محدودیت‌های اعمال‌شده علیه کوبا، بیش از آنکه این کشور را منزوی کند، به انزوای واشنگتن منجر شد. اذعان به بی‌نتیجه بودن سیاست تحریم از سوی مقامات آمریکایی این امید را زنده می‌کند که شاید در کنار عادی‌سازی روابط با کوبا گره بسته فرآیند مذاکرات هسته‌ای با ایران نیز باز شود و دو طرف بتوانند به توافقی بینابین بر سر فعالیت‌های هسته‌ای تهران و دیگر موضوعات مورد اختلاف دو کشور برسند،