زمین‌لرزه بزرگ بعدی
آمادگی ژاپن برای یک زمین‌لرزه وحشتناک
وزیران دولت ژاپن هر سال در اول سپتامبر با پای پیاده به دفتر نخست‌وزیر می‌روند تا در یک شبیه‌سازی بحران شرکت کنند. در سراسر کشور مقامات محلی و دانش‌آموزان مدارس تمرین زلزله دارند. این تاریخ یادآور زلزله گریت‌کانتو است که در سال 1923 با شدت 9 /7 ریشتر در نزدیکی پایتخت اتفاق افتاد. در آن فاجعه حداقل 105 هزار نفر از جمله 70 هزار نفر در توکیو جانشان را از دست دادند. زلزله 370 هزار خانه را ویران کرد و مسیر تاریخ ژاپن را تغییر داد. مراسم صد‌سالگی آن رویداد با یادآوری‌ها و خشم زیادی همراه بود. در زلزله بزرگ بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد؟ زلزله‌شناسان قادر به پیش‌بینی آن نیستند اما الگوهای آماری مبتنی بر الگوهای قدیمی می‌توانند احتمال وقوع زلزله را تخمین بزنند. متخصصان شهری می‌گویند، 70 درصد احتمال دارد که در 30 سال آینده زلزله‌ای با قدرت هفت ریشتر یا بیشتر اتفاق بیفتد. به لطف فناوری‌ها و برنامه‌ریزی‌های بهتر، تلفات در مقایسه با سال 1923 بسیار کمتر و در بدترین حالت آمار کشتگان در شهر حدود شش هزار نفر خواهد بود. اما میلیون‌ها زندگی زیرورو می‌شوند. یک سناریوی محتمل مشابه با تاثیرات شدیدتر هم وجود دارد. زلزله منطقه جنوب کانسای که قلب صنعتی ژاپن است به بروز سونامی منجر می‌شود و طبق برآوردهای رسمی حداقل 323 هزار نفر جان خود را از دست خواهند داد. رویکرد ژاپن در قبال این فجایع می‌تواند درس‌هایی را به جهان در حال گرم شدن بیاموزد. جهانی که احتمالاً با فجایع متناوب روبه‌رو خواهد شد. به گفته فوکووا نابوا از دانشگاه ناگویا «زمین‌لرزه‌ای با این مقیاس می‌تواند بقای ژاپن را به عنوان یک کشور به چالش بکشد» و امواج تکانه‌های اقتصادی را در جهان پخش کند. پس از زلزله بعدی توکیو چند هفته طول می‌کشد تا فعالیت‌های اصلی شهر از سر گرفته شوند و بازسازی پایتخت به سال‌ها زمان نیاز دارد. خسارات مستقیم حداقل 11 تریلیون ین (75 میلیارد دلار) خواهد بود. طبق برآورد پژوهش‌ها زلزله کانسای تولید ناخالص داخلی را 11 درصد کاهش می‌دهد. این هزینه‌ها به همراه بدهی عمومی سنگین ژاپن آغازگر یک بحران خواهند بود. زنجیره‌های عرضه جهانی با اختلالات شدید روبه‌رو می‌شوند. در سال 1923 شایعات بیگانه‌هراسانه به قتل عام حداقل شش هزار کره‌ای که در ژاپن زندگی می‌کردند انجامید. برخی تاریخدانان می‌گویند که آن فاجعه سقوط ژاپن را به گرداب فاشیسم سرعت بخشید. ژاپن مدرن احتمالاً چنین مسیری را در پیش نمی‌گیرد اما پس‌لرزه‌های سیاسی باز هم دهشتناک هستند. زلزله سال 1923 در منطقه‌ای فرورانشی در خلیج ساگامی در جنوب توکیو و قبل از ظهر اتفاق افتاد. بسیاری از حدود چهار میلیون ساکنان شهر در حال تهیه ناهار بر روی آتش بودند. بادهای قدرتمندی که از جانب شمال می‌وزید آتش را گسترش داد. این آشوب تا دو روز به طول انجامید چون پس‌لرزه‌ها همچنان شهر را تکان می‌دادند. در نتیجه نیمی از شهر در آتش سوخت. یکی از شاهدان می‌پرسد:«اگر این جهنم نیست پس جهنم کجاست؟» زمین‌لرزه آینده ممکن است به همین ترتیب یا در گسل‌های دیگر سرزمین اصلی اتفاق بیفتد و قدرت تخریب بالایی داشته باشد. ساکنان توکیو می‌توانند در مراکز «یادگیری ایمنی زندگی» نسخه شبیه‌سازی‌شده آن را تجربه کنند. آن‌گونه که مربیان مرکز می‌گویند، بقا نه به شانس، بلکه به آمادگی بستگی دارد. توکیو از بسیاری جهات به خوبی آماده است. در سال 1923 دانش عمومی درباره زلزله محدود به این باور بود که زلزله به خاطر یک گربه‌ماهی اتفاق می‌افتد که در زیر سطح زمین زندگی می‌کند. هیچ‌کس نمی‌دانست زلزله واقعاٌ چیست. زلزله‌شناسی مدرن در ژاپن به موسسه‌های تحقیقاتی بازمی‌گردد که پس از آن زلزله بزرگ تاسیس شدند. زمین‌لرزه‌های متعاقب آن در سال‌های 1995 و 2011 به درک بهتر حرکات لایه زمین کمک کرد. ژاپن حجم بزرگی از داده‌ها را گردآوری می‌کند و شبکه‌های زلزله‌نگاری و سامانه‌های هشدار اولیه پیشرفته‌ای دارد. بنا به گزارش سازمان ملل تنها نیمی از کشورهای جهان به سامانه‌های هشدار اولیه کافی برای فجایع مجهز هستند. ژاپن همچنین به این می‌اندیشد که چه چیز بلایای طبیعی را به فجایع انسانی تبدیل می‌کند. زلزله را نمی‌توان متوقف کرد اما می‌توان آسیب‌پذیری انسان‌های ساکن در آن منطقه را کاهش داد. گروه‌های امداد مدنی از سال 1995 به بعد توسعه یافتند. داوطلبان برای برگزاری تمرین، تقویت پیوند‌های محلی و آمادگی برای بدترین حالات سازمان یافته‌اند. پس از زلزله 2011، قانون جدید تاب‌آوری ملی اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی بیشتری را معرفی کرد که تاکید زیادی بر احتمال وقوع زمین‌لرزه در توکیو و کانسای دارد. دولت توکیو سال گذشته شش تریلیون ین را به طرح تاب‌آوری توکیو اختصاص داد که طی 10 سال اجرا می‌شود. هیچ جزئیاتی از قلم نیفتاده است. وقتی از هامانکا آکی‌هیکو، رئیس اداره پیشگیری از فجایع توکیو، پرسیدند چه چیز بیش از همه او را نگران می‌کند، پاسخ داد: دستشویی‌ها. بهبود زیرساختارها توکیو را ایمن‌تر کرده است. زلزله گریت‌کانتو دولت ژاپن را بر آن داشت تا قوانین ساختمان‌سازی را برمبنای مقاومت در برابر زمین‌لرزه تدوین کند. این قوانین در سال 1981 و سپس در سال 2000 به‌روزرسانی شد. حدود 92 درصد از سازه‌های توکیو از این قوانین پیروی می‌کنند. برآورد می‌شود افزایش این درصد از 81 در یک دهه قبل به رقم کنونی تلفات را تا سه هزار نفر کاهش می‌دهد. آگاهی از خطرات فاجعه موجب می‌شود سازندگان و شرکت‌های ساختمانی سرمایه‌گذاری‌هایی فراتر از سطوح قانونی در اقدامات ایمنی انجام دهند. شرکت کاجیما به تازگی یک آونگ 1350تنی را بر فراز برج 40طبقه‌ای ابیسو (Ebisu) در مرکز توکیو نصب کرد تا میزان تاب خوردن آن را به نصف کاهش دهد. در سال 1923 شعله‌های آتش عامل مرگ 90 درصد از قربانیان بود. در دهه‌های پس از آن دولت زمین‌هایی را با هدف عریض‌سازی خیابان‌های اصلی خریداری و کمربندهای محافظ را برای جلوگیری از انتشار آتش ایجاد کرد. سازندگان هم از مواد ساختمانی آتش‌گیر کمتری استفاده کردند. تجربه تلخ نشان داد راه‌های بیشتری باید برای تخلیه مردم تعبیه شود. در زلزله کانتو حدود 40 هزار نفر در یک منطقه در محاصره آتش جان باختند. اکنون در تمام محله‌ها مسیرهای تخلیه مشخص شده‌اند. با وجود این پیشرفت‌ها هنوز توکیوی مدرن به شکل‌هایی جدید آسیب‌پذیر است. جمعیت شهر به 14 میلیون رسیده است و با وجود کاهش خطر آتش‌سوزی به خاطر تعداد زیاد خانوارها تلفات بیشتر می‌شود. در بسیاری از محله‌ها خانه‌های چوبی زیادی وجود دارد. پناهگاه‌ها برای 2 /3 میلیون نفر ظرفیت دارند در حالی که حدود پنج میلیون نفر بی‌خانمان خواهند شد. برنامه‌ریزان نگران آن‌اند که چند فاجعه با هم اتفاق بیفتد. مثلاً زمین‌لرزه با همه‌گیری همزمان شود. سبک زندگی مردم توکیو هم به گونه‌ای تغییر کرده است که واکنش نسبت به فجایع را دشوارتر می‌کند. افراد زیادی به تنهایی زندگی می‌کنند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که خانوارهای تک‌نفره آگاهی و آمادگی کمتری درباره زمین‌لرزه دارند. ساختمان‌های چوبی در قدیم سریع‌تر آتش می‌گرفتند اما جوامع به هم نزدیک‌تر بودند و بیشتر به یکدیگر کمک می‌کردند. در حالی که در برج‌های مدرن همسایگان حتی یکدیگر را نمی‌شناسند. در جامعه رو به پیری ژاپن همسایگان بیشتر به کمک هم نیاز دارند. ژاپنی‌ها صحبت از امنیت ملی را به همسایگان شرور خود ربط می‌دهند اما زمین زیر پایشان هم خطرناک است.
